Θεοφάνεια ή Φώτα: Η ιστορία και τα έθιμα

Θεοφάνεια ή Φώτα: Η ιστορία και τα έθιμα

 Ιωάννης Τιτομιχελάκης

Τα Θεοφάνεια ή Θεοφάνια ή γιορτή των Επιφανείων ή Αγίων Φώτων είναι μια από τις μεγαλύτερες και αρχαιότερες γιορτές της Χριστιανοσύνης και η τρίτη και τελευταία εορτή του Δωδεκαημέρου, που ξεκινά με τα Χριστούγεννα. Γιορτάζονται στις 6 Ιανουαρίου και αναφέρονται στην Βάπτιση του Ιησού Χριστού και στην φανέρωση της Αγίας Τριάδας.

Η θεολογική σημασία της Βαπτίσεως του Ιησού Χριστού

Ο Ιησούς βαπτίστηκε στον Ιορδάνη Ποταμό από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο όταν έγινε 30 ετών. Ο Ιωάννης όταν είδε τον Ιησού τον αναγνώρισε και είπε: «Ιδέ ο αμνός του Θεού, ο αίρων την αμαρτίαν του κόσμου». Η μαρτυρία αυτή του Ιωάννη για τον Χριστό στάθηκε καθοριστική αφού τα πλήθη πείσθηκαν και αναγνώρισαν στο πρόσωπο του Ιησού τον αναμενόμενο Μεσσία. Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος όσους βάπτιζε στον Ιορδάνη τους έβαζε να εξομολογούνται τις αμαρτίες τους και έτσι μάθαιναν οι πιστοί το μυστήριο της Εξομολογήσεως και του Βαπτίσματος.

Την ώρα της Βάπτισης του Ιησού, κατέβηκε από τον ουρανό το Άγιο Πνεύμα με την μορφή περιστεράς και ακούσθηκε φωνή από τον ουρανού που έλεγε: «ούτος εστίν ο υιός μου ο αγαπητός, εν ω ευδόκησα» (Ματθ.3:16,17). Το γεγονός ότι το Άγιο Πνεύμα, μαζί με την φωνή του Πατρός, κάθισε πάνω στον Χριστό δείχνει το ομοούσιο των προσώπων της Αγίας Τριάδος.  Σύμφωνα με τις γραφές αυτή είναι η πρώτη και μοναδική εμφάνιση της Αγίας Τριάδας στη Γη.

Ο Χριστός με το να βαπτιστεί αγίασε το νερό και άνοιξε τη θύρα του Μυστηρίου του Βαπτίσματος. Με την καθαρτική χάρη του αγίου Βαπτίσματος ο παλαιός αμαρτωλός άνθρωπος ανακαινίζεται και με την τήρηση των θείων εντολών γίνεται κληρονόμος της βασιλείας των ουρανών.

Έθιμα των Φώτων

Την παραμονή της γιορτής στην εκκλησία γίνεται ο «πρώτος Αγιασμός».Ο παπάς παίρνει τον Αγιασμό και μαζί με τον Σταυρό το χέρι και ένα κλωναράκι βασιλικό γυρνάει τα σπίτια και ραντίζει όλους τους χώρους. Αυτή είναι η στιγμή που κατά την παράδοση οι Καλικάντζαροι φοβισμένοι τρέχουν να κρυφτούν στην γη.

Την παραμονή επίσης ψάλλονται τα κάλαντα των Θεοφανείων και οι νοικοκυρές μαζεύουν την στάχτη από το τζάκι που έκαιγε όλο το Δωδεκαήμερο και την σκορπάνε γύρω από το σπίτι γιατί πιστεύουν πως διώχνει το κακό. Το βράδυ στρώνεται το νηστίσιμο τραπέζι και ο πατέρας της οικογένειας θυμιατίζει όλο το σπίτι για να φύγουν τα δαιμόνια. Η παράδοση λέει πως το βράδυ της παραμονής των Φώτων στις 12 τα μεσάνυκτα, ανοίγουν οι ουρανοί και πραγματοποιούνται όλες οι ευχές των ανθρώπων.

Ανήμερα της γιορτής γίνεται ο "Αγιασμός των Υδάτων". Το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι Ναυτική χώρα προσδίδει στον εορτασμό μεγαλύτερη λαμπρότητα. Οι ιερείς, οι τοπικές αρχές και ο απλός κόσμος πηγαίνουν στις κοντινές θάλασσες, σε λίμνες και ποτάμια, ενώ όταν αυτά δεν υπάρχουν, ο αγιασμός πραγματοποιείται σε κολυμπήθρα, δεξαμενή ή ακόμα και σιντριβάνι! Λευκά περιστέρια ελευθερώνονται στον ουρανό και ο παπάς ρίχνει τον Σταυρό στη θάλασσα ενώ  οι «βουτηχτάδες» πέφτουν στο νερό για να τον πιάσουν και να πάρουν την ευλογία του!