Τι είναι η Τεσσαρακοστή; Σημεία, λόγια και πράξεις του καιρού μεταστροφής.

 

Την Τετάρτη 21 Φεβρουαρίου, Τετάρτη των Τεφρών, ξεκίνησε η Τεσσαρακοστή. Είναι ο «δυνατός καιρός» που μας προετοιμάζει για το Πάσχα, αποκορύφωμα του Λειτουργικού Έτους και της ζωής κάθε χριστιανού. Όπως γράφει ο Άγιος Παύλος είναι ο «καιρός της χάρης»  ο κατάλληλος καιρός για να κάνουμε «μία πορεία αληθινής μεταστροφής» έτσι ώστε να αντιμετωπίσουμε νικηφόρα με τα όπλα της μετάνοιας την μάχη απέναντι στο «πνεύμα του πονηρού», όπως διαβάζουμε στη συναπτή δέηση της λειτουργίας της Τετάρτης των Τεφρών.
Αυτή η περίοδος των σαράντα ημερών που ολοκληρώνεται με το Πασχαλινό Τριήμερο, ανάμνηση του Πάθους, της Σταύρωσης και της Αναστάσεως του Κυρίου, καρδιά του μυστηρίου της Σωτηρίας μας, είναι καιρός εσωτερικής αλλαγής και μετάνοιας κατά το οποίο ο χριστιανός καλείται «να επιστρέψει στο Θεό με όλη του την καρδιά» και να μην ικανοποιείται με μια ζωή χλιαρή.    

Ο αριθμός 40

Η Τεσσαρακοστή φέρνει στη μνήμη μας τις σαράντα μέρες νηστείας του Κυρίου στην έρημο πριν ξεκινήσει την δημόσια ζωή του. Διαβάζουμε στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου: «Ο Ιησούς οδηγήθηκε από το Πνεύμα στην έρημο για να αντιμετωπίσει τους πειρασμούς του διαβόλου. Σαράντα ημέρες και νύχτες δεν έφαγε τίποτε ο Ιησούς…»
Σαράντα είναι ο συμβολικός αριθμός με τον οποίο η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη μας παρουσιάζουν τις κορυφαίες στιγμές της εμπειρίας πίστεως του λαού του Θεού. Είναι ο αριθμός που εκφράζει το χρόνο της προσμονής, κάθαρσης για τον ερχομό του Κυρίου, της συνειδητοποίησης πως ο Θεός παραμένει πιστός στις υποσχέσεις του.
Στην Παλαιά Διαθήκη είναι σαράντα οι ημέρες του κατακλυσμού, σαράντα οι ημέρες που πέρασε ο Μωυσής στο όρος Σινά για να λάβει τις Δέκα Εντολές, σαράντα τα χρόνια που ο Ισραηλιτικός λαός βαδίζει στην έρημο πριν φθάσει στη γη της επαγγελίας, σαράντα ημέρες της πορείας του Προφήτη Ηλία για να φθάσει στο όρος Χωρήβ, σαράντα ημέρες που ο Θεός δίνει στη Νινευή για να μετανοήσει μετά το κήρυγμα του Ιωνά.
Στα Ευαγγέλια σαράντα είναι οι ημέρες κατά τις οποίες ο Ιησούς αναστημένος εμφανίζεται στους μαθητές του και τους κατευθύνει πριν αναληφθεί στους ουρανούς και αποστείλει το Άγιο Πνεύμα.
Ας επιστρέψουμε όμως στο νόημα της Τεσσαρακοστής. Θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε ως «μια συνοδεία του Ιησού» ο οποίος πορεύεται προς την Ιερουσαλήμ, τόπο εκπλήρωσης του Μυστηρίου του Πάθους, του θανάτου και της Αναστάσεως του και μας θυμίζει πως η χριστιανική ζωή είναι μια «πορεία» που πρέπει να διατρέξουμε, η οποία δεν συνίσταται τόσο σε ένα νόμο που πρέπει να τηρήσουμε, αλλά στο ίδιο το πρόσωπο του Χριστού, τον οποίο καλούμαστε να συναντήσουμε, να δεχτούμε και να ακολουθήσουμε.  

Το σημείο της Τέφρας

Η Τετάρτη των Τεφρών  είναι ημέρα νηστείας και εγκράτειας από το κρέας (όπως και η Μεγάλη Παρασκευή, καθώς και κάθε Παρασκευή του χρόνου έχουμε εγκράτεια από το κρέας). Όπως μας θυμίζει ένα Προοίμιο της Τεσσαρακοστής, «Με την νηστεία του σώματος δαμάζεις τα πάθη, εξυψώνεις τα πνεύματα και μας παρέχεις χάρη και δύναμη».
Κατά την τελετή της Τετάρτης των τεφρών  ο λειτουργός θέτει λίγη ευλογημένη στάχτη στο κεφάλι ή στο μέτωπο του κάθε πιστού. Σύμφωνα με την συνήθεια, η στάχτη προέρχεται καίγοντας τα κλαδιά ελιάς που ευλογήθηκαν την Κυριακή των Βαΐων  του περασμένου έτους. Η στάχτη που τοποθετείται στο κεφάλι είναι σημείο που θυμίζει την κατάσταση μας ως δημιουργήματα και μας προτρέπει στη μετάνοια. Η πράξη αυτή συνοδεύεται από έναν διπλό τύπο: «Μετανοείτε και πιστεύετε στο Ευαγγέλιο» είτε «Ενθυμήσου, άνθρωπε ότι χώμα είσαι και στο χώμα θα επανέλθεις».
Η πρώτη φράση προσκαλεί στη μετάνοια και σημαίνει αλλαγή κατεύθυνσης, προτροπή να πας ενάντια στο «ρεύμα» όπου για «ρεύμα» εννοείται ο τρόπος μιας επιφανειακής ζωής, δίχως συνέπεια.
Η δεύτερη φράση μας μεταφέρει στην αρχή της ανθρώπινης ύπαρξης, όταν ο Κύριος είπε στον Αδάμ μετά το προπατορικό αμάρτημα: «Με τον ιδρώτα του προσώπου σου θα τρως το ψωμί σου, ώσπου να ξαναγυρίσεις στη από την οποία προήλθες, γιατί χώμα είσαι, και στο χώμα θα επιστρέψεις». (Γεν3,19)
Ο Λόγος του Θεού αναφέρεται στην αδυναμία και στο θάνατο. Ο άνθρωπος αν και είναι χώμα, είναι ένα χώμα πολύτιμο στα μάτια του Κυρίου γιατί ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο προορίζοντάς τον για την αθανασία.

Η αναζήτηση του Θεού από τον άγιο Ιγνάτιο Μπριαντσανίνωφ Συγγραφέας: kantonopou

MΕ ΤΙ λόγια ν’ αρχίσω τον θρήνο μου;
Ποιόν από τις θλιβερές μου σκέψεις να διατυπώσω πρώτη; Όλες τους είναι εξίσου βαριές. Ή καθεμιά, όταν έρχεται στον νου μου, μου φαίνεται πώς είναι ή πιο βαριά. Ή καθεμιά, όταν τρυπά και διαπερνά την καρδιά μου, μου φαίνεται πώς είναι ή πιο οδυνηρή. Στο στήθος μου στριμώχνονται οι στεναγμοί. Πασχίζουν να βγουν έξω, ξεπερνώντας ό ένας τον άλλο, μα κάνουν πάλι πίσω, προξενώντας μου μεγάλη ταραχή.
Να γυρίσω τον νου μου στις μέρες πού πέρασαν; Είναι μια αλυσίδα από πλάνες, μια αλυσίδα από αμαρτίες, μια αλυσίδα από πτώσεις! Να κοιτάξω μπροστά, στο κομμάτι της ζωής πού ακόμα μου ανήκει, στο στάδιο του επίγειου ταξιδιού μου; Φρίκη με κυριεύει! Τη φρίκη την προκαλεί ή αδυναμία μου, πού μου την αποδεικνύουν αναρίθμητες εμπειρίες. Να παρατηρήσω την ψυχή μου; Δεν θα δω τίποτα το παρήγορο σ’ αυτήν. Όλη είναι πληγωμένη από την αμαρτία. Δεν υπάρχει αμάρτημα πού να μην το έχει κάνει, δεν υπάρχει παράβαση πού να μην την έχει σημαδέψει!
Αχ, σώμα μου, φτωχό μου σώμα!
Αισθάνομαι τη δυσοσμία της φθοράς σου. «Αυτό πού είναι φθαρτό δεν μπορεί να κληρονομήσει την αφθαρσία». Ό προορισμός σου είναι, μετά τον θάνατο, ή φυλακή του τάφου-και μετά την ανάσταση, ή φυλακή του αδη!Τί περιμένει την ψυχή μου μετά τον χωρισμό της από το σώμα; Καλά θα ήταν, αν βρισκόταν κοντά της ένας άγγελος ειρηνικός και φωτεινός, πού θα την έπαιρνε και θα την ανέβαζε στα παραδεισένια σκηνώματα. Αλλά γιατί να την επισκεφθεί άγγελος; Ποιάν αρετή θα βρει σ’ αυτήν, ποιάν εργασία αντάξια των κατοίκων του ουρανού; Όχι! Μάλλον θα την περικυκλώσουν στρατιές από ζοφερούς δαίμονες, αγγέλους πεσμένους, πού θα της μοιάζουν στην πτώση, στις αμαρτωλές τάσεις, στο αντίθεο θέλημα Θα την αρπάξουν και θα την τραβήξουν στη δική τους κατοικία της παντοτινής και απόλυτης θλίψεως, του αιώνιου σκοταδιού, της άσβεστης φωτιάς, των αδιάκοπων βασάνων, των ατέλειωτων στεναγμών.
Έτσι βλέπω τον εαυτό μου και θρηνώ. Άλλοτε τα δάκρυα, δάκρυα πενιχρά, δάκρυα όμοια με δροσοσταλίδες, σκεπάζουν ήρεμα τις κόρες των ματιών μου. Άλλοτε ολόκληρο ποτάμι από δάκρυα κυλά στα μάγουλα μου, βρέχοντας τα ρούχα ή το κρεβάτι μου. Άλλοτε, πάλι, τα δάκρυα στεγνώνουν εντελώς, κι ένας πονεμένος θρήνος απλώνεται στην ψυχή. Κλαίω τότε με τον νου, κλαίω με την καρδιά, κλαίω με το σώμα, κλαίω μ’ όλη μου την ύπαρξη. Θρηνούν τότε —έτσι αισθάνομαι— όχι μόνο το στήθος, μα όλα τα μέλη μου. Μ’ έναν τρόπο περίεργο και ανεξήγητο, συμμετέχουν κι αυτά στον θρήνο, υποφέρουν κι αυτά από τον θρήνο.
Αχ, ψυχή μου! Προτού έρθει ή αποφασιστική και αναπόφευκτη ώρα του περάσματος σου στην αιωνιότητα, νοιάσου για σένα! Πλησίασε τον Κύριο και μείνε κοντά Του με την ειλικρινή και διαρκή μετάνοια, με μια ζωή ευλαβική, σύμφωνη με τις πανάγιες εντολές Του.
Ό Κύριος είναι πολυέλεος και πολυεύσπλαχνος. Δέχεται όλους όσοι προσφεύγουν κοντά Του. Καθαρίζει τις αμαρτίες των αμαρτωλών. Θεραπεύει τις χρόνιες πληγές, ακόμα και τις μολυσμένες ή θανάσιμες. Χαρίζει τη μακαριότητα σ’ όλους όσοι πιστεύουν σ’ Αυτόν και Τον ακολουθούν.Συλλογίσου την επίγεια διαδρομή σου από το ξεκίνημα της. Αναλογίσου τις μεγάλες ευεργεσίες πού δέχτηκες από τον Θεό. Απόθεσε, λοιπόν, στα χέρια Του τον εαυτό σου με εμπιστοσύνη. Φύτεψε το άγιο θέλημα Του μέσα σου κι άφησε το να ριζώσει. Υποτάξου στις πανάγαθες και πάνσοφες βουλές Του.

Τριώδιο: Ο Ανηφορικός δρόμος προς την Ανάσταση

  Ξεκίνησε το Τριώδιο...

Που οφείλεται όμως η ονομασία του;

Τριώδιο ονομάζεται το Λειτουργικό Βιβλίο της Ορθόδοξης Εκκλησίας το οποίο περιλαμβάνει τους Ύμνους δέκα Κυριακών πριν από το Πάσχα, δηλαδή από την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου (σήμερα) μέχρι και το Μεγάλο Σάββατο πριν την Τελετή της Αναστάσεως. Ονομάζεται έτσι διότι οι περισσότεροι Κανόνες του Όρθρου (πρωινή Ακολουθία) περιέχουν τρείς Ωδές ενώ συνήθως περιέχουν εννέα Ωδές.

Η περίοδος του Τριωδίου διαιρείται σε τρείς μικρότερες:
- Κυριακή Τελώνου και Φαρισαίου μέχρι Κυριακή της Τυροφάγου.
- Καθαρά Δευτέρα μέχρι το Σάββατο Του Λαζάρου (Μεγάλη Τεσσαρακοστή).
- Κυριακή των Βαΐων το βράδυ μέχρι το Μεγάλο Σάββατο πριν την Ανάσταση (Μεγάλη Εβδομάδα).

Οι Κυριακές του Τριωδίου είναι οι εξής:
1. Τελώνου και Φαρισαίου
2. Ασώτου
3. Απόκρεω
4. Τυροφάγου
5. Ορθοδοξίας (Α΄ Νηστειών)
6. Β΄Νηστειών(Αγ. Γρηγορίου του Παλαμά)
7. Σταυροπροσκυνήσεως (Γ΄ Νηστειών)
8. Δ΄Νηστειών(Οσ. Ιωάννου της Κλίμακος)
9. Ε΄Νηστειών(Οσ. Μαρίας της Αιγυπτίας) και
10. Κυριακή των Βαΐων.

Τις τρεις πρώτες εβδομάδες του, οι χριστιανοί ετοιμάζονται για τη μεγάλη νηστεία της Σαρακοστής. Κάθε Κυριακή αυτών των εβδομάδων έχει τη δική της σημειολογία.
Η πρώτη, η Κυριακή του Τελώνη και Φαρισαίου προτρέπει τους Χριστιανούς να είναι ταπεινοί όπως ο Τελώνης και όχι υπερήφανοι όπως ο Φαρισαίος.
Η δεύτερη, η Κυριακή του Ασώτου διδάσκει την αξία της μετάνοιας και το μεγαλείο της συγχωρέσεως.
Η τρίτη, η Κυριακή της Απόκρεω, αναφέρεται στη Δευτέρα Παρουσία, στην κρίση που θα λάβει χώρα τότε, καθώς και στη χριστιανική αγάπη. Ονομάζεται έτσι επειδή είναι η τελευταία ημέρα που οι Χριστιανοί επιτρέπεται να φάνε κρέας. Η εβδομάδα που ξεκινά ονομάζεται και εβδομάδα της Τυρινής ή Τυροφάγου. Εβδομάδα που επιτρέπεται η βρώση τυροκομικών, αυγών και ψαριών.
Η τέταρτη, η Κυριακή της Τυροφάγου, αναφέρεται στην εξορία των πρωτόπλαστων από τον Παράδεισο.
Ακολουθεί η Καθαρά Δευτέρα, όπου με αυτήν ξεκινά η περίοδος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Περίοδος νηστείας, προσευχής, περισυλλογής που μας προετοιμάζει για τη μεγάλη Εβδομάδα και την Ανάσταση του Κυρίου. Ονομάζεται Τεσσαρακοστή γιατί μιμείται τη σαρανταήμερη νηστεία που έκανε ο Χριστός. Επίσης λέγεται Μεγάλη για να ξεχωρίζει από τη νηστεία των Χριστουγέννων.

Εμείς όμως με ποιο πνεύμα πορευόμαστε αυτή την περίοδο;

Πρέπει να το πάρουμε απόφαση...

Λέγαμε και με τα παιδιά προηγουμένως ότι εμείς οι χριστιανοί πρέπει να το πάρουμε απόφαση· δεν μπορούμε να είμαστε όπως είναι οι άλλοι άνθρωποι, που πιστεύουν σε κάτι άλλο και ζουν σύμφωνα μ' αυτό. Αυτοί πιστεύουν απλώς στη ζωή αυτή, απλώς στη διασκέδαση, απλώς στους χορούς και στα παρόμοια. Σ' αυτά πιστεύουν και αυτά κάνουν. Εμείς όμως οι χριστιανοί υποτίθεται ότι πιστεύουμε σ' αυτό που διδάσκει η Εκκλησία. Δεν γίνεται επομένως σ' εμάς τους χριστιανούς, oι οποίοι γνωρίζουμε ότι από σήμερα εισερχόμεθα στο Τριώδιο, η περίοδος αυτή, η λέξις αυτή «Τριώδιο», αντί να μας θυμίζει ότι πρέπει να μετανοήσουμε, πρέπει να ταπεινωθούμε, πρέπει να συγχωρηθούμε με τους άλλους, να μην έχουμε με κανέναν έχθρα και κακία, να μας φέρνει στον νου χορούς και διασκεδάσεις. Ενώ γνωρίζουμε ότι ετσι είναι για μας τα πράγματα, επηρεαζόμαστε από τους άλλους, με αποτέλεσμα και για μας Τριώδιο να σημαίνει ότι θα κάνουμε χορούς.

Τα σύγχρονα καρναβάλια δεν είναι ούτε «πατροπαράδοτες παραδόσεις», ούτε «ελληνικά έθιμα»: Στην αρχαιότητα οι πρόγονοί μας δεν ασχολούνταν με τέτοια ανούσια πράγματα.

Οι μεγάλοι φιλόσοφοι, όπως ο Πλάτων και ο Σωκράτης, καταδίκαζαν οποιαδήποτε ακολασία και έκπτωση ηθών έβλεπαν στην τότε κοινωνία. Οι Σπαρτιάτες ούτε καν διανοούνταν να... μασκαρευτούν και να «καρναβαλιστούν». Ο Μέγας Αλέξανδρος δεν είχε καιρό για τέτοιες σαρκολατρικές εκτροπές, αφού κατακτούσε τον κόσμο.

Τα όργια στην αρχαιότητα, εντάθηκαν επί κατακτήσεως των βάρβαρων Ρωμαίων: Μαζί με τις μιθριδατικές και ανατολίτικες «θεότητες» που εισήγαγαν, κατάφεραν να διαλύσουν ΚΑΙ την αρχαιοελληνική θρησκεία, υπερτονίζοντας τη «λατρεία» «θεών» πόρνων και τρελών μέθυσων, όπως του Διονύσου!

Είναι λοιπόν εντελώς ανιστόρητο να λένε κάποιοι πως τα καρναβάλια έχουν την παραμικρή σχέση με την Ελλάδα και τον Ελληνισμό: Η «γενέτειρά» τους είναι η Βενετία και άλλες φραγκοπαπικές περιοχές, όπου το μασκάρεμα επιβλήθηκε ως άλλοθι για ακολασία μεταξύ... αγνώστων, σε εποχές που οι κοινωνίες ήταν πιο συντηρητικές απ' ό,τι σήμερα.

Οι περισσότεροι γονείς θα πουν στα παιδιά τους ότι αυτή την περίοδο ντυνόμαστε με μάσκες για να στολίσουμε την ματαιοδοξία μας, και την πνευματική μας υποκρισία και ανυπαρξία. Ότι έχει γέλιο και χαβαλέ να γίνω μασκαράς και να πάω σε πάρτι που όλοι θα είναι ντυμένοι.

Πόσοι γονείς θα ποuν οτι "Παιδί μου αυτή η περίοδος είναι δρόμος πνευματικής άσκησης όχι για να λερώσουμε το πρόσωπο και την εικόνα μας με ψεύτικα είδωλα και μάσκες του κόσμου τούτου, αλλά να βγάλουμε την μάσκα της υποκρισίας και να ενδυθούμε με τα στολίδια των αρετών. Είναι η περίοδος που ξεκινά με την παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαϊου, να κατέβουμε στον εαυτό μας και να ανυψωθούμε για να συναντήσουμε το Χριστό. Ο Φαρισαίος παιδί μου προσευχήθηκε σε μασκαρεμένο είδωλου του εαυτού του, ενώ εμείς θα προσπαθήσουμε να βγάλουμε αυτή την μάσκα του εγώ και μέσα από τον πνευματικό αγώνα η προσευχή μας με ταπείνωση να γίνει αγκαλιά για να βάλουμε στο εμείς, τον συνάνθρωπο, τον εχθρό και τον Χριστό".
Ας ευχηθούμε πολλοί γονείς να επιλέξουν την δεύτερη οδό πνευματικής και γονεϊκής νουθεσιας και να ρίξουν στην καρδιά των παιδιών καρπούς πνεύματος.

Τα αποτελέσματα του Καρναβαλιστικής Περιόδου:
Στην Πάτρα και σε πολλές περιοχές που γίνονται τα Καρναβάλια έχουμε κάποια στοιχεία για προβληματισμό:
1. Πάνω ἀπὸ 100.000 ἐκτρώσεις(δηλαδή φόνοι, όπου το θύμα δεν του δίδεται καν το δικαίωμα να αμυνθεί) ἔγιναν πέρσι μετὰ τὶς καρναβαλικὲς ἐκδηλώσεις στὴν Πάτρα. Ἀπὸ μόνο τοῦ τὸ γεγονὸς εἶναι φρικιαστικὸ καὶ αὐτὸ σημαίνει πὼς στὸ καρναβάλι, δὲν πᾶνε νὰ διασκεδάσουν, ἀλλὰ νὰ βγάλουν ὅλα τὰ κτηνώδη τους ἀνώμαλα ἀπωθημένα! Οἱ καρναβαλικὲς γιορτές, δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπό ἀπομεινάρια εἰδωλολατρικῶν ἑορτῶν ποὺ ἐν γνώσει του ἢ ἐν ἀγνοία τοὺς οἱ καλεσμένοι συμμετεῖχαν σὲ δαιμονικὰ πανηγύρια! Οἱ ἐκτρώσεις τῆς καρναβαλικῆς ἀσυδοσίας καταμαρτυρᾶ τὸν ξεπεσμὸ τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας!
2. Γνωρίζετε πόσα παιδιά μεθούν μέχρι θανάτου εκείνες τις μέρες που το αλκοόλ ρέει άφθονο πίσω από τη χαλαρότητα του μασκαρέματος και του γλεντιού;
3. Πόσα χρήματα δαπανώνται σε καρναβαλικές εκδηλώσεις ;άνευ νοήματος ενώ ο κόσμος πεινάει;

Ὅταν ἐνδυθεῖτε τόν Χριστό, δέν θά κάνετε καμμιά προσπάθεια γιά τήν ἀρετή. Ἐκεῖνος θά σᾶς τήν δώσει (π. Πορφύριος)

Και πάλι Τριώδιο και πάλι Τελώνης και Φαρισαίος- Υπόθεση λατρείας ορθής

Και πάλιν Τριώδιο και πάλι Τελώνης και Φαρισαίος και πάλι η ορθή προσευχή και υψοποιός ταπείνωση και έλεγχος του κομπασμού και καιρός μετανοίας και διόρθωση βίου και πάλι καρδία συντετριμμένη και πάλι συντριβή των υπερηφάνων και πάλι διατριβή αγιότητας.
Λέει ο νηπτικός διδάσκαλος αββάς Ισαάκ ότι θέλει να μιλήσει για την ταπείνωση και αισθάνεται συστολή, διότι η ταπείνωση είναι αυτή η ίδια η στολή της θεότητας. Και ναι! Πράγματι. Με την ταπείνωση ο Υιός και Λόγος του Θεού ντύθηκε για να συναναστραφεί με τους ανθρώπους. Όχι μέσα σε αστραπές και βροντές και γνόφο όπως παλιά, αλλά με την χοϊκή ανθρώπινη φύση, ήρεμα. Σκήνωσε ανάμεσα μας και μοιράστηκε το ψωμί μας. Και με αυτή την ταπείνωση, ένδυμα και όχημα έπαθε, σταυρώθηκε, πέθανε και ετάφη για την σωτηρία μας.
Πώς να εισακουστούν και να εκτιμηθούν τα λόγια του αββά Ισαάκ σήμερα; Σήμερα η ταπείνωση θεωρείται ταπεινολογία, φαρισαϊσμός, αδυναμία, δειλία.Δεν διακρίνουμε την παρρησία από το θράσος, αλλά ούτε και τον εξευτελισμό και την ένοχη σιωπή από την αληθινή ταπείνωση. Η ταπείνωση στον άνθρωπο σε αντίθεση με τον ταπεινούντα εαυτόν εως γης Χριστόν, έχει και σχήμα και ενέργεια εσωτερικά κυρίως. Κοσμεί τον μέσα άνθρωπο. Η ταπεινοσχημία όμως η οποία συνηθίζεται και στις μέρες μας, ως εύκολος και γλυκύς πειρασμός, δεν διαφέρει από αυτή την κομπαστική υπερηφάνεια που έκανε τον Φαρισαίο "άγιο" και δικαιούντα εαυτόν. Γι'αυτό και οι πραγματικά ταπεινοί είναι και δυσδιάκριτοι, αλλά και σε έναν κόσμο αυτοπροβολής και επιδεικτικής θρησκευτικότητας, καλά

Η ταπείνωση και η μετάνοια είναι τα κλειδιά για την αγιοπνευματική θεραπεία και σωτηρία του ανθρώπου

ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΤΕΛΩΝΗ ΚΑΙ ΤΟΥ ΦΑΡΙΣΑΙΟΥ – Η ταπείνωση και η μετάνοια είναι τα κλειδιά για την αγιοπνευματική θεραπεία και σωτηρία του ανθρώπου
Μιχαήλ Χούλη, Θεολόγου

Σε μερικούς που ήταν σίγουροι για την ευσέβειά τους και περιφρονούσαν τους άλλους, είπε ο Ιησούς την παρακάτω παραβολή:
«Δύο άνθρωποι ανέβηκαν στο ναό για να προσευχηθούν. Ο ένας ήταν Φαρισαίος και ο άλλος τελώνης. Ο Φαρισαίος στάθηκε επιδεικτικά κι έκανε την εξής προσευχή σχετικά με τον εαυτό του: “Θεέ μου, σ’ ευχαριστώ που εγώ δεν είμαι σαν τους άλλους ανθρώπους άρπαγας, άδικος, μοιχός, ή και σαν αυτόν εδώ τον τελώνη. Εγώ νηστεύω δύο φορές την εβδομάδα και δίνω στο ναό το δέκατο απ’ όλα τα εισοδήματά μου”. Ο τελώνης, αντίθετα, στεκόταν πολύ πίσω και δεν τολμούσε ούτε τα μάτια του να σηκώσει στον ουρανό. Χτυπούσε το στήθος του και έλεγε: “Θεέ μου, σπλαχνίσου με τον αμαρτωλό”. Σας βεβαιώνω πως αυτός έφυγε για το σπίτι του αθώος και συμφιλιωμένος με το Θεό, ενώ ο άλλος όχι. Γιατί όποιος υψώνει τον εαυτό του θα ταπεινωθεί, κι όποιος τον ταπεινώνει θα υψωθεί».
Οι Φαρισαίοι νόμιζαν ότι επειδή γνώριζαν τον Μωσαϊκό Νόμο και τον εφάρμοζαν όπως τους συνέφερε, θα σωζόντουσαν και μόνο απ’ αυτό, χωρίς να μετανιώσουν δηλαδή για την σκληροκαρδία τους και χωρίς να δείχνουν πραγματική αγάπη προς το λαό, τον οποίον άλλωστε περιφρονούσαν. Εξαιτίας της συμπεριφοράς τους είχαν μάλιστα καταντήσει αντικοινωνικοί τύποι και είχαν απομονωθεί στη συνείδηση πολλών. Ένας απ’ αυτούς -δια του οποίου παραδείγματος εκφράζει ο Κύριος την ανάγκη αποφυγής της ασθενούς θρησκευτικής συνείδησης- στάθηκε στο μέσο του ναού και άρχισε επιδεικτικά να απαριθμεί δημοσίως τα καλά που έκανε και το πόσο ανώτερος των άλλων ήταν. Δείχνοντας τον τελώνη, στην ουσία τον κατακρίνει και τον απορρίπτει. Λόγω της

Τελώνου καί Φαρισαίου

  

 Καλό Τριώδιο

    

  

Δύο πράγματα ἀπαιτοῦνται ἀπὸ ὅλους τούς ἀνθρώπους, νὰ κατακρίνουμε τὰ ἰδικὰ μας ἁμαρτήματα καὶ νὰ συγχωροῦμε τὰ ἁμαρτήματα τῶν ἄλλων. Διότι ἐκεῖνος πού βλέπει τὰ ἰδικὰ του ἁμαρτήματα, συγχωρεῖ πιὸ εὔκολα τούς ἄλλους· ἐνῶ ἐκεῖνος πού κατακρίνει τοὺς ἄλλους, τὸν ἴδιο τὸν ἑαυτό του κατακρίνει καὶ καταδικάζει, ἔστω καὶ ἂν ἔχη πολλὲς ἀρετές. Ἀληθῶς μεγάλο πράγμα εἶναι τὸ νὰ μὴ κατακρίνουμε τοὺς ἄλλους, ἀλλά τούς ἑαυτούς μας, ἀδελφοί. Ἐμεῖς ὅμως, ἀφήνοντας τὶς δικὲς μας ἁμαρτίες, τοὺς ἄλλους ἰδίως κατακρίνουμε, τοὺς ἄλλους ἐξετάζουμε, μὴ γνωρίζοντας ὅτι ἀκόμη καὶ ἂν εἴμεθα δικαιότεροι ἀπὸ ὅλους, ἐὰν κατακρίνουμε τοὺς ἄλλους, γινόμεθα ἔνοχοι καὶ εἴμεθα ἄξιοι τῆς ἰδίας τιμωρίας καὶ τῶν ἰδίων βασάνων τῶν ὁποίων εἶναι ἄξιος καὶ αὐτός τὸν ὁποῖον κρίνουμε·«Ὧ γὰρ κρίματι κρίνετε» λέγει «τούτῳ καὶ κριθήσεσθε». Διότι αὐτός πού πορνεύει, παραβαίνει ἐντολή, ὅπως καὶ ἐκεῖνος πού τὸν κρίνει. Ὥστε καὶ οἱ δύο παραβαίνουν θείαν ἐντολή, καὶ αὐτός πού πορνεύει καὶ ἐκεῖνος πού κρίνει.

     Ἀλλὰ ἂς μεταφέρουμε μᾶλλον τὴν ἐξέτασι τῶν ἄλλων καὶ τὴν λεπτομερῆ ἐνασχόλησι στοὺς ἑαυτούς μας, ἀγαπητοί. Καὶ ἐὰν δοῦμε κάποιους νὰ ἁμαρτάνουν, ἐμεῖς ἂς ἔχουμε τὶς δικὲς μας ἁμαρτίες ἐνώπιον τῶν ὀφθαλμῶν μας καὶ ἂς θεωροῦμε τὰ δικὰ μας χειρότερα ἀπὸ τῶν ἄλλων. Διότι ἐκεῖνος πού ἁμάρτησε, ἴσως καὶ τὴν ὥρα τῆς ἁμαρτίας νὰ μετενόησε, ἐνῶ ἐμεῖς μένουμε πάντοτε ἀδιόρθωτοι κατακρίνοντας καὶ ἐξετάζοντας ἄλλους. Ἐκεῖνος ὁ Λώτ, ἂν καὶ κατοικοῦσε στὰ Σόδομα, κανέναν δὲν κατέκρινε, κανέναν δὲν κατηγόρησε. Γιʼ αὐτό ἐδικαιώθη καὶ διεσώθη ἀπὸ τὴν φωτιὰ καὶ τὴν πανωλεθρία, στὰ ὁποῖα κατεδικάστησαν οἱ Σοδομίτες. Ἂς ταπεινωθοῦμε λοιπὸν καὶ ἐμεῖς κατακρίνοντας τοὺς ἑαυτούς μας, τοὺς ἑαυτούς μας νὰ ὀνειδίζωμε γιὰ νὰ ὑψωθοῦμε, νὰ γίνουμε ἀκατάκριτοι.

     Ἂς ἀγαπήσουμε τὴν ταπεινοφροσύνη. Μὲ αὐτή ἐδικαιώθη ὁ Τελώνης καὶ ἀπέβαλε τὸ φορτίον τῶν ἁμαρτημάτων του. Ἂς μισήσουμε τὴν ὑψηλοφροσύνη, ἐπειδὴ ὁ Φαρισαῖος ἀπὸ αὐτή κατεκρίθη καὶ ἔχασε τὶς ἀρετές πού εἶχε. Ὁ Φαρισαῖος, ἐπειδὴ διέπραξε τὰ καλὰ μὲ ὄχι καλὸ τρόπο, κατεκρίθη. Ὁ Τελώνης ἀπορρίπτοντας μὲ καλὸ τρόπο τὰ μὴ καλὰ ἔργα, ἐδικαιώθη. Διότι ὁ Θεὸς εἶδε μὲ συμπάθεια τὸν στεναγμὸ τοῦ Τελώνου καὶ τὴν συντριβή του καὶ τὰ κτυπήματα τοῦ στήθους του καὶ ἀφοῦ ἐδέχθη τὸ «ἱλάσθητι» τὸν δικαίωσε μαζὶ μὲ τὸν Ἄβελ. Τὶς δὲ θυσίες καὶ τὶς ἀρετές καὶ τὰ κατορθώματα τοῦ καυχησιολόγου καὶ ὑπερήφανου Φαρισαίου τὶς ἐσιχάθη καὶ τὶς ἀπεστράφη καὶ τὸν κατεδίκασε, ὅπως τὸν ἀδελφοκτόνο Κάϊν, γιὰ τὴν ἴδια αἰτία. Νὰ μάθουμε, ἀδελφοί, καὶ νὰ διδαχθοῦμε νὰ κάνουμε μεγάλα κατορθώματα. Νὰ μὴν ὑψηλοφρονοῦμε ὅμως γιʼ αὐτά καὶ ἂν γίνουμε καλοί, δίκαιοι καὶ ἐπιεικεῖς καὶ πονόψυχοι καὶ ἐλεήμονες, καὶ ἔτσι νὰ εἶναι, ἐμεῖς νὰ ταπεινωνώμεθα καὶ νὰ μὴν ἔχουμε ὑπεροψία καὶ ἀλαζονεία, μήπως χάσουμε τοὺς κόπους καὶ τοὺς πόνους μας. Διότι λέγει ὁ Κύριος «ὅταν ταῦτα πάντα ποιήσητε, λέγετε ὅτι ἀχρεῖοι δοῦλοι ἐσμεν, ὅτι ὅ ὠφείλομεν ποιῆσαι, πεποιήκαμεν».

Κατηγορώ την υποκρισίαν...

***

Ομιλία του Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος κυρού Μελίτωνος

στον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών, την Κυριακή της Τυροφάγου, 8η Απριλίου 1970.

Είναι γνωστή ως "η ομιλία για τον καρνάβαλο".

Από το βιβλίο του Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος κυρού Μελίτωνος,

«Λόγοι και Ομιλίαι», 1991, εκδ. Πανσέληνος

"Αδελφοί μου,

Τίποτε δεν καυτηρίασε ο Κύριος τόσο πολύ, όσο την υποκρισία.

Και ορθώς, εις αυτήν είδεν, ότι υπάρχει πάντοτε ο μεγαλύτερος παραπλανητικός κίνδυνος, δηλαδή το εωσφορικόν αγγελοφανές φως. Είναι πράγματι φοβερή η δύναμις της υποκρισίας. Τόσο γι' αυτόν που τη ζή και την ασκεί, όσο και γι' αυτούς που την υφίστανται.

Και είναι επικίνδυνη ή υποκρισία, γιατί ανταποκρίνεται προς βαθύτατον ψυχολογικόν αίτημα του ανθρώπου.

O άνθρωπος θέλει να φανή αυτός πού δεν είναι. Ακόμη και ενώπιον του εαυτού του και ενώπιον του θεού. Και έτσι ξεφεύγει από την αλήθεια και την απλότητα και φυσικά και από την μετάνοιαν και την σωτηρίαν.

Σε λίγες ώρες έξω από αυτόν τον ναόν, έξω από την γαλήνην του, εις τους δρόμους αυτής της Πολιτείας, θα παρέλαση ο Καρνάβαλος. Μη τον περιφρονήσετε και μη τον χλευάσετε και μη με κατακρίνετε, πού τον αναφέρω αύτη τη στιγμή. Δεν είναι καθόλου άσχετος με το μέγιστο πρόβλημα της υποκρισίας. Να τον προσέξετε εφέτος τον Καρνάβαλο με σεβασμό και βαθύ στοχασμό. Είναι πανάρχαιο το φαινόμενο και είναι φαινόμενο βαθύτατου και αγχώδους αιτήματος της ψυχής του άνθρωπου, να λυτρωθή από την καθημερινή του υποκρισία με μίαν έκφρασιν ανωνύμου, διονυσιακής νέας υποκρισίας.

Είναι τραγική μορφή ο Καρνάβαλος.

Ζητεί να λυτρωθή από την υποκρισίαν υποκρινόμενος.

Ζητεί να κατάλυση όλες τις ποικίλες προσωπίδες, πού φορεί κάθε μέρα με μία νέα, την πιο απίθανη.

Ζητεί να εκκένωση ό,τι υπάρχει απωθημένο μέσα στο υποσυνείδητό του και να ελευθερωθή, αλλά ελευθερία δεν υπάρχει, η τραγωδία του Καρνάβαλου παραμένει άλυτη. Το βαθύτατο αίτημα του είναι να μεταμορφωθή.

Εδώ, λοιπόν, είναι η θέσις της Εκκλησίας, κοντά στον Καρνάβαλο. Σ' αυτόν πού ζητεί μεταμόρφωση, το κεντρικό κήρυγμα της Ορθοδοξίας. Τη μεταμόρφωσι.

Να μη τον καταδικάσουμε, λοιπόν, τον Καρνάβαλο, αλλά να σταθούμε και κάτω από την προσωπίδα του να ακούσωμε την αγωνία του, την έκκλησί του και το δάκρυ του.

Επαναλαμβάνω, της Ορθοδοξίας το βαθύτερο κήρυγμα ζητεί ο Καρνάβαλος, περιφερόμενος εις τους δρόμους της Πολιτείας: Τη μεταμόρφωσι.

Και είναι ο ειλικρινέστερος και εντιμότερος των υποκριτών.

«Σπουδάσωμεν περί τῆς ζωῆς ἡμῶν...»

(῾Οσίου ᾿Εφραίμ τοῦ Σύρου «Λόγος ᾿Ασκητικός»)

᾿Ανεξάντλητο ἀδαμαντωρυχεῖο ἡ διδασκαλία τῶν ῾Οσίων ἀσκητῶν καί Πατέρων τῆς ᾿Εκκλησίας μᾶς προκαλεῖ καί μᾶς προσκαλεῖ σέ συνεχή ἐντρύφηση στή σοφία τῶν λόγων τους καί στό ὕψος τοῦ βίου τους. Πλοῦτος ἀδαπάνητος καί οἱ νουθεσίες τοῦ ὁσίου Πατρός ἡμῶν ᾿Εφραίμ τοῦ Σύρου στό ἔργο του «᾿Ασκητικά».
«῾Ο πόνος τοῦ νά λέγω μέ ἀναγκάζει, ἡ δέ ἀναξιότης μου μέ ἐπιτιμᾶ νά σιωπῶ», ξεκινᾶ τό κείμενό του ὁ ῞Οσιος, ὁ ὁποῖος συνέχεται ἀπό λύπη μεγάλη. «Τίς θέλει δώσει εἰς τούς ὀφθαλμούς μου πηγήν δακρύων, διά νά κλαύσω ἡμέραν καί νύκτα διά τήν ἀδράνειαν τῆς διδασκαλίας, ἥτις γίνεται ἐν ταῖς ἡμέραις ἡμῶν». Στενάζει ἡ ἀσκητική του καρδιά καί ἀδημονεῖ, διότι βλέπει χάσμα μέγα μεταξύ τῆς διδασκαλίας καί τῆς ἐφαρμογῆς τοῦ θείου Λόγου, πρωτίστως ἀπό ὅσους διδάσκουν, ἀλλά καί ἀπό ὅσους προσέρχονται νά διδαχτοῦν. Καί καθώς ὁ θεῖος Νόμος εἶναι αἰώνιος καί πάντα σύγχρονος, ἐπίκαιρη καί κινούμενη ἀπό πόνο καί ἀγάπη σύρεται ἡ γραφίδα τοῦ ῾Οσίου, ἀποστέλλουσα καί σ᾿ ἐμᾶς λόγους νουθεσίας, ἀναζητώντας μέ τόν παρακλητικό του τόνο ν᾿ ἀγγίξει τίς λεπτές χορδές τῆς φιλοτιμίας μας.

«Τίμιους λίθους καί πολυτελεῖς μαργαρίτες» ὀνομάζει τούς προγενεστέρους του Πατέρες, οἱ ὁποῖοι μέ τήν πολιτεία τους κατένυξαν καί δίδαξαν ὅσους βρέθηκαν πλησίον τους. ῾Ο βίος τους τόν Θεό ἐδόξασε καί τούς ἀνθρώπους στερέωσε στήν ἀρετή. Βλέποντας ὅμως τήν κατάσταση πού ἐπικρατεῖ στίς ἡμέρες του, διαπιστώνει μέ θλίψη· «Δέν γινώσκωμεν εἰς τί ἐκλήθημεν. ᾿Αναγινώσκοντες δέν ἐννοοῦμεν καί ἀκούοντες δέν προσέχωμεν». Αὐτός ὁ κίνδυνος ἐλλοχεύει ἐν πολλοῖς καί στίς ἡμέρες μας.
Πλῆθος βιβλίων καί ἐντύπων μᾶς προσφέρουν τό Λόγο τοῦ Θεοῦ, τό ῾Ιερό Εὐαγγέλιο, ἑρμηνευτικά κείμενα, πατερικά, ὅλα στή διάθεσή μας. ῾Ο προφορικός λόγος, τά κηρύγματα, οἱ συγκεντρώσεις μελέτης ῾Αγίας Γραφῆς, ἐλεύθερα καί πλούσια μᾶς παρέχονται στοχεύοντας στήν καλλιέργεια τῶν ψυχῶν μας. Οἱ νουθεσίες τῶν Γερόντων, τῶν πνευματικῶν μας πατέρων, κάθε τόσο μᾶς ἀπευθύνονται προσπαθώντας νά μᾶς χειραγωγήσουν εἰς ὁδόν σωτηρίας.
᾿Αλλά ἐμεῖς, πολλάκις, «δέν ἐννοοῦμεν», δέν ἀγωνιζόμαστε, δέν ὑπάρχει ἰκμάδα στόν ἀγρό τῆς ψυχῆς μας. ῾Ικανοποιούμαστε ἀπό τήν ἀκρόαση, τή συναναστροφή μέ πνευματικά πρόσωπα, τό νά ἐπισκεπτόμαστε τόπους ἱερούς καί προσκυνήματα. ῎Εχει γραφεῖ πώς «῾Η ἁγιότητα δέν εἶναι μεταδοτική», γι᾿ αὐτό καί ὁ ῞Οσιος ὑπογραμμίζει ὅτι «ἡ ἀόρατος ψυχή διά τῶν πράξεων τοῦ σώματος ὁρᾶται ποία τις εἶναι». Δέν ἀρκεῖ ἡ ἐπιθυμία...

ΤΟ ΚΑΤΑΝΥΚΤΙΚΟ ΤΡΙΩΔΙΟ

Συνήθως μέσα στο μήνα Φεβρουάριο αρχίζει στην Εκκλησία μας μια μεγάλη και ιδιαίτερα πνευματική περίοδος που διαρκεί περισσότερο από δύο μήνες και ονομάζεται « ΤΡΙΩΔΙΟ». Η Εκκλησία όλες καθημερινές της Μ .Σαρακοστής καθόρισε στον όρθρο να ψάλλονται κατά βάση τρεις Ωδές. Δηλ. τρείς ομάδες τροπαρίων, γι’ αυτό και η περίοδος αυτή λέγεται Τριώδιο.

            Τα τροπάρια αυτά των τριών Ωδών καθημερινά εκφράζουν σε βάθος όλη τη θεολογία της Εκκλησίας μας. Αναφέρονται στη δημιουργία, στην πτώση και στην ανάπλαση της ανθρώπινης φύσης. Είναι πνευματικά κεντρίσματα που θέλουν με τη θεία λατρεία να αφυπνίσουν τις συνειδήσεις μας.

            Πολλοί ξέρουν πως το Τριώδιο συνδέεται με τις απόκριες που είναι ευκαιρία για γλέντια και ξεφαντώματα. Για την Εκκλησία όμως δεν είναι έτσι. Κι’ εμάς μας ενδιαφέρει να ξέρουμε τι είναι το Τριώδιο κατά την Εκκλησία κι’ όχι πως το παίρνει και το εννοεί ο κόσμος, σαν ευκαιρία για ακαταστασία και παρεκτροπές στη ζωή μας. Γιατί αυτό γίνεται σήμερα. Όλος ο κόσμος χοροπηδά στους δρόμους.

            Δεν είναι βέβαια κακό πράγμα αυτό .Οι χαρούμενοι άνθρωποι μπορούν να χορεύουν. Αλλά πολλοί χριστιανοί χορεύουν μασκαρεμένοι στο δρόμο, ξαναφέρνοντας παλιά ειδωλολατρικά έθιμα. Πολλοί νομίζουν ότι όλες οι ασχήμιες που γίνονται στια απόκριες, είναι δικά μας ελληνικά και χριστιανικά έθιμα, που πρέπει να διατηρήσουμε. Όχι, είναι κακή κληρονομιά της ειδωλολατρίας

Οι ασχήμιες που γίνονται στους δρόμους δεν είναι δικά μας ελληνικά και χριστιανικά έθιμα τώρα τις αποκριές. Δεν είναι καλά έθιμα αυτά, να μασκαρεύονται και να εξευτελίζονται οι άνθρωποι στο δρόμο. Κανένας σοβαρός και νοικοκύρης άνθρωπος, όχι δεν μασκαρεύεται, αλλά και δεν βγαίνει στο δρόμο να βλέπει τέτοιες ασχήμιες. Η Εκκλησία δεν τα επαινεί αυτά και δεν τα επιτρέπει. Βέβαια δεν έχει πολιτική δύναμη για να τα απαγορεύσει και να εμποδίσει τις ασχήμιες.

            Έχει όμως λόγο για να τον μεταχειρίζεται ως όπλο, για να πει τι είναι και τι γίνονται τις απόκριες και για να προτρέψει το λαό να απέχει από τέτοιες ασχήμιες. Γιατί όλοι αυτοί οι άνθρωποι που ξεχύνονται στους δρόμους μασκαρεμένοι χορεύοντας και γελώντας, δεν είναι απλώς λαός, αλλά είναι ο λαός του Θεού. Είναι χριστιανοί, παιδιά της Εκκλησίας που το Πάσχα θα προσέλθουν να κοινωνήσουν.

            Το Τριώδιο λοιπόν δεν είναι μια ευκαιρία για να ασωτέψουν οι πιστοί, αλλά καιρός για να ετοιμαστούν σαν φρόνιμοι άνθρωποι, για τη μεγάλη γιορτή του Πάσχα.

            Τα Τριώδιο γι’ αυτούς που ενδιαφέρονται για την πνευματική τους προκοπή και σωτηρία είναι ένα στάδιο πνευματικών αγώνων και αυτό πρέπει να ξέρει και να ενδιαφέρονται οι χριστιανοί, κι ‘όχι τα καρναβάλια που γίνονται στο δρόμο.

            Βρισκόμαστε σε πολύ δύσκολους καιρούς. Δεν μας μένουν ευκαιρίες για μασκαρέματα και καρναβάλια. Εκτός κι αν θέλουμε να το ρίξουμε έξω κι’ ό, τι γίνει ας γίνει. Μα κι αν θέλουμε να γιορτάσουμε με γιορτές στους δρόμους δεν πρέπει να ξεχνάμε τις κρίσιμες ώρες που περνάει η πατρίδα μας.

            Η Εκκλησία πιστεύει, ότι οι ‘Έλληνες χριστιανοί δεν έχουν χάσει την πίστη τους και δεν θέλουν να επιστρέψουν στην ειδωλολατρία. Γι’ αυτό αυτές τις ημέρες που έρχονται ας ζήσουμε την αληθινή χριστιανική ζωή για να δοξάζεται το όνομα του Θεού με τη δική μας ζωή και να έχουμε σωτηρία στο Θεό.

            Καλό Τριώδιο .

Οι αλήθειες του Τελώνη και του Φαρισαίου (Ουχ ειμί ώσπερ οι λοιποί των ανθρώπων)

Στην αρχή του Τριωδίου η Εκκλησία μας έχει ορίζει να διαβάζεται η παραβολή του τελώνη και του Φαρισαίου. Ο Χριστός, απευθυνόμενος σε εκείνους που είχαν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και κατέκριναν τους άλλους, διηγείται την άνοδο δύο ανθρώπων στον ναό των Ιεροσολύμων και την προσευχή τους. Και οι δύο μίλησαν αληθινά για τον τρόπο που έβλεπαν τον εαυτό τους. Ο Φαρισαίος είπε στο Θεό και στους ανθρώπους ότι ήταν διαφορετικός από όλους τους αμαρτωλούς, ότι τηρούσε τον μωσαϊκό νόμο και δεν έμοιαζε ειδικά με τον τελώνη. Δεν ήταν άδικος, άρπαγας και μοιχός. Δεν αδικούσε δηλαδή τους ανθρώπους ούτε με τη σκέψη, ούτε με την πράξη, ούτε με τις επιθυμίες. Δεν άρπαζε τα αγαθά τους ούτε προσέβαλε την οικογενειακή τιμή και υπόληψή τους. Ο Φαρισαίος ανήκε στην τάξη των ευσεβών, των καθαρών, των τελείων εξωτερικά και σύμφωνα με το γράμμα του νόμου. Ο τελώνης έβλεπε την αμαρτωλότητά του και ενώπιον του Θεού ομολογούσε ότι δεν είχε τίποτε καλό να παρουσιάσει. Πενθούσε γι' αυτό. Και παρακαλούσε το Θεό να τον ευσπλαχνισθεί. Από τους δύο αλήθειες η μία οδήγησε στην άφεση, την συγχώρεση, την δικαίωση. Η άλλη, η οποία είχε οδηγήσει τον Φαρισαίο στην αυτο-ύψωση, δεν έγινε αποδεκτή από το Θεό και ο Φαρισαίος κατακρίθηκε.

Πολλά μηνύματα διδασκόμαστε από την παραβολή. Και καθώς ξεκινά η προετοιμασία όλων μας για την Μεγάλη Τεσσαρακοστή η Εκκλησία πρωτίστως μας καλεί να δούμε την δική μας αλήθεια. Να εξετάσουμε τους εαυτούς μας και να παραδειγματιστούμε από την κατάκριση την οποία υπέστη ο Φαρισαίος.

Οι περισσότεροι άνθρωποι ή φοβούνται ή παραθεωρούν ή κατασκευάζουν την αλήθεια για τον εαυτό τους.

Η αλήθεια για τον εαυτό μας, για τη ζωή, για τους στόχους μας, για τις σχέσεις μας χρειάζεται γενναιότητα για να μπορεί να διακριβωθεί, αλλά και να γίνει αντικείμενο προβληματισμού ή αφορμή για μετάνοια και αλλαγή.Συνήθως φοβόμαστε την αλήθεια που δεν μας είναι ευχάριστη. Το ότι έχουμε πάθη. Το ότι φέρουμε μερίδιο ευθύνης για ό,τι συμβαίνει τη ζωή μας. Για τις επιλογές μας. Για το ότι η ζωή μας έχει όρια και τέλος. Για το ότι ο χρόνος περνά και μας λείπουν καταστάσεις ή αγάπη ή νόημα σε ό,τι κάνουμε και ιδίως στις σχέσεις μας με τους άλλους. Όλα αυτά δεν είμαστε έτοιμοι και φοβόμαστε να τα αντικρίσουμε. Γιατί ή θα μας πνίξουν οι ενοχές μας ή θα χρειαστεί να πάρουμε αποφάσεις, να ζητήσουμε άφεση και από το Θεό και από τους ανθρώπους, να κάνουμε καινούριες αρχές στη ζωή μας. Και οι άνθρωποι έχουμε μάθει στη συνήθεια. Μας βολεύει. Δεν αισθανόμαστε ότι μπορούμε να αλλάξουμε.

Άλλοτε πάλι παραθεωρούμε την αλήθεια. Αφηνόμαστε στον εκκοσμικευμένο τρόπο ζωής, στις επιλογές του πολιτισμού εντός του οποίου ζούμε. Συμπνιγόμαστε στις μέριμνες του βίου. Και έχουμε πολλές δυνατότητες να μην ακούσουμε και να μη δούμε τον εαυτό μας. Η εικονική μας πραγματικότητα. Οι υποχρεώσεις μας. Η αίσθηση ότι η ζωή μας είναι γεμάτη. Κυρίως η βεβαιότητα ότι έχουμε χρόνο, αλλά και η αίσθηση ότι η αλήθεια έχει να κάνει μόνο με τον παρόντα χρόνο και προσεγγίζεται μονάχα με ό,τι βλέπουμε, ό,τι ακούμε, ό,τι γευόμαστε, ό,τι απολαμβάνουμε και δεν χρειάζεται να γυρνούμε σε σχήματα του παρελθόντος, όπως νομίζουμε ότι είναι ο Θεός, η ηθική, η ενασχόληση με το τι θέλει και πώς αισθάνεται ο πλησίον μας και το πλήθος των πειρασμών που αντιμετωπίζουμε, μας κάνουν να αδιαφορούμε γι' αυτή.

Η ΟΙΚΟΔΟΜΗ ΤΟΥ ΝΟΗΤΟΥ ΟΙΚΟΥ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ

Τριώδιο και πάλι.
Ο άνθρωπος σήμερα πληγωμένος, μετέωρος και ανέστιος περισσότερο από ποτέ. Συγχρόνως όμως και το χρέος του πιστού για πνευματική άνοδο και οικοδομή. Πρόκειται για ένα έργο ισόβιο και πολύμοχθο.
Ο Άγιος Νικόδημος Αγιορείτης μας δίνει τα πνευματικά υλικά για να οικοδομηθεί ο νοητός οίκος της ψυχής μας.
Γράφει: « καθώς ο αισθητός οίκος για να κατασκευασθεί χρειάζεται γην στερεάν, θεμέλιον, λίθους, πηλόν, τοίχους, σκεπήν και οικοδόμον, ούτω παρομοίως πάντα ταύτα χρειάζεται και ο οίκος ο νοητός.
Και αυτή γης στερεάς, χρειάζεται να έχει κανείς υπομονή τελείαν εις πάντα πειρασμόν, όστις έλθη είτε εξ ανθρώπων είτε εκ δαιμόνων, είτε εκ της διεφθαρμένης φύσεως μας.
Αυτή θεμέλιον χρειάζεται να έχει σταθεράν και αδιάκριτον πίστιν.
Αντί λίθων χρειάζεται ο οίκος ούτος τας διαφόρους αρετάς.
Αντί πηλού και λάσπης χρειάζεται ταπείνωση, καθώς γαρ με τον πηλόν συγκολλούνται αι πέτραι, ούτω και με την ταπείνωσιν συγκολλούνται αι αρεταί.
Αντί τεσσάρων τοίχων τας τέσσαρες γενικά αρετές, δηλ. την φρόνησιν, την σωφροσύνην, την ανδρείαν, την διακιοσύνην.
Σκέπη του οίκου τούτου είναι η τέλεια αγάπη προς τον Θεόν και τον πλησίον.
Οικοδόμος δε αυτού είναι η διάκρισις και η σοφία. Μάλλον δε οικοδόμος είναι ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός.
Πρόσεχε δε να έχεις και θυρωρόν να φυλάττει τον οίκον τούτον, δηλ. λογισμόν προσεκτικόν.
Τέλος παρεκάλει μετά θερμών δακρύων, εξ όλης ψυχής και καρδίας, τον αρχιτέκτονα και οικοδόμον του οίκου τούτου, τον χριστότατον λέγω Χριστόν, για να έλθει να κατοικήσει εις αυτόν, δια να σε πλουτίσει δια των χαρισμάτων του.
Την περίοδο του Τριωδίου επιβάλλεται να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στα λόγια του οσίου Νικοδήμου, διατί διερχόμαστε περίοδο έντονης προσευχής, μετάνοιας και πνευματικούς οικοδομής
Γι' αυτό ας ευπρεπίσουμε τον νοητό οίκο της ψυχής μας.
Να τον στολίσουμε με αισθήματα ευγνωμοσύνης προς τον Θεό, με φιλάδελφη αγάπη και καθαρούς λογισμούς για τους αδελφούς μας, με αυταπάρνηση και συντριβή για τους εαυτούς μας.
Καλή συνέχεια...

Eπί τη ενάρξει του Τριωδίου

Όταν αναμένωμεν κάτι σπουδαίον, συνήθως προετοιμαζόμεθα. Και όσον σπουδαιότερον είναι το αναμενόμενον, τόσον μεγαλυτέρα προπαρασκευή προηγείται.
Κατ' έτος ο χριστιανικός κόσμος αναμένει το άγιον Πάσχα. Τα Πάθη και την Ανάστασιν του Κυρίου. Δια το μέγα αυτό γεγονός η προετοιμασία είναι ανάλογος από μέρους της Εκκλησίας. Ολόκληρος η περίοδος του «Τριωδίου», το οποίον ήνοιξε σήμερον, κυριαρχείται από ένα κλίμα υψηλής πνευματικότητος και ψυχικής προδιαθέσεως δια το πασχάλιον μήνυμα «και γαρ το Πάσχα ημών υπέρ ημών ετύθη Χριστός» (Α΄ Κορ. 5,7).

1.Τι είναι το «Τριώδιον»;

Είναι εν πρώτοις το ειδικόν λειτουργικόν βιβλίον της περιόδου ταύτης, το οποίον ήδη ήνοιξεν εν τη Εκκλησία και περιέχει την υμνολογίαν των μέχρι του Πάσχα, μεσολαβουσών από σήμερον, δέκα εβδομάδων. Αλλά και αύτη η τρέχουσα από σήμερον(μέχρι του Πάσχα) περίοδος ονομάζεται επίσης Τριώδιον. Κυρίως όμως η ονομασία «τριώδιον» αναφέρεται εις ωρισμένον είδος εκκλησιαστικών ύμνων («ωδών») αποτελουμένων από τρεις ομάδας στροφών («τροπαρίων»). Επειδή δε τοιούτου είδους ύμνοι, κατανεμημένοι ποιητικώς και μελωδικώς, εις τρεις «ωδάς» (= τριώδια),, ψάλλονται κατ' αυτήν την προπασχάλιον περίοδον, καλύπτουν με την ονομασίαν των και την όλην εκκλησιαστικήν περίοδον ταύτην και το αντίστοιχον λειτουργικόν βιβλίον της Εκκλησίας.
Ευνόητον βεβαίως ότι δεν είναι πάντως «τριώδιον», αι εξαλλοσύναι και οργιαστικαί εκδηλώσεις των ημερών των Απόκρεω...

2. Ο σκοπός του Τριωδίου.

Είναι εκ διαμέτρου αντίθετος προς ό, τι συνήθως γίνεται εις τους κοσμικούς κύκλους κατ' αυτάς τας ημέρας. Η ψυχική περισυλλογή και κατάνυξις -η συναίσθησις εκείνη, μέχρι δακρύων και συντριβής, του Τελώνου της παραβολής του σημερινού ευαγγελικού αναγνώσματος- είναι ο κατάλληλος βαρομετρικός δείκτης, τ. ε. η πρέπουσα ένδειξις ψυχικής προδιαθέσεως δια τον άξιον (λυτρωτικόν) εορτασμόν του Πάσχα. Περιλαμβάνει δε συστηματικώς η ψυχική αύτη προπαρασκευή διάφορα επί μέρους πνευματικά καθήκοντα και έργα και μηνύματα, εις εβδομαδιαίους κύκλους τοποθετημένα.

Μετάνοια και νηστεία

Η πρόταση της Εκκλησίας στον ταλαιπωρημένο, τον πονεμένο, τον ανικανοποίητο άνθρωπο της 3ης χιλιετηρίδας, μπορούμε να πούμε ότι συγκεφαλαιώνεται μέσα σε δύο και μόνο μα δυναμικές λέξεις: Μετάνοια και νηστεία.
Η μετάνοια αναφέρεται στον όλο άνθρωπο. Στην ολοκληρωτική αλλαγή του. Σε μια ανακαινιστική πορεία επιστροφής και σταθερή απόφαση απάρνησης του «παλαιού» εαυτού μας. Η νηστεία είναι το επισφράγισμα της μετανοίας. Υπογράφει και αποδεικνύει έμπρακτα τη μεγαλειώδη και ηρωική απόφαση για νέα πλέον «εν Χριστώ» ζωή και χωρίς την καταστρεπτική ψευτιά που μας προσφέρει ο διαζευγμένος με τον Θεό κόσμος.

Και βέβαια αναφερόμενοι στη νηστεία δεν εννοούμε και δεν περιοριζόμαστε μονάχα στην περίπτωση της τροφής. Νηστεία είναι μια ευρύτατη έννοια, μέσα στην οποία μπορούμε να χωρέσουμε όλα εκείνα τα στοιχεία που αφορούν στον άνθρωπο και τον προσδιορίζουν ως πρόσωπο. Νηστεία είναι η αποκοπή, είναι ο περιορισμός οποιουδήποτε πάθους που μας αποτρέπει από τη συνάντηση μας με τον Χριστό. Νηστεία είναι μια δυναμική πορεία που μας οδηγεί στην ταπείνωση, στον αυτοέλεγχο, τη συγγνώμη, την εγκράτεια, την άσκηση, την αγάπη, την επιστροφή τελικά στον Τριαδικό Θεό, που η κοινωνία μαζί Του είναι ο επιζητούμενος Παράδεισος .

Η νηστεία δεν είναι ο σκοπός αλλά το μέσο προς επίτευξη του σκοπού, που τον καιρό της Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι η προσκύνηση του Σταυρού και της Αναστάσεως του Χριστού. Είναι απαράδεκτο η νηστεία να θεωρείται ως το κεντρικό και μοναδικό ζήτημα της ασκητικής και όλης της χριστιανικής ζωής.

Η νηστεία δεν μπορεί να περιορίζεται σε μια τυπική διαδικασία επιλογής ή απορρίψεως τροφών, να αποβλέπει δηλαδή σε ένα είδος αυτοδικαιώσεως, σε μια αυτάρεσκη ή ανθρωπάρεσκη ρύθμιση ατομικών επιθυμιών ή αναγκών. Είναι η κλήση να «αφήσωμεν της σαρκός την ευπάθειαν και να αυξήσωμεν της ψυχής τα χαρίσματα» και συγκεκριμένα να απελευθερωθούμε από τα πάθη μας για να πραγματοποιήσουμε την καθολική τη μία και μόνο αγάπη, χωρίς την οποία δεν υπάρχει η ζωή.

Περίοδος Τριωδίου- σκέψεις

Θεοδόσιος Μαρτζοῦχος (Πρωτοσύγκελλος Ἱ. Μ. Νικοπόλεως καὶ Πρεβέζης)

...Ἐδῶ εἶναι ὁ Παράδεισος κι ἡ κόλαση εἶναι ἐδῶ...
(λαϊκὸ τραγούδι)

(ἢ ...ὅπως ὁ τσοπάνος χωρίζει τὰ πρόβατα ἀπὸ τὰ κατσίκια...)
(Τὸ εὐαγγέλιο)

Πολλοὶ ἄνθρωποι καὶ παλαιότερα καὶ τώρα, ἀρνούμενοι μιὰ μεταφυσικὴ ἐκδοχὴ συνέχισης τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου σὲ κατάσταση Παραδείσου (τέλεια εὐδαιμονία) ἢ σὲ κατάσταση κολάσεως (ταλαιπωρία ἀπόλυτης μόνιμης μοναξιᾶς) καὶ θέλοντας νὰ «γελάσουν» μὲ τὶς λαϊκότροπες χαλκογραφίες ποὺ παρίσταναν τὴν κόλαση σὰν ἕνα «τόπο» φωτιᾶς καὶ μαρτυρίων σωματικῶν καὶ τὸν Παράδεισο σὰν ἕνα «κῆπο» μὲ φρεσκοκουρεμένο γκαζὸν γεμάτο ὄμορφα λουλούδια στὸν ὁποῖον περιδιάβαιναν ἀργόσχολοι χαζούληδες γεμάτοι...ἀρετές, ἰσχυρίζονται ὅτι τέτοια πράγματα εἶναι ἀνυπόστατα καὶ συνεπῶς «ἐδῶ εἶναι ὁ Παράδεισος κι ἡ κόλαση εἶναι ἐδῶ»!

Ἂς δοῦμε ὅμως... τὸ τραγούδι ἀναλυτικά!

Ὁ Χριστὸς στὸ 25ο κεφάλαιο τοῦ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγελίου περιγράφει μὲ τρεῖς εἰκόνες τὴν σχέση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸν Θεό.
Στὴν εἰσαγωγικὴ καὶ πρώτη (κεφ. 25,1-13) μὲ τὴν γνωστὴ παραβολὴ τῶν Δέκα Παρθένων θέτει τὸ θέμα ὄχι τῆς θεωρητικῆς μόνον ἀγάπης τῶν ἀνθρώπων γιὰ τὴν συνάντηση μὲ τὸν Δημιουργὸ-Νυμφίο τους (ἐξῆλθον εἰς ἀπάντησιν τοῦ νυμφίου), ἀλλὰ καὶ τὸ θέμα τῆς οὐσιαστικῆς προετοιμασίας γι' αὐτὴν τὴν συνάντηση (ἔλαιον...εἰς τὰ ἀγγεῖα). Δὲν φτάνει μόνον νὰ περιμένεις• χρειάζεται νὰ ἔχεις τὰ ἀναγκαῖα γι' αὐτὴ τὴ συνάντηση, ὥστε νὰ μὴ ἀποδειχθεῖς...ἀνόητος (μωραὶ παρθένοι). Ἀρχικὴ λοιπὸν προϋπόθεση εἶναι νὰ εἶσαι στὴν ἑτοιμότητα τῆς ἀγάπης γιὰ μία...αἰφνίδια ἔκκληση-συνάντηση!

Στὴν δεύτερη εἰκόνα (κεφ. 25, 14-30) περιγράφεται τὸ μυστήριο τοῦ ἐκ Θεοῦ...γονιδιώματος, ἀφοῦ Αὐτὸς δίνει στὸν ἕνα «πέντε τάλαντα», στὸν δεύτερο «δύο τάλαντα» καὶ στὸν τρίτο «ἕνα τάλαντο». Κανεὶς δὲν ξέρει ἀπὸ ποῦ καὶ γιατί προέκυψαν σ' αὐτὸν τὰ ὅποια προσόντα-τάλαντά του. Τὸ βάρος ἄλλωστε γιὰ τὸν Χριστὸ δὲν πέφτει στὸ πόσα ἔχεις ἀλλὰ στὸ τί τὰ κάνεις! Κι ἐδῶ ἔχουμε δύο στάσεις-ἀντιμετωπίσεις. Κάποιους ποὺ κοπιάζουν νὰ αὐξήσουν τὰ δοθέντα (τὰ πέντε-δέκα, τὰ δύο-τέσσερα) καὶ κάποιους ποὺ κλείνονται στὸν ἑαυτό τους καὶ θάβουν στὸ κλουβὶ τοῦ ἐγωϊσμοῦ τους τὴν δωρεά. Ἡ κατάληξη γιὰ τοὺς πρώτους εἶναι «εἴσελθε εἰς τὴν χαρὰν τοῦ Κυρίου σου», ἐνῶ γιὰ τοὺς δεύτερους «τὸ σκότος τὸ ἐξώτερον».

Καὶ ἐρχόμαστε στὴν καταληκτικὴ τρίτη εἰκόνα (κεφ. 25, 31-46) στὴν ὁποῖα τὸ πλαίσιο τῆς σχέσεως τίθεται δυναμικὰ καί... μονόπλευρα, «ἐν τῇ δόξῃ αὐτοῦ» καὶ «ἐπὶ θρόνου δόξης αὐτοῦ». Ὁ Χριστὸς ἔρχεται ὡς Ἥλιος ἀνατέλλων. Μία κίνηση ζωοποιοῦ δυναμισμοῦ ἀνεξάρτητου ἀπὸ τὶς ἐπιλογὲς καὶ ἐπιθυμίες τῶν ἀνθρώπων καὶ τῶν κτισμάτων. Κάτω ἀπὸ τὰ μάτια καὶ τὸ φῶς τοῦ ἀληθινοῦ Ἥλιου τῆς Δικαιοσύνης Χριστοῦ «συναχθήσονται... πάντα τὰ ἔθνη».

Ὁ φυσικὸς ἥλιος μὲ τὴν παρουσία καὶ τὸ φῶς του ἀποσαφηνίζει ὅσα μέσα στὸ σκοτάδι ποὺ προηγεῖται εἶναι στὰ μυαλὰ καὶ στὰ μάτια πολλῶν ἀνθρώπων, σὲ μπέρδεμα καὶ παρανόηση. Καὶ ὁ Χριστὸς μὲ τὴν ἔνδοξη παρουσία Του «ξεχωρίζει» τοὺς ἀνθρώπους «ὥσπερ ὁ ποιμὴν τὰ πρόβατα ἀπὸ τῶν ἐρίφων». Δὲν φτιάχνει «πρόβατα» καὶ «ἐρίφια». Τὰ βρίσκει. Ἡ δική του παρουσία ἁπλῶς κάνει σαφῆ τὴν ποιοτική τους διαφορὰ καὶ αὐτὸ ποὺ μέχρι τὴν παρουσία τοῦ Χριστοῦ ἦταν σὲ σύγχυση, ἀσάφεια καὶ ἀνάμιξη (τὸ καλὸ καὶ τὸ κακό, ὁ πόνος καὶ ἡ καλωσύνη, τὸ δάκρυ καὶ ἡ σκληρότητα, ὁ θάνατος καὶ ἡ εὐζωΐα γενικῶς τὸ σκάνδαλο τοῦ κόσμου μας) τώρα πλέον ἀποκτᾶ τὴν πραγματικὴ μόνιμη καὶ σαφῆ θέση του.

Αἰωνιότητα δὲν εἶναι κάτι• εἶναι ΚΑΠΟΙΟΣ. Εἶναι ὁ Χριστός. Ζωὴ εἶναι ὁ Χριστός. Καὶ μετὰ θάνατον ζωὴ εἶναι ἡ σχέση μαζί Του. Ὅμως ὑπάρχει σχέση ἀγάπης ἐξ ὁμοιότητος καὶ σχέση ἀπέχθειας ἀπὸ φιλαυτία. Ἐκεῖνος ἀγαπᾶ ὅλους μονίμως καὶ διαρκῶς μὲ τὴν ἴδια ἔνταση. Στὸ ἴδιο μέτρο καὶ τὴν Παναγία καὶ τὸν διάβολο καὶ τοὺς ἀνθρώπους.

Kυριακή Τελώνου και Φαρισαίου

«Εἶπε δὲ καὶ πρός τινας τοὺς πεποιθότας ἐφ᾿ ἑαυτοῖς ὅτι εἰσὶ δίκαιοι, καὶ ἐξουθενοῦντας τοὺς λοιπούς, τὴν παραβολὴν ταύτην: Είπε δε και προς μερικούς, που είχαν την αλαζονική αυτοπεποίθηση ότι είναι δίκαιοι και περιφρονούσαν τους άλλους, την παραβολή αυτή» [Λουκ.18, 9]. Και ποια είναι η παραβολή; «ἄνθρωποι δύο ἀνέβησαν εἰς τὸ ἱερὸν προσεύξασθαι, ὁ εἷς Φαρισαῖος καὶ ὁ ἕτερος τελώνης. ὁ Φαρισαῖος σταθεὶς πρὸς ἑαυτὸν ταῦτα προσηύχετο· ὁ Θεός, εὐχαριστῶ σοι ὅτι οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων, ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ ὡς οὗτος ὁ τελώνης· νηστεύω δὶς τοῦ σαββάτου, ἀποδεκατῶ πάντα ὅσα κτῶμαι. καὶ ὁ τελώνης μακρόθεν ἑστὼς οὐκ ἤθελεν οὐδὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς εἰς τὸν οὐρανὸν ἐπᾶραι, ἀλλ᾿ ἔτυπτεν εἰς τὸ στῆθος αὐτοῦ λέγων· ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ. λέγω ὑμῖν, κατέβη οὗτος δεδικαιωμένος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ ἢ γὰρ ἐκεῖνος· ὅτι πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται: Δυο άνθρωποι ανέβησαν στο ιερόν να προσευχηθούν, ο ένας Φαρισαίος και ο άλλος τελώνης. Ο Φαρισαίος στάθηκε επιδεικτικά για να προκαλεί εντύπωση• και για να δοξάσει τον εαυτό του, αυτά προσευχόταν• Σε ευχαριστώ, Θεέ μου, διότι δεν είμαι όπως οι άλλοι άνθρωποι, άρπαγες, άδικοι, μοιχοί ή και ωσάν αυτός ο τελώνης. Εγώ νηστεύω δύο φορές την εβδομάδα, Δευτέρα και Πέμπτη, δίδω το δέκατο από όλα γενικώς όσα αποκτώ. Εγώ είμαι ενάρετος. Και ο τελώνης, που στεκόταν κάπου μακριά από το θυσιαστήριο, δεν ήθελε ούτε τα μάτια του να σηκώσει στον ουρανό, αλλά χτυπούσε το στήθος του λέγοντας• Θεέ μου, σπλαχνίσου με τον αμαρτωλό και συγχώρησέ με. Σας διαβεβαιώνω, ότι αυτός ο περιφρονημένος από τον Φαρισαίο τελώνης κατέβηκε στο σπίτι του με συγχωρημένες τις αμαρτίες του, αθώος και δίκαιος ενώπιον του Θεού, παρά ο Φαρισαίος εκείνος. Διότι κάθε ένας που υψώνει τον εαυτό του, θα ταπεινωθεί από τον Θεό και θα καταδικαστεί, ενώ εξ αντιθέτου εκείνος που ταπεινώνει τον εαυτό του θα υψωθεί και θα δοξαστεί από τον Θεό» [Λουκ. 18, 9-14]

Εδώ λοιπόν μας διδάσκει με ποιον τρόπο να κάνουμε τις προσευχές μας προς Αυτόν, για να μη βρεθούν χωρίς ανταπόκριση τα αιτήματα όσων τις χρησιμοποιούν για να επικοινωνήσουν με τον Θεό, ούτε και με αυτά που κάποιος νομίζει ότι μπορεί να ωφελείται, με αυτά τα ίδια να στρέφει ενάντια στον εαυτό του τον χορηγό των ουρανίων χαρισμάτων Θεό· διότι έχει γραφεί: «ἔστι δίκαιος ἀπολλύμενος ἐν δικαίῳ αὐτοῦ: υπάρχει δίκαιος ο οποίος χάνεται κατά την αυτοδικαίωσή του» (Εκκλ. 7, 15). Διότι ιδού εδώ για τον Φαρισαίο έχει εκδοθεί καταδικαστική απόφαση, επειδή δεν έκανε την προσευχή του με επίγνωση και σύνεση. Διότι ήταν πολλές οι εναντίον του κατηγορίες· πρώτον είναι ενοχλητικός και άμυαλος, γιατί αισθανόταν θαυμασμό ο ίδιος για τον εαυτό του, αν και η αγία Γραφή φωνάζει· «ἐγκωμιαζέτω σε ὁ πέλας καὶ μὴ τὸ σὸν στόμα, ἀλλότριος καὶ μὴ τὰ σὰ χείλη: Ας σε επαινεί ο άλλος, ο πλησίον, και όχι το δικό σου στόμα, ο ξένος και όχι τα δικά σου χείλη» (Παροιμ. 27, 2). Έπειτα αγνόησε ότι το να είναι ανώτερος από τα κακά, δεν κάνει κάποιον πάντοτε και οπωσδήποτε αξιοθαύμαστο, ενώ το να αγαπά να αντιπαρατίθεται με εκείνους που συνήθως χαίρουν της εκτιμήσεως των άλλων, τον κάνει λαμπρό και διαπρεπή και τον συγκαταλέγει δίκαια μεταξύ εκείνων που έχουν γίνει αντικείμενο θαυμασμού.

Ο τελώνης λοιπόν στεκόταν μακριά από το θυσιαστήριο, χωρίς να τολμά να σηκώσει ούτε στον ουρανό τα μάτια του, αλλά με το κοκκινισμένο βλέμμα του έδειχνε ότι δεν είχε η ψυχή του καμία παρρησία ενώπιον του Θεού. Βλέπεις ότι περιορίζοντας την παρρησία του, επειδή δεν την είχε, δέχεται τα πλήγματα από τους ελέγχους της συνειδήσεώς του; Γιατί φοβόταν ακόμα και μόνο να εμφανισθεί ενώπιον του Θεού, επειδή λίγο είχε φροντίσει για την εφαρμογή των νόμων Του, και με την ίδια τη στάση του στο ναό κατηγορεί τη φαυλότητά του· χτυπά το στήθος του, ομολογεί τα εγκλήματά του, δείχνει σαν σε γιατρό την ασθένειά του, και παρακαλεί να τον κατευσπλαχνισθεί. Όπως ακριβώς λοιπόν ούτε ο τελώνης (περιφρονήθηκε)- γιατί τι λέγει γι΄αυτόν που ομολόγησε τις δικές του αμαρτίες, ο Κριτής των όλων, Αυτός που γνωρίζει καλά τις καρδιές, Αυτός που δέχεται τις προσευχές όλων: «λέγω ὑμῖν, κατέβη οὗτος δεδικαιωμένος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ ἢ γὰρ ἐκεῖνος: Σας διαβεβαιώνω ότι αυτός ο περιφρονημένος από τον Φαρισαίο τελώνης κατέβηκε στο σπίτι του με συγχωρημένες τις αμαρτίες του, αθώος και δίκαιος ενώπιον του Θεού, παρά ο Φαρισαίος εκείνος » [Λουκ. 18,14].

Και αν κάποιος λοιπόν γίνει καλός και ενάρετος, να μην κυριευθεί εξαιτίας αυτού από υπεροψία, αλλά μάλλον να θυμάται τον Χριστό που λέγει στους αγίους αποστόλους: «οὕτω καὶ ὑμεῖς, ὅταν ποιήσητε πάντα τὰ διαταχθέντα ὑμῖν, λέγετε ὅτι δοῦλοι ἀχρεῖοί ἐσμεν, ὅτι ὃ ὠφείλομεν ποιῆσαι πεποιήκαμεν: Έτσι και σεις, και όταν ακόμα εκτελέσετε όλα όσα σας διέταξε ο Θεός, πρέπει να λέτε ότι ‘’είμαστε άχρηστοι δούλοι, διότι απλώς κάναμε ό,τι είχαμε χρέος να κάνουμε’’» [Λουκ. 17, 10]. Οφείλουμε όμως σαν από έναν αναγκαίο ζυγό, στον Θεό των όλων τη δουλεία και την υποταγή σε καθετί. Βλέπεις πώς ο τελώνης απαλλάχθηκε από τα αμαρτήματά του, επειδή υπέμεινε την κατηγορία του Φαρισαίου με πραότητα; Και εκείνος βέβαια από τη δόξα έπεσε στο βάραθρο της ατιμίας, ενώ ο τελώνης από την ατιμασμένη ζωή του επανήλθε στη μακάρια κατάσταση· και ο ένας αποχωρίσθηκε πολύ από την εγγύτητα προς τον Θεό και βρέθηκε αμέτρητα μακριά, ενώ ο άλλος ανυψώθηκε προς τον τόπο της παρρησίας. Ο ένας εξαιτίας της έπαρσης ταπεινώθηκε, ενώ ο άλλος εξαιτίας της ταπείνωσης ανυψώθηκε.

 Αγίου Κυρίλλου αρχιεπισκόπου Αλεξανδρείας, Εξήγησις υπομνηματική εις το κατά Λουκάν ευαγγέλιον.

πηγή: άλλη όψις

Στέργιος Ν. Σάκκος: "Φαρισαίοι και Τελώνες"

Οι Φαρισαίοι

Στη παραβολή του Τελώνη και του Φαρισαίου υπάρχουν δύο τύποι, ο υπερήφανος και ο ταπεινόφρων. Είναι γνωστό ότι οι φαρισαίοι ήταν τάξη θρησκευτική. Οι τελώνες ήταν μια άλλη τάξη, η οποία μάλιστα ήταν ιδιαίτερος στόχος των φαρισαϊκών επιθέσεων. Η τάξη των φαρισαίων δημιουργήθηκε σιγά σιγά από το 2ο π.Χ. αιώνα, όταν γίνονταν οι αγώνες των ζηλωτών Ισραηλιτών εναντίον των Ελληνιστών.

Κατ αρχάς η τάξη αυτή περιελάμβανε τα πιό αγνά θρησκευτικά στοιχεία. Με την πάροδο όμως του χρόνου έχασε την ουσία της πνευματικής ζωής, κατάντησε μερίδα υπέρζηλωτων, που εμφανίζεται σε πολλές περιόδους της ιστορίας και θεωρείται ότι κατέχει την άκρα δεξιά πτέρυγα της θρησκευόμενης κοινωνίας. Στις ημέρες του Χριστού διέκρινε αυτή την τάξη ο άκαιρος ζήλος, η τυπολατρία, η εμπάθεια, η πίστη σε ανθρώπινες ψευδοσυντηρητικές παραδόσεις, οι οποίες στη συνείδηση τους είχαν υποκαταστήσει το νόμο της Γραφής, και κυρίως η οίηση και η υποκρισία. Στο λαό επιβλήθηκαν ως πρόσωπα απλησίαστης και φοβερής αγιότητας· ως ταμπού. Ο απλός λαός όμως στο βάθος της συνειδήσεώς του θεωρούσε τους αγίους του φαρισαϊκού τύπου ως ανάξιους κάθε εμπιστοσύνης. Οι φαρισαίοι, όπως φαίνεται από τα Ευαγγέλια και από τη ραβινική φιλολογία, αποκαλούσαν τους εαυτούς τους «δίκαιους» και «τέλειους».

Οι Τελώνες

Οι τελώνες της αρχαιότητας δεν ήσαν δημόσιοι υπάλληλοι, όπως σήμερα, αλλά ιδιώτες, οι οποίοι αγόραζαν τους φόρους από το δημόσιο διά μέσου πλειοδοτικής δημοπρασίας. Επειδή δε οι τελώνες ανταγωνίζονταν κατά τις δημοπρασίες και οι προσφορές των ανέρχονταν σε υπέρογκα ποσά, η πίεση επί των φορολογουμένων γινόταν πολύ μεγαλύτερη. Η απανθρωπιά των τελωνών κατά τις εισπράξεις υπήρξε παροιμιώδης. Ο σύγχρονος των Αποστόλων Φίλων διηγείται ότι στις ημέρες του μερικοί τελώνες κατά την είσπραξη του κεφαλικού φόρου βρήκαν ορισμένους από τους φορολογουμένους ήδη νεκρούς. Άνοιξαν τους τάφους τους, έβγαλαν τα νεκρά σώματα και τα μαστίγωναν δημόσια. Όταν οι πολίτες τους ρώτησαν αγανακτισμένοι, γιατί εξυβρίζουν κατά τέτοιο τρόπο τους νεκρούς, αφού δεν είναι δυνατόν να εισπράξουν απ’ αυτούς τίποτε, απάντησαν ότι αυτό το ξέρουν, άλλα τους κακοποιούν, για να εξαναγκάσουν τους συγγενείς τους να πληρώσουν εκείνοι τον φόρο που όφειλαν. Ο πάπυρος της Οξυρύγχου 285 (γράφτηκε το 50 μ.Χ.) είναι μία αναφορά ενός φτωχού υφαντού προς το στρατιωτικό διοικητή της πόλεώς του. Σ’ αυτήν αναφέρει παραπονούμενος ότι ο τελώνης του απόσπασε μετά από ξυλοδαρμό όλες τις οικονομίες του και το χιτώνα που φορούσε. Καταγράφομε μόνο ένα από τα πολλά ανέκδοτα, που αναφέρονται στους τελώνες. Ο Χίος φιλόσοφος Θεόκριτος όταν ρωτήθηκε «Ποία είναι τα αγριότερα θηρία» απάντησε «από όσα ζουν στα βουνά οι αρκούδες και τα λιοντάρια, από όσα ζουν στις πόλεις οι τελώνες και οι συκοφάντες».

Η υπόληψη που είχαν στο λαό οι τελώνες ήταν η χείριστη. Ολόκληρη η αρχαιότητα κατέτασσε τους τελώνες στο μαύρο πίνακα των ανθρώπων που ασκούν άτιμα και άξια ντροπής επαγγέλματα. Απ’ όλα τα αισχρά επαγγέλματα τρία θεωρούνταν ως τα αισχρότερα· ο κάπηλος, ο πορνοβοσκός και ο τελώνης. Οι Ρωμαίοι επίσης Κικέρων, Λίβιος και Τάκιτος κατατάσσουν τον τελώνη μεταξύ των χυδαίων επαγγελμάτων. Και εις το Ταλμούδ, αν και δεν υπάρχει ειδικός κατάλογος, όμως βρίσκουμε περί τα 30 επαγγέλματα ή απασχολήσεις, που χαρακτηρίζονται αμαρτωλά. Ως τα δύο αμαρτωλότερα θεωρούνται ο ληστής και ο τελώνης. Κατά τη ραβινική διδασκαλία ο φαρισαίος απαγορευόταν να ασκήσει το επάγγελμα του τελώνη, οι δε τελώνες δεν είχαν το δικαίωμα να παραστούν στα δικαστήρια ως μάρτυρες. Ο ραβίνος Χιλλέλ δίδασκε ότι, προκειμένου να εξαπατήσει κάποιος ένα τελώνη, επιτρέπεται όχι μόνον να πει ψέματα άλλα και να ψευδορκήσει.

Είναι γεγονός ότι ο τελώνης ήταν κατά την αρχαιότητα ο αντιπροσωπευτικός τύπος του διεφθαρμένου άνθρωπου. Αυτό φαίνεται και από τα λόγια του Κυρίου· «Έστω σοι ως ο εθνικός και ο τελώνης» (Ματθ. 18, 17) ή «Τελώναι και πόρναι προάγουσιν ύμας εις την βασιλείαν του Θεού» (Ματθ. 21, 31). Παρά ταύτα ο Κύριος έδειξε προς τους τελώνες και σε όλες τις περιφρονημένες τάξεις ιδιαίτερη στοργή. Αυτό δημιούργησε σκάνδαλο μεταξύ των φαρισαϊκών κύκλων. Βλέπομε τους φαρισαίους και γραμματείς να διαμαρτύρονται έντονα για αυτή τη συμπεριφορά του Κυρίου τόσον κατά τη συνεστίαση του στο σπίτι του τελώνη και έπειτα μαθητού Ματθαίου, όσο και αργότερα, όπως αφηγείται ο Λουκάς στο 15ο κεφάλαιο. Κατά τους ευαγγελιστές Ματθαίο και Λουκα οι φαρισαίοι απέδωκαν στο Χριστό και το παρατσούκλι «φίλος τελωνών και αμαρτωλών», που όμως ο Χριστός δεχόταν ευχαρίστως. Τη φράση «τελώναι και αμαρτωλοί» τη συναντούμε πολύ συχνά στους τρεις συνοπτικούς ευαγγελιστές (Ματθαίο, Μάρκο και Λουκά) και παραδίδεται ως φράση των φαρισαίων, με την οποίαν χαρακτήριζαν τόσον τους τελώνες όσον και όλον το λαό

Ιωάννης Κορναράκης: "Η φαρισαϊκή δομή της ψυχικής συγκρούσεως"

Μια βασική δομή της ψυχικής συγκρούσεως είναι και η φαρισαϊκή. Τα κεντρικά χαρακτηριστικά της "φαρισαϊκής" δομής είναι σε πρώτη φάση δύο: η εξωτερική συμπεριφορά και η εσωτερική ψυχοδυναμική δραστικότητα.

Η εξωτερική "φαρισαϊκή" συμπεριφορά: Η φαρισαϊκή δομή της ψυχικής συγκρούσεως εκφράζεται με τα εξής ιδιαίτερα στοιχεία.

1). Με πληθωρική ευσέβεια ή τήρηση των θρησκευτικών τύπων. Στη συμπεριφορά του Φαρισαίου κυριαρχεί η αγχώδης τάση για βίωση και πλήρωση κάθε θρησκευτικού "τύπου", που θεωρείται απαραίτητος για την αυτοβεβαίωση της θρησκευτικής υπεροχής. Ο Φαρισαίος έχει τη δίψα του θρησκευτικού βιώματος.

2). Με διακήρυξη της θρησκευτικής ολοκληρώσεως. Η Φαρισαϊκή δομή της ψυχικής συγκρούσεως ωθεί προς διακήρυξη της θρησκευτικής ολοκληρώσεως. Ο φαρισαίος αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώσει τους άλλους ανθρώπους για την ολοκλήρωση αυτή και μάλιστα να τους πείσει. Για το λόγο αυτό χρησιμοποιεί τη στατιστική. Τα βιωματικά στοιχεία της ευσέβειάς του αντικειμενοποιούνται με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να μετρηθούν και να αξιολογηθούν.

Με σύγκριση της ατομικής θρησκευτικότητας με εκείνην των άλλων ανθρώπων. Ο Φαρισαίος δεν είναι κοινωνικός με τη βαθύτερη σημασία της λέξης αυτής. Έχε όμως ανάγκη τους άλλους ανθρώπους για να βεβαιώσει τη θρησκευτική του υπεροχή. Αν και απομονωνεται για να προβάλλει τη θρησκευτική του υπεροχή, συγχρόνως επικαλείται τις αδυναμίες και τις ελλείψεις των άλλων ανθρώπων για να βιώσει την ικανοποίηση της θρησκευτικής του αυτάρκειας.

Επομένως έχουμε και λέμε: Τα βασικά χαρακτηριστικά που συνθέτουν το "προσωπείο" της φαρισαϊκής συμπεριφοράς είναι, η δίψα του βιώματος, η αντικειμενοποίηση των βιωματικών στοιχείων της ευσέβειας, και η εξάρτηση από τους άλλους ανθρώπους (με τη σύγκριση).

Το προσωπείο αυτό, ως συμπεριφορά δίνει την εντύπωση της αυτάρκειας από κάθε άποψη. Ο Φαρισαίος είναι ο υπερήφανος (υπεροπτικός ή ταπεινολόγος) άνθρωπος που έχει "ήσυχη" (θρησκευτική) συνείδηση, γιατί είναι ολοκληρωμένος και τέλειος. Είναι λοιπόν ανεξάρτητος από το Θεό και τους ανθρώπους, γιατί η υπαρξιακή του προοπτική συμπίπτει με την εικόνα που έχει σχηματίσει για τον εαυτό του. Επομένως το προσωπείο του (η συμπεριφορά του) ταυτίζεται με την "ιδεατή" εικόνα του εαυτού του. Η εξωτερική αυτή εικόνα της συμπεριφοράς του Φαρισαίου δίνει την εντύπωση εκ πρώτης όψεως, ότι ο τύπος αυτός δεν αντιμετωπίζει υπαρξιακά προβλήματα. Ότι δεν βιώνει εσωτερικές συγκρούσεις. Ότι στη ζωή του όλα πάνε καλά.Δεν αισθάνεται ότι του λείπει κάτι. Και ότι δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από τους άλλους.

Εν τούτοις όμως, όλα αυτά τα εξωτερικά στοιχεία αποτελούν συμπτώματα που εκφράζουν τη βιούμενη ψυχική σύγκρουση. Το "τέλειο" προσωπείο υπογραμμίζει μια βιωματική ακαμψία. Η ακαμψία αυτή εξάλλου κατανοείται ως έκφραση μη συνειδητών και μάλιστα ψυχαναγκαστικών διεργασιών.

Ποιο είναι όμως το πρόβλημα που βιώνει ο Φαρισαίος;

Το άτομο που συμπεριφέρεται με ηθική και πνευματική αυτάρκεια και έχει "μεγάλη ιδέα" για τον εαυτό του, βιώνει κατ' ουσίαν μια βαθιά απογοήτευση για την αδυναμία του να είναι αυθεντικά τέλειο. Η αυτάρκεια του λοιπόν είναι αποτέλεσμα της απωθήσεως αυτής της απογοήτευσης και κυρίως της απωθήσεως της ενοχής του για την αποτυχία της υπαρξιακής του προοπτικής. Ο Φαρισαίος αγωνίζεται για μια αυτοδικαίωση. Προσπαθεί με κάθε τρόπο να δικαιωθεί ενώπιον του εαυτού του, των άλλων ανθρώπων και του Θεού. Το γεγονός όμως όπως διαβεβαίωσε ο Κύριος ότι "δεν κατέβη δικαιωμένος" από το Ναό, δείχνει ότι η εσωτερικότητά του ήταν "εκ διαμέτρου" αντίθετη προς την φαινομένη ψυχολογική αυτάρκεια και ηρεμία. Η προσπάθεια να δείξει ή να διακηρύξει την τελειότητά του αποκαλύπτει το δραστικό ενοχικό άγχος, που σαν βασικό ψυχοδυναμικό κίνητρο, οδηγούσε "αναγκαστικά" στη σύνθεση και κατασκευή του φαρισαϊκού προσωπείου.

Έτσι η εξωτερική φαρισαϊκή συμπεριφορά, ως σύνθεση επί μέρους συμπτωμάτων, μας οδηγεί στην ενοχική εσωτερικότητα του φαρισαίου. Τα κύρια χαρακτηριστικά αυτής της εσωτερικότητας είναι τα εξής:

"Η υπαρξιακή μοναξιά του Φαρισαίου"

(π. Φιλόθεος Φάρος)

Με το περιστατικό του Ζακχαίου γίνεται εμφανές ότι ο άνθρωπος πρέπει να κατέβει απ' το μυαλό στην καρδιά για να συναντήσει το Χριστό, ενώ το περιστατικό της Χαναναίας υποδηλώνει ότι για να επιτύχει ο άνθρωπος αυτή τη συνάντηση, πρέπει να ανακαλύψει και να χρησιμοποιήσει μια διάσταση της υπάρξεώς του που ονομάζουμε πίστη και που έχει τη δυνατότητα να τον φέρει σε επαφή με την υπερβατική πραγματικότητα που είναι η κατεξοχήν πραγματικότητα.

Η πίστη δεν είναι ο διανοητικός καταναγκασμός που ξέρει ο δυτικός χριστιανισμός, σύμφωνα με τον οποίο ο άνθρωπος πρέπει να πιστέψει επειδή υπάρχει το Α ή το Β λογικό επιχείρημα. Η πίστη δεν είναι μια τυφλή αποδοχή πραγματικοτήτων τις οποίες δεν έχει διαπιστώσει ο άνθρωπος, αλλά είναι ο δρόμος και ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος κάνει αυτές τις διαπιστώσεις.

Η ορθόδοξη πνευματική παράδοση δεν ζητάει από τον άνθρωπο να δεχθεί κάτι που δεν έχει διαπιστώσει. Δεν τον αναγκάζει να δεχθεί ότι ο Ιησούς είναι "ον έγραψε ο Μωυσής εν τω νόμω και οι προφήται", δηλαδή ο Σωτήρας, αλλά του ζητάει να έλθει και να δει με τα ίδια του μάτια, "έρχου και ίδε".

Η δεύτερη λοιπόν προϋπόθεση για την συνάντηση με τον αναστημένο Χριστό είναι η αναζήτησή Του από τον άνθρωπο με αυτή τη διάσταση της υπάρξεώς του που μόνο αυτή έχει αυτή τη δυνατότητα.

Η τρίτη προϋπόθεση γι' αυτή τη συνάντηση είναι η εγκατάλειψη της απατηλής και ανυπόστατης πίστεως του ανθρώπου στη δική του θεότητα. Δεν μπορεί ο άνθρωπος να συναντήσει τον πραγματικό Θεό όσο συνεχίζει να λατρεύει ως Θεό τον εαυτό του και όσο συνεχίζει να περιμένει τη σωτηρία από τον εαυτό του, όπως έκανε ο Φαρισαίος της παραβολής, ο οποίος προσευχήθηκε "σταθείς προς εαυτόν".

Ο Φαρισαίος δεν μπορούσε να συναντήσει το Θεό και να νιώσει την παρουσία Του γιατί δεν στρεφόταν προς τον Θεό αλλά προς τον εαυτόν του. Ο Φαρισαίος στην πραγματικότητα δεν πίστευε στο Θεό, γιατί δεν είχε ποτέ του γεύση του Θεού και δεν γεύθηκε τον Θεό γιατί δεν τον αναζήτησε.

Ο Φαρισαίος δεν πάει στο Ναό για να συναντήσει το Θεό, αλλά γιατί χρειάζεται έναν επίσημο χώρο για να αυτοαποθεωθεί.

Όλοι, αν ψάξουμε, θα βρούμε ένα τέτοιο στοιχείο αυτοαποθεώσεως στη συμμετοχή μας στη λατρευτική ζωή της Εκκλησίας. Το στοιχείο αυτό μπορούμε να το βρούμε και σε όλες εκείνες τις δραστηριότητες της καθημερινής μας ζωής, που μας αρέσει να αποκαλούμε αρετές και με τις οποίες επιδιώκουμες την αυτοδικαίωσή μας.

Η προσπάθεια του Φαρισαίου να αυτοαπωθεωθεί είναι ένδειξη μιας βαθιάς εσωτερικής απελπισίας που προέρχεται από την αδυναμία του να βρει τον πραγματικό Θεό και τελικά δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο γιατί τον απομακρύνει όλο και περισσότερο από το Θεό. και όσο πιο πολύ απομακρύνεται από το Θεότόσο περισσότερη απελπισία αισθάνεται και τόσο περισσότερο εντείνει την αυτοαπωθέωσή του.

π. Συμεών Κραγιόπουλος: "Η θύρα της μετανοίας" Κατανυκτικό και χαρμόσυνο Τριώδιο

Κατανυκτικό και χαρμόσυνο Τριώδιο

Να αναφερθούμε σήμερα στην περίοδο του Τριωδίου, η οποία αρχίζει από την προσεχή Κυριακή, που είναι η Κυριακή του τελώνου και Φαρισαίου. Αρχικά Τριώδιο λεγόταν όλη η περίοδος από την προσεχή Κυριακή μέχρι και την Κυριακή μετά την Πεντηκοστή, που είναι των Αγίων Πάντων. Μέχρι το Μέγα Σάββατο ήταν το κατανυκτικό Τριώδιο και από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι και την Κυριακή των Αγίων Πάντων το χαρμόσυνο Τριώδιο.

Ίσως θα ξέρετε ότι παλαιά γινόταν λόγος για δύο Πάσχα: Η Μεγάλη Εβδομάδα και ιδιαίτερα η Μεγάλη Παρασκευή χαρακτηριζόταν ως Σταυρώσιμο Πάσχα και η Κυριακή της Αναστάσεως και όλη η εβδομάδα που ακολουθεί ως Αναστάσιμο Πάσχα. Τώρα βέβαια ξέρουμε ότι είναι η Μεγάλη Εβδομάδα και μετά είναι το Πάσχα. Επίσης ξέρουμε ότι είναι η περίοδος του Τριωδίου μέχρι το Μέγα Σάββατο, και μετά όλη η άλλη περίοδος είναι αναστάσιμη περίοδος. Πεντηκοστάριο λέγεται το βιβλίο που χρησιμοποιείται από την Κυριακή του Πάσχα και έπειτα. Όμως παλιά η Εκκλησία τα αποκαλούσε Σταυρώσιμο Πάσχα, Αναστάσιμο Πάσχα, κατανυκτικό Τριώδιο, χαρμόσυνο Τριώδιο. Τελείωνε το ένα και άρχιζε το άλλο. Και μάλιστα, εάν προσέξουμε καλύτερα, θα δούμε ότι, όσο κι αν η περίοδος αυτή μέχρι το Μέγα Σάββατο είναι περίοδος του κατανυκτικού Τριωδίου, έχει και στοιχεία του χαρμόσυνου Τριωδίου. Όπως επίσης και η άλλη περίοδος από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων, που είναι περίοδος του χαρμόσυνου Τριωδίου, έχει και στοιχεία του κατανυκτικού Τριωδίου. Η Εκκλησία έτσι τα κανόνισε, ώστε να μην είναι το ένα εντελώς μόνο του, αλλά στην καθεμιά περίοδο κάτι να μπαίνει και από την άλλη περίοδο.

Το κύριο χαρακτηριστικό της ορθοδόξου πνευματικής ζωής

Όσο κι αν από τη μια πλευρά τονισθεί η κατάνυξη στην περίοδο του κατανυκτικού Τριωδίου, από την άλλη πλευρά όμως, όπως στο φαγητό μπαίνει το αλάτι, έτσι μέσα στην όλη αυτήν περίοδο της μετανοίας, της κατανύξεως και του πένθους μπαίνει και η χαρά. Δεν μπορεί να πάει μόνο του το ένα. Μπαίνει και η χαρά σαν αλάτι. Και στην άλλη περίοδο τη χαρμόσυνη, όσο και αν από τη μια πλευρά τονίζεται η Ανάσταση και η χαρά που προήλθε από την Ανάσταση, από την άλλη πλευρά όμως η Εκκλησία βάζει, ας επιτραπεί να πω έτσι, και κάποιες σταγόνες κατανύξεως. Παρεμβάλλει δηλαδή μερικά τροπάρια, κατανυκτικά τροπάρια, τροπάρια που ανήκουν στην περίοδο του κατανυκτικού Τριωδίου, αν θέλετε, για να είναι πιο ασφαλής η χαρά της Αναστάσεως. Αν θέλετε, για να είναι πιο νόστιμη η χαρά της Αναστάσεως.

Ο άνθρωπος εδώ, σ' αυτόν τον κόσμο, έως ότου φύγουμε απ' αυτόν τον κόσμο -στον άλλο κόσμο είναι όλα τέλεια- είναι αδύνατος και πάντοτε κινδυνεύει, και γι' αυτό η Εκκλησία για να προλαμβάνει τον άνθρωπο και να προφυλάσσει τον άνθρωπο από κάθε κίνδυνο, δεν τον αφήνει μόνο στο πένθος, αλλά του προσφέρει και σταγόνες χαράς· δεν τον αφήνει μόνο στη χαρά, αλλά του προσφέρει και σταγόνες κατανύξεως και πένθους. Και όπως θα ξέρετε, γι' αυτό στην Ορθόδοξη Εκκλησία, στην ορθόδοξη πνευματική ζωή, στην πιο τέλεια πνευματική ζωή, τονίζεται πάρα πολύ ή αν θέλετε το κύριο χαρακτηριστικό της πνευματικής ζωής, της ορθοδόξου πνευματικής ζωής, είναι το χαροποιό πένθος, η χαρμολύπη. Πένθος, αλλά χαροποιό πένθος. Λύπη, αλλά με χαρά μαζί. Χαρά, αλλά μαζί με λύπη, με πένθος. Ποτέ το ένα μόνο του εντελώς. Μόνο που τονίζεται στη μια περίοδο περισσότερο το ένα και στην άλλη περίοδο τονίζεται περισσότερο το άλλο.

Όταν οι χριστιανοί αληθινά διανύσουν την περίοδο του κατανυκτικού Τριωδίου -υποτίθεται ότι θα τη διανύσουν αληθινά- δηλαδή όχι απλώς θα εκκλησιάζονται τακτικά, όχι απλώς θ' ακούν αυτά τα οποία θα διαβάζονται και θα ψάλλονται στους ναούς, αλλά θα τα προσέχουν και θα τα εφαρμόζουν στη ζωή τους, όταν λοιπόν έτσι ζήσει ο χριστιανός, δεν μπορεί μετά· θα μπει στη χαρά του Κυρίου, θα μπει στη χαρά της Αναστάσεως. Όντως θα μπει σ' εκείνη την περίοδο του χαρμόσυνου Τριωδίου. Γι' αυτό ακολουθεί εκείνο. Δεν προηγείται εκείνο. Πάντοτε προηγείται το κατανυκτικό Τριώδιο και ακολουθεί το χαρμόσυνο, το αναστάσιμο Τριώδιο.

Εισαγωγή στη Μεγάλη Τεσσαρακοστή

Από την ερχόμενη λοιπόν Κυριακή, που είναι Κυριακή του τελώνου και Φαρισαίου, η Εκκλησία μας εισάγει σ' αυτήν την περίοδο που λέγεται περίοδος Τριωδίου. Νομίζω δεν χρειάζεται να σας πω γιατί λέγεται Τριώδιο· τα έχουμε πει αυτά κι άλλες φορές. Αν τυχόν μερικοί δεν ξέρουν, ας ρωτήσουν άλλους, διότι δεν έχουμε χρόνο, για να πούμε γιατί η περίοδος αυτή μέχρι το Μέγα Σάββατο ονομάζεται περίοδος Τριωδίου. Παλαιότερα έτσι ονομαζόταν κι από το Μέγα Σάββατο μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων. Πάντως, όπως το λέει και η λέξη, είναι κατανυκτικό Τριώδιο. Επομένως, κατανυκτική περίοδος.

Μας εισάγει η Εκκλησία σ' αυτήν την περίοδο και μας καλεί να σκεφθούμε σοβαρά και να μπούμε πραγματικά σ' αυτήν την περίοδο. Να το νιώσουμε ότι μπαίνουμε σ' αυτήν την περίοδο. Μπαίνουμε σε μια περίοδο, που δεν θα είναι όπως θα είναι μέχρι το προσεχές Σάββατο. Από το απόγευμα του Σαββάτου, που αρχίζει ο εσπερινός της Κυριακής, κάτι άλλο πρέπει να γίνει. Και γιατί όχι να μην αρχίσει από τώρα; Κάτι άλλο πρέπει να γίνει μέσα μας, στην ψυχή μας. Και όχι μόνο την πρώτη μέρα, όχι μόνο τη δεύτερη μέρα, αλλά όλη αυτήν την περίοδο. Μάλιστα, καθώς περνούν οι ημέρες, καθώς προχωρούν οι ημέρες, όλο και περισσότερο μέσα μας να έρχεται η κατάνυξη, η μετάνοια, το πένθος, αυτό το χαροποιό πένθος, να έρχεται η ωφέλεια, να έρχεται η Χάρις του Θεού, η οποία σκηνώνει στις ψυχές εκείνες που έχουν κατάνυξη, που έχουν μετάνοια, που έχουν ταπείνωση, που αγαπούν τον Θεό, που ποθούν και ζητούν τον Θεό.