ΤΟΥΤΟΝ ΕΣΤΙ ΤΟ ΜΑΚΑΡΙΟΝ

– 1 –

ΓιατίὁΘεὸς῎Εγινε῎Ανθρωπος;Τὸ᾿Απροϋπόθετον

τῆςΘείας᾿Ενανθρωπήσεως῾Αγίου Μαξίμου ῾Ομολογητοῦ*

«Τοῦτό ἐστι τὸ μακάριον,

δι᾿ ὃ τὰ πάντα συνέστησαν τέλος»

ΕΡΩΤΗΣΙΣ Ξʹ

«῾Ως ἀμνοῦ ἀμώμου καὶ ἀσπί-

λου Χριστοῦ, προεγνωσμένου μὲν

πρὸ καταβολῆς κόσμου, φανερω-

θέντος δὲ ἐπ᾿ ἐσχάτων τῶν χρό-

νων δι᾿ ἡμᾶς». ῾Υπὸ τίνος προε-

γνωσμένον;

ΕΡΩΤΗΣΗ 60

«᾿Αλλὰ μὲ τὸ πολύτιμο αἷμα

τοῦ Χριστοῦ, ποὺ θυσιάστηκε

σὰν ἀμνὸς ἄμωμος καὶ ἄσπιλος,

κι ἦταν βέβαια προορισμένος

πρὶν ἀπὸ τὴ δημιουργία τοῦ κό-

σμου, ἀλλὰ φανερώθηκε γιὰ χά-

ρη μας αὐτὰ τὰ τελευταῖα χρό-

νια»1. Προορισμένος ἀπὸ ποιόν;

ΑΠΟΚΡΙΣΗ

Τὸ μυστήριο τοῦ Χριστοῦ

ὁ λόγος τῆς Γραφῆς τὸ ὀνόμασε

Χριστὸ καὶ τὸ βεβαιώνει μὲ σα-

φήνεια ὁ μέγας ᾿Απόστολος λέ-

γοντας, «τὸ μυστικὸ σχέδιο, ποὺ

ἦταν κρυμμένο ἀπὸ ὅλες τὶς γε-

νεές, φανερώθηκε τώρα»2, ἐννο-

ώντας δηλαδὴ ὡς τὸν Χριστό,

τὸ μυστικὸ σχέδιο μὲ τὸ Χρι-

στό. Αὐτὸ εἶναι ὁλοφάνερα ἡ ἄρ-

ρητη καὶ ἀκατάληπτη ὑποστα-

σιακὴ ἕνωση τῆς θεότητας καὶ

τῆς ἀνθρωπότητας, ποὺ ὁδηγεῖ

ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ

Τὸ τοῦ Χριστοῦ μυστήριον,

Χριστὸν ὁ τῆς Γραφῆς ὠνόμασε

λόγος, καὶ μαρτυρεῖ σαφῶς οὑ-

τωσὶ φάσκων ὁ μέγας ᾿Απόστο-

λος, «τὸ μυστήριον τὸ ἀποκεκρυμ-

μένον ἀπὸ τῶν γενεῶν, νῦν ἐφα-

νερώθη», ταυτὸν λέγων δηλαδὴ

τῷ Χριστῷ, τὸ κατὰ Χριστὸν μυ-

στήριον· τοῦτο προδήλως ἐστὶν

ἄῤῥητός τε καὶ ἀπερινόητος θεό-

τητός τε καὶ ἀνθρωπότητος καθ᾿

ὑπόστασιν ἕνωσις, εἰς ταυτὸν ἄ-

γουσα τῇ θεότητι κατὰ πάντα

620B

620CD

– 2 –

τρόπον, τῷ τῆς ὑποστάσεως λό-

γῳ, τὴν ἀνθρωπότητα, καὶ μίαν

ἀμφοτέρων ἀποτελοῦσα τὴν ὑπό-

στασιν σύνθετον, τῆς αὐτῶν κα-

τὰ φύσιν οὐσιώδους διαφορᾶς μη-

δεμίαν καθοτιοῦν ἐπάγουσα μείω-

σιν, ὥστε καὶ μίαν αὐτῶν γενέ-

σθαι, καθ᾿ ὃ ἔφην, τὴν ὑπόστασιν,

καὶ τὴν φυσικὴν διαφορὰν ἀπαθῆ

διαμένειν, καθ᾿ ἣν καὶ μετὰ τὴν

ἕνωσιν ἀνελάττωτος αὐτῶν καὶ

ἡνωμένων ἡ κατὰ φύσιν σώζεται

ποσότης. ῞Οπου γὰρ κατὰ τὴν ἕ-

νωσιν οὐδὲν τὸ παράπαν τροπῆς

ἢ ἀλλοιώσεως τοῖς ἑνωθεῖσι πα-

ρηκολούθησε πάθος, ἀκραιφνὴς ὁ

κατὰ τὴν οὐσίαν ἑκατέρου τῶν

ἡνωμένων διαμεμένηκε λόγος· ὧν

δὲ ἀκραιφνὴς ὁ τῆς οὐσίας καὶ

μετὰ τὴν ἕνωσιν διαμεμένηκε λό-

γος, τούτων ἀλώβητος κατὰ πάν-

τα τρόπον μεμενήκασιν αἱ φύσεις,

μηδεμιᾶς τὸ σύνολον ἀρνησαμέ-

νης τὰ ἑαυτῆς διὰ τὴν ἕνωσιν.

σὲ ταυτότητα πλήρη τὴν ἀνθρω-

πότητα μὲ τὴ θεότητα ἐξαιτί-

ας τῆς ὑπόστασης καί, κάνον-

τας μία τὴν ὑπόσταση τὴ σύν-

θετη ἀπὸ τὰδύο, χωρὶς ἡ φυσι-

κὴ διαφορὰ τῆς οὐσίας τους νὰ

προκαλέσει σ᾿ αὐτὴν καμμιὰ μεί-

ωση σὲ ὁτιδήποτε. ῞Ωστε καὶ ἡ

ὑπόστασή τους νὰ γίνει, ὅπως

εἶπα, μία, καὶ ἡ φυσικὴ διαφο-

ρὰ νὰ μείνει ἀπαθής, στὴν ὁ-

ποία ὑπόσταση καὶ μετὰ τὴν ἕ-

νωση ἡ κατὰ φύση ποιότητά

τους διασώζεται ἀμείωτη καὶ ὅ-

ταν ἑνωθοῦν. Γιατί, ὅπου κατὰ

τὴν ἕνωση δὲ συνοδεύει τὰ ἑνω-

μένα καμμιὰ ἀπολύτως τροπὴ

καὶ καμμιὰ ἀλλοίωση, ὁ λόγος

τῆς οὐσίας καθενὸς παραμένει

γνήσιος κι ἀληθινός. Κι ὅποιων

ὁ λόγος παραμένει γνήσιος κι

ἀληθινὸς καὶ μετὰ τὴν ἕνωση,

αὐτῶν οἱ φύσεις παραμένουν ἄ-

θικτες μὲ κάθε τρόπο χωρὶς νὰ

ἀρνηθεῖ καμμιὰ ἀπὸ αὐτὲς τὰ

δικά της στοιχεῖα γιὰ χάρη τῆς

ἕνωσης.

Γιατὶ ὁ ποιητὴς τῶν ὅλων, αὐ-

τὸς ποὺ ἔγινε κατ᾿ οἰκονομία αὐ-

τὸ ποὺ δὲν ἦταν, ἔπρεπε νὰ δι-

ασώσει ἀμετάβλητο καὶ τὸν ἑ-

αυτό του σὲ αὐτὸ ποὺ ἦταν ἀπὸ

τὴ φύση του καὶ σὲ αὐτὸ ποὺ

ἔγινε στὴ φύση κατ᾿ οἰκονομία.

Γιατὶ στὸ Θεὸ δὲν εἶναι φυσικὸ

νὰ βλέπομε μεταβολή, γιὰ τὸν

ὁποῖο δὲν μποροῦμε νὰ σκεφτοῦ-

῎Επρεπε γὰρ τῷ ποιητῇ τῶν

ὅλων καὶ γενομένῳ φύσει κατ᾿ οἰ-

κονομίαν ὅπερ οὐκ ἦν, καὶ ἑαυτὸν

ὅπερ ἦν κατὰ φύσιν, καὶ ὅπερ γέ-

γονε φύσει κατ᾿ οἰκονομίαν, ἄτρε-

πτον διασώσασθαι. Θεῷ γὰρ οὐ

πέφυκεν ἐνθεωρεῖσθαι τροπή, ᾧ μη-

δεμία καθάπαξ κίνησις ἐπινοεῖται,

περὶ ἣν ὑπάρχει τοῖς κινουμένοις

τὸ τρέπεσθαι. Τοῦτό ἐστι τὸ μέ-

620D-621C

– 3 –

γα καὶ ἀπόκρυφον μυστήριον. Τοῦ-

τό ἐστι τὸ μακάριον, δι᾿ ὃ τὰ

πάντα συνέστησαν, τέλος. Τοῦτό

ἐστιν ὁ τῆς ἀρχῆς τῶν ὄντων

προεπινοούμενος θεῖος σκοπός, ὃν

ὁρίζοντες εἶναί φαμεν, «προεπινο-

ούμενον τέλος, οὗ ἕνεκα μὲν πάν-

τα, αὐτὸ δὲ οὐδενὸς ἕνεκα». Πρὸς

τοῦτο τὸ τέλος ἀφορῶν, τὰς τῶν

ὄντων ὁ Θεὸς παρήγαγεν οὐσίας.

Τοῦτο κυρίως ἐστὶ τὸ τῆς προ-

νοίας καὶ τῶν προνοουμένων πέ-

ρας, καθ᾿ ὃ εἰς τὸν Θεὸν ἡ τῶν

ὑπ᾿ αὐτοῦ πεποιημένων ἐστὶν ἀ-

νακεφαλαίωσις. Τοῦτό ἐστι τὸ

πάντας περιγράφον τοὺς αἰῶνας

καὶ τὴν ὑπεράπειρον καὶ ἀπειρά-

κις ἀπείρως προϋπάρχουσαν τῶν

αἰώνων μεγάλην τοῦ Θεοῦ βουλὴν

ἐκφαῖνον μυστήριον, ἧς γέγονεν

ἄγγελος αὐτὸς ὁ κατ᾿ οὐσίαν τοῦ

Θεοῦ Λόγος γενόμενος ἄνθρωπος,

καὶ αὐτόν, εἰ θέμις εἰπεῖν, τὸν ἐν-

δότατον πυθμένα τῆς πατρικῆς ἀ-

γαθότητος φανερὸν καταστήσας

καὶ τὸ τέλος ἐν αὐτῷ δείξας, δι᾿

ὃ τὴν πρὸς τὸ εἶναι σαφῶς ἀρχὴν

ἔλαβον τὰ πεποιημένα. Διὰ γὰρ

τὸν Χριστόν, ἤγουν τὸ κατὰ Χρι-

στὸν μυστήριον, πάντες οἱ αἰῶ-

νες καὶ τὰ ἐν αὐτοῖς τοῖς αἰῶσιν,

ἐν Χριστῷ τὴν ἀρχὴν τοῦ εἶναι

καὶ τὸ τέλος εἰλήφασιν. ῞Ενωσις

γὰρ προϋπενοήθη τῶν αἰώνων, ὅ-

ρου καὶ ἀοριστίας,καὶ μέτρου καὶ

ἀμετρίας, καὶ πέρατος καὶ ἀπειρί-

ας, καὶ κτίστου καὶ κτίσεως, καὶ

στάσεως καὶ κινήσεως, ἢτις ἐν

με καμμιὰ ἀπολύτως κίνηση

σχετικὰ μὲ τὴν ὁποία γίνεται ἡ

μεταβολὴ σὲ ὅσα κινοῦνται. Αὐ-

τὸ εἶναι τὸ μεγάλο κι ἀπόκρυφο

μυστήριο. Αὐτὸ εἶναι τὸ μακά-

ριο τέλος γιὰ τὸ ὁποῖο ἔχουν

γίνει ὅλα. Αὐτὸς εἶναι ὁ θεῖος

σκοπὸς ποὺ προεπινοήθηκε πρὶν

ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῶν ὄντων, ποὺ

ὁρίζοντάς τον μποροῦμε νὰ τὸν

ποῦμε «προεπινοούμενο τέλος»,

γιὰ χάρη τοῦ ὁποίου ἔγιναν τὰ

πάντα κι αὐτὸ γιὰ χάρη κανε-

νός. Σ᾿ αὐτὸ τὸ τέλος ἀτενίζον-

τας δημιούργησε ὁ Θεὸς τὶς οὐ-

σίες τῶν ὄντων. Αὐτὸ εἶναι κυ-

ρίως τὸ πέρας τῆς πρόνοιας καὶ

ἐκείνων ποὺ ἡ πρόνοια προνοεῖ,

σύμφωνα μὲ τὸ ὁποῖο γίνεται ἡ

ἐπανασυναγωγὴ στὸ Θεὸ ὅλων

τῶν ποιημάτων του. Αὐτὸ εἶναι

τὸ μυστήριο ποὺ περικλείει ὅ-

λους τοὺς αἰῶνες καὶ φανερώνει

τὴν ὑπεράπειρη καὶ ποὺ ἄπειρες

φορὲς ἀπείρως προϋπάρχει ἀπὸ

τοὺς αἰῶνες μεγάλη βουλὴ τοῦ

Θεοῦ3, τῆς ὁποίας βουλῆς ἀγγε-

λιοφόρος ἔγινε ὁ ἴδιος ὁ σύμφω-

νος μὲ τὴν οὐσία τοῦ Θεοῦ Λό-

γος ὅταν ἔγινε ἄνθρωπος4, καὶ

φανέρωσε, ἂν μοῦ ἐπιτρέπεται

νὰ πῶ, τὸν ἴδιο τὸ βαθύτερο πυ-

θμένα τῆς Πατρικῆς ἀγαθότη-

τας κι ἔδειξε μέσα σ᾿ αὐτὸν τὸ

τέλος, ποὺ γιὰ χάρη του τὰ δη-

μιουργήματα ἔλαβαν σαφῶς τὴν

ἀρχὴ τῆς ὕπαρξής τους. Γιατὶ

γιὰ τὸ Χριστό, δηλαδὴ γιὰ τὸ

– 4 –

Χριστῷ ἐπ᾿ ἐσχάτων τῶν χρόνων

φανερωθέντι γέγονε, πλήρωσιν

δοῦσα τῇ προγνώσει τοῦ Θεοῦ δι᾿

ἑαυτῆς, ἵνα περὶ τὸ πάντῃ κατ᾿

οὐσίαν ἀκίνητον στῇ τὰ κατὰ φύ-

σιν κινούμενα, τῆς πρός τε αὐτὰ

καὶ πρὸς ἄλληλα παντελῶς ἐκβε-

βηκότα κινήσεως, καὶ λάβῃ τῇ πεί-

ρᾳ τὴν κατ᾿ ἐνέργειαν γνῶσιν τοῦ,

ἐν ᾧ στῆναι κατηξιώθησαν, ἀναλ-

λοίωτον καὶ ὡσαύτως ἔχουσαν,

τὴν τοῦ γνωσθέντος αὐτοῖς πα-

ρεχομένην ἀπόλαυσιν.

μυστήριο κατὰ Χριστό, ὅλοι οἱ

αἰῶνες καὶ ὅλα ὅσα περιέχουν

ἔχουν λάβει τὴν ἀρχὴ καὶ τὸ

τέλος τοῦ εἶναι τους. Γιατὶ πιὸ

πρὶν ἀπὸ τοὺς αἰῶνες προϋπονο-

ήθηκε ἡ ἕνωση, τοῦ ὅριου καὶ

τῆς ἀοριστίας, τοῦ μέτρου καὶ

τῆς ἀμετρίας, τοῦ πέρατος καὶ

τῆς ἀπειρίας, τοῦ δημιουργοῦ καὶ

τῆς δημιουργίας, τῆς στάσης καὶ

τῆς κίνησης, καὶ ἡ ἕνωση αὐτὴ

ἔγινε στὸ πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ,

ὅταν φανερώθηκε στὸ τέλος τῶν

χρόνων καὶ πραγματοποίησε τὴν

πρόγνωση τοῦ Θεοῦ, ὥστε νὰ

σταματήσουν γύρω στὸ τελείως

ἀκίνητο κατὰ τὴν οὐσία ὅσα κι-

νοῦνται ἀπὸ τὴ φύση τους, ξε-

φεύγοντας τελείως ἀπὸ τὴν κί-

νηση πρὸς τὸν ἑαυτό τους καὶ

πρὸς τὰ ἄλλα καὶ νὰ λάβουν

πείρα τῆς κατ᾿ ἐνέργειαν γνώ-

σης ἐκείνου ὅπου ἀξιώθηκαννὰ

σταματήσουν, γνώσης ἀναλλοί-

ωτης ποὺ παραμένει πάντοτε ἴ-

δια παρέχοντας σ᾿ αὐτοὺς τὴν

ἀπόλαυση ἐκείνου ποὺ γνώρισαν.

Γιατὶ ὁ λόγος ἀναγνωρίζει

ὅτι ἡ γνώση τῶν θείων εἶναι δι-

πλή· ἡ σχετική, ποὺ βρίσκεται

μόνο στὸ λόγο καὶ στὶς ἔννοιες

καὶ ποὺ δὲν ἔχει κατὰ τὴν πρά-

ξη μὲ τὴν πείρα αἴσθηση ἐκεί-

νου ποὺ ἔγινε γνωστὸ καὶ ποὺ

μ᾿ αὐτὴν οἰκονομοῦμε τὴν πα-

ρούσα ζωή· καὶ ἡ πραγματικὴ

Διττὴν γὰρ οἶδε τὴν τῶν θεί-

ων γνῶσιν ὁ λόγος· τὴν μὲν σχε-

τικήν, ὡς ἐν μόνῳ λόγῳ κειμένην

καὶ νοήμασι καὶ τὴν κατ᾿ ἐνέργει-

αν τοῦ γνωσθέντος διὰ πείρας οὐκ

ἔχουσαν αἴσθησιν, δι᾿ ἧς κατὰ τὴν

παροῦσαν ζωὴν οἰκονομούμεθα.

Τὴν δὲ κυρίως ἀληθῆ ἐν μόνῃ τῇ

πείρᾳ κατ᾿ ἐνέργειαν δίχα λόγου

621CD

* * * * * *

– 5 –

καὶ νοημάτων, ὅλην τοῦ γνωσθέν-

τος κατὰ χάριν μεθέξει παρεχο-

μένην τὴν αἴσθησιν, δι᾿ ἧς κατὰ

τὴν μέλλουσαν λῆξιν τὴν ὑπὲρ

φύσιν ὑποδεχόμεθα θέωσιν ἀπαύ-

στως ἐνεργουμένην· καὶ τὴν μὲν

σχετικὴν ὡς ἐν λόγῳ κειμένην καὶ

τοῖς νοήμασι, κινητικὴν εἶναί φα-

σι τῆς πρὸς τὴν μεθέξει κατ᾿ ἐνέρ-

γειαν γνῶσιν ἐφέσεως, τὴν δὲ κατ᾿

ἐνέργειαν, διὰ τῆς πείρας μεθέξει

παρεχομένην τοῦ γνωσθέντος τὴν

αἴσθησιν, ἀφαιρετικὴν εἶναι τῆς ἐν

λόγῳ κειμένης καὶ νοήμασι γνώ-

σεως.

ἀληθινὴ γνώση, ποὺ μὲ τὴν πεί-

ρα μόνο κατὰ τὴν πράξη χωρὶς

λόγο καὶ ἔννοιες παρέχει ὅλη τὴν

αἴσθηση ἐκείνου ποὺ ἔγινε γνω-

στὸ μετέχοντάς το κατὰ χάρη,

καὶ μὲ αὐτὴ τὴ γνώση ὑποδεχό-

μαστε κατὰ τὴ μελλοντικὴ κατά-

παυση τὴν πάνω ἀπὸ τὴ φύση

θέωση ποὺ πραγματοποιεῖται ἀ-

διάκοπα. Καὶ ἡ σχετικὴ βέβαια

γνώση, ἐπειδὴ βρίσκεται στὸ λό-

γο καὶ στὶς ἔννοιες, λένε ὅτι

κινεῖ τὴν ἐπιθυμία πρὸς τὴν με-

θεκτικὴ κατὰ τὴν πράξη γνώ-

ση. ᾿Ενῶ ἡ γνώση μὲ τὴν ἐνέρ-

γεια ποὺ ἀπὸ τὴν πείρα καὶ μὲ

μέθεξη αὐτοῦ ποὺ ἔγινε γνωστὸ

παρέχει τὴν αἴσθηση, ἀπωθεῖ τὴ

γνώση ποὺ βρίσκεται στὸ λόγο

καὶ τὶς ἔννοιες.

Γιατὶ εἶναι ἀδύνατο, λένε

οἱ σοφοί, νὰ συνυπάρχουν ἡ ἐμ-

πειρία τοῦ Θεοῦ καὶ ὁ λόγος περὶ

Θεοῦ ἢ ἡ αἴσθηση τοῦ Θεοῦ καὶ

ἡ νόηση γι᾿ αὐτόν. Καὶ λόγο περὶ

Θεοῦ ἀποκαλῶ τὴν γνωστικὴ θε-

ωρία γι᾿ αὐτὸν ποὺ ἀναλογεῖ στὰ

ὄντα, αἴσθηση τὴν μεθεκτικὴ

πείρα τῶν πέρα ἀπὸ τὴ φύση

ἀγαθῶν, καὶ νόηση τὴν ἁπλὴ καὶ

ἑνιαία γνώση περὶ Θεοῦ μέσῳ

τῶν ὄντων. Τὸ ἴδιο ἴσως μπορεῖ

νὰ διαπιστωθεῖ καὶ σὲ κάθε ἄλ-

λο πράγμα, ἂν ἡ ἐμπειρία αὐτοῦ

τοῦ πράγματος σταματᾶ τὸ λό-

γο γι᾿ αὐτὸν καὶ ἡ αἴσθηση αὐ-

᾿Αμήχανον γὰρ εἶναι, φασίν οἱ

σοφοί, συνυπάρχειν τῇ πείρᾳ τοῦ

Θεοῦ τὸν περὶ Θεοῦ λόγον, ἢ τῇ

αἰσθήσει τοῦ Θεοῦ τὴν περὶ αὐ-

τοῦ νόησιν· λόγον δὲ περὶ Θεοῦ

φημὶ τὴν ἐκ τῶν ὄντων ἀναλογί-

αν τῆς περὶ αὐτοῦ γνωστικῆς θε-

ωρίας, αἴσθησιν δὲ τὴν ἐπὶ τῇ με-

θέξει πεῖραν τῶν ὑπὲρ φύσιν ἀγα-

θῶν, νόησιν δὲ τὴν ἐκ τῶν ὄντων

περὶ αὐτοῦ ἁπλῆν καὶ ἑνιαίαν γνῶ-

σιν. Τάχα δὲ καὶ ἐπ᾿ ἄλλου παν-

τὸς τοῦτο γνωρίζεται, εἴπερ ἡ

τοῦδε τοῦ πράγματος πεῖρα τὸν

περὶ αὐτὸν καταπαύει λόγον, καὶ

ἡ τοῦδε τοῦ πράγματος αἴσθησις

624AB

– 6 –

τὴν περὶ αὐτοῦ σχολάζουσαν ἐρ-

γάζεται νόησιν. Πεῖραν δὲ λέγω

αὐτὴν τὴν κατ᾿ ἐνέργειαν γνῶ-

σιν, τὴν μετὰ πάντα λόγον ἐπι-

γινομένην, αἴσθησιν δὲ αὐτὴν τὴν

τοῦ γνωσθέντος μέθεξιν, τὴν με-

τὰ πᾶσαν νόησιν ἐκφαινομένην.

Καὶ τοῦτο τυχὸν μυστικῶς διδά-

σκων ὁ μέγας ᾿Απόστολος, φησίν,

«εἴτε προφητεῖαι καταργηθήσον-

ται, εἴτε γλῶσσαι παύσονται, εἴ-

τε γνώσεις καταργηθήσονται», πε-

ρὶ τῆς ἐν λόγῳ κειμένης καὶ νοή-

μασι γνώσεως δηλονότι φάσκων.

τοῦ τοῦ πράγματος κάνει ἀργὴ

τὴν νόηση περὶ αὐτοῦ. Πείρα λέ-

γω τὴν ἴδια τὴ γνώση ἀπὸ τὴν

ἐνέργεια, ποὺ πραγματοποιεῖται

ἔπειτα ἀπὸ κάθε λόγο, καὶ αἴ-

σθηση, τὴν ἴδια τὴ μέθεξη αὐ-

τοῦ ποὺ ἔγινε γνωστὸ καὶ ποὺ

ἐκδηλώνεται ἔπειτα ἀπὸ ὅλη τὴ

νοητικὴ διαδικασία. Κι ἴσως αὐ-

τὸ διδάσκει μυστικὰ ὁ μέγας

᾿Απόστολος λέγοντας, «εἴτε προ-

φητεῖες εἶναι θὰ καταργηθοῦν, εἴ-

τε ὁμιλίες σὲ διάφορες γλῶσσες

θὰ πάψουν, εἴτε γνώσεις θὰ κα-

ταργηθοῦν»5, ἐννοώντας ὁλοφά-

νερα γιὰ τὴ γνώση ποὺ βρίσκε-

ται στὸ λόγο καὶ στὶς ἔννοιες.

Τὸ μυστήριο τοῦτο [τοῦ

Χριστοῦ] προγνώριζε ὁ Πατέρας

καὶ ὁ Υἱὸς καὶ τὸ ἅγιο Πνεῦμα.

῾Ο Πατέρας γιατὶ ἔτσι εὐδόκη-

σε, ὁ Υἱὸς γιατὶ ἦταν ὁ αὐτουρ-

γός, καὶ τὸ Πνεῦμα γιατὶ συ-

νεργαζόταν σ᾿ αὐτό. Γιατὶ εἶναι

μία ἡ γνώση τοῦ Πατέρα καὶ

τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύ-

ματος, ἐπειδὴ εἶναι μία καὶ ἡ

οὐσία καὶ ἡ δύναμη. Δὲν ἀγνο-

οῦσε δηλαδὴ ὁ Πατέρας ἢ τὸ

ἅγιο Πνεῦμα τὴ σάρκωση τοῦ

Υἱοῦ, γιατὶ ὑπῆρχε σὲ ὁλόκληρο

τὸν Υἱό, ποὺ αὐτουργοῦσε τὸ μυ-

στήριο τῆς σωτηρίας μας μὲ τὴ

σάρκωσή του, ὅλος κατὰ τὴν οὐ-

σία του ὁ Πατέρας, ὄχι βέβαια

μὲ σάρκωσή του, ἀλλὰ εὐδοκών-

Τοῦτο τὸ μυστήριον [τοῦ Χρι-

στοῦ] προεγνώσθη πρὸ πάντων

τῶν αἰώνων τῷ Πατρὶ καὶ τῷ

Υἱῷ καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι. Τῷ

μὲν κατ᾿ εὐδοκίαν, τῷ δὲ κατ᾿ αὐ-

τουργίαν, τῷ δὲ κατὰ συνέργει-

αν. Μία γὰρ ἡ Πατρὸς καὶ Υἱοῦ

καὶ ἁγίου Πνεύματος γνῶσις, ὅτι

καὶ μία οὐσία καὶ δύναμις. Οὐ γὰρ

ἠγνόει τοῦ Υἱοῦ τὴν σάρκωσιν ὁ

Πατὴρ ἢ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ὅτι

ἐν ὅλῳ τῷ Υἱῷ τὸ μυστήριον αὐ-

τουργοῦντι τῆς ἡμῶν σωτηρίας

διὰ σαρκώσεως, ὅλος κατ᾿ οὐσίαν

ὁ Πατήρ, οὐ σαρκούμενος, ἀλλ᾿

εὐδοκῶν τοῦ Υἱοῦ τὴν σάρκωσιν,

καὶ ὅλον ἐν ὅλῳ τῷ Υἱῷ τὸ Πνεῦ-

μα τὸ ἅγιον κατ᾿ οὐσίαν ὑπῆρχεν,

οὐ σαρκούμενον, ἀλλὰ συνεργοῦν

624BC

* * * * * *

– 7 –

τῷ Υἱῷ τὴν δι᾿ ἡμᾶς ἀπόῤῥητον

σάρκωσιν.

τας γιὰ τὴ σάρκωση τοῦ Υἱοῦ,

καὶ ὁλόκληρο τὸ ἅγιο Πνεῦμα

κατὰ τὴν οὐσία του ὑπῆρχε στὸν

Υἱό, ὄχι λαμβάνοντας σάρκα, ἀλ-

λὰ συνεργώντας μὲ τὸν Υἱὸ στὴν

ἀπόρρητη γιὰ μᾶς σάρκωσή του.

Εἴτε λοιπὸν πεῖ κάποιος Χρι-

στό, εἴτε μυστήριο τοῦ Χριστοῦ,

τὴν πρόγνωση γι᾿ αὐτὸ κατὰ τὴν

οὐσία τὴν ἔχει μόνη ἡ ἁγία Τρι-

άδα, ὁ Πατέρας, ὁ Υἱὸς καὶ τὸ

ἅγιο Πνεῦμα. Κι ἄς μὴν ἀναρω-

τηθεῖ κανένας πῶς ὁ Χριστός,

ἐνῶ εἶναι ἕνας ἀπὸ τὴν ἁγία Τρι-

άδα, γίνεται ἀντικείμενο πρό-

γνωσής της, ἔχοντας ὑπόψη ὅτι

δὲν ἔγινε πρόγνωση τοῦ Χρι-

στοῦ ὡς Θεοῦ, ἀλλὰ ὡς ἀνθρώ-

που, ἔγινε δηλαδὴ πρόγνωση τῆς

κατ᾿ οἰκονομίαν σάρκωσής του γι-

ὰ χάρη τοῦ ἀνθρώπου. Γιατὶ ὅ,τι

ὑπάρχει αἰώνια ποτὲ δὲν προ-

γνωρίζεται ἀπὸ ἕνα ἄλλο αἰώνι-

ο. Γιατὶ ἡ πρόγνωση γίνεται γιὰ

ὅσα ἔχουν ἀρχὴ στὸ εἶναι καὶ

γιὰ κάποια αἰτία. Προγνωρίσθη-

κε λοιπὸν ὁ Χριστὸς ἀπὸ πρὶν

ὄχι γι᾿ αὐτὸ ποὺ ἦταν κατὰ φύ-

ση γιὰ τὸν ἑαυτό του, ἀλλὰ γι᾿

αὐτὸ ποὺ φάνηκε ὅτι ἔγινε ἀρ-

γότερα γιὰ μᾶς κατ᾿ οἰκονομία.

Εἴτε οὖν Χριστὸν εἴποι τις, εἴ-

τε μυστήριον τοῦ Χριστοῦ, τού-

του τὴν πρόγνωσιν μόνη κατ᾿ οὐ-

σίαν ἔχει ἡ ἁγία Τριάς, Πατὴρ

καὶ Υἱὸς καὶ ἅγιον Πνεῦμα. Καὶ

μηδεὶς διαπορήσει, πῶς ὁ Χριστός,

εἷς ὢν τῆς ἁγίας Τριάδος, ὑπ᾿ αὐ-

τῆς προγινώσκεται, γινώσκων ὅ-

τι οὐχ ὡς Θεὸς ὁ Χριστὸς προε-

γνώσθη, ἀλλ᾿ ὡς ἄνθρωπος, ἤγουν

ἡ κατ᾿ οἰκονομίαν αὐτοῦ διὰ τὸν

ἄνθρωπον σάρκωσις. Τὸ γὰρ ἀεὶ

ὄν, ἐκ τοῦ ἀεὶ ὄντος ὑπὲρ αἰτίαν

καὶ λόγον οὐδέποτε προγινώσκε-

ται. ῾Η γὰρ πρόγνωσις τῶν ἀρ-

χὴν ἐχόντων τοῦ εἶναι δι᾿ αἰτίαν

ἐστίν. Προεγνώσθη οὖν ὁ Χριστός,

οὐχ ὅπερ ἦν κατὰ φύσιν δι᾿ ἑαυ-

τόν, ἀλλ᾿ ὅπερ ἐφάνη κατ᾿ οἰκονο-

μίαν δι᾿ ἡμᾶς γενόμενος ὕστερον.

῎Επρεπε δηλαδὴ ἀληθινὰ ὁ

φυσικὸς δημιουργὸς τῆς οὐσίας

τῶν ὄντων νὰ γίνει αὐτουργὸς καὶ

τῆς κατὰ χάρη θέωσης τῶν δη-

μιουργημάτων, ὥστε ὁ δωρητὴς

῎Εδει γὰρ ὡς ἀληθῶς τὸν κα-

τὰ φύσιν τῆς τῶν ὄντων οὐσίας

δημιουργὸν καὶ τῆς κατὰ χάριν

αὐτουργὸν γενέσθαι τὸν γεγονό-

των θεώσεως, ἵνα ὁ τοῦ εἶναι δο-

624CD

624D-625A

– 8 –

τὴρ φανῇ καὶ τοῦ ἀεὶ εὖ εἶναι

χαριστικός. ᾿Επεὶ οὖν οὐδὲν τῶν

ὄντων ἑαυτὸ τὸ παράπαν ἢ ἄλλο

γινώσκει, ὃ τί ποτε κατ᾿ οὐσίαν

ἐστίν, εἰκότως οὐδὲ τῶν γενησο-

μένων οὐδενὸς οὐδὲν τῶν ὄντων

ἔχει κατὰ φύσιν τὴν πρόγνωσιν,

πλὴν τοῦ ὑπὲρ τὰ ὄντα Θεοῦ, τοῦ

καὶ ἑαυτὸν γινώσκοντος, ὃ τί πο-

τε κατ᾿ οὐσίαν ἐστί, καὶ πάντων

τῶν ὑπ᾿ αὐτοῦ πεποιημένων, καὶ

πρὶν γενέσθαι, προεγνωκότος τὴν

ὕπαρξιν, καὶ μέλλοντος κατὰ χά-

ριν φιλοτιμεῖσθαι τοῖς οὖσι, τὴν

ἑαυτῶν καὶ ἀλλήλων ὅ τί ποτε

κατ᾿ οὐσίαν ὑπάρχουσι γνῶσιν, καὶ

τοὺς ἐν αὐτῷ μονοειδῶς προόν-

τας τῆς αὐτῶν γενέσεως φανε-

ρῶσαι λόγους.

τοῦ εἶναι νὰ φανεῖ δωρεοδότης

καὶ τῆς μακαριότητας. ᾿Επειδὴ

λοιπὸν κανένα ἀπὸ τὰ ὄντα δὲν

γνωρίζει καθόλου τὸν ἑαυτό του

ἢ κάποιο ἄλλο τί εἶναι ὡς πρὸς

τὴν οὐσία, εἶναι εὔλογο ὅτι κα-

νένα ἀπὸ τὰ ὄντα δὲν ἔχει κα-

τὰ τὴ φύση τὴν ἱκανότητα πρό-

γνωσης κανενὸς ἀπὸ ὅσα θὰ γί-

νουν, πλὴν μόνο ὁ Θεὸς ὁ πάνω

ἀπὸ τὰ ὄντα, ποὺ καὶ τὸν ἑαυ-

τό του γνωρίζει τί εἶναι κατὰ

τὴν οὐσία καὶ γιὰ ὅλα ὅσα δη-

μιούργησε καὶ πρὶν ἀκόμα γί-

νουν εἶχε ἀπὸ πρὶν τὴ γνώση

τῆς ὕπαρξής τους κι ἔμελλε κα-

τὰ χάρη νὰ φιλοδωρήσει τὰ ὄν-

τα μὲ τὴ γνώση τοῦ ἑαυτοῦ τους

καὶ τῶν ἄλλων, τί εἶναι στὴν

οὐσία τους, καὶ νὰ φανερώσει

τοὺς λόγους ποὺ ὑπάρχουν ἑνι-

αῖα σ᾿ αὐτὸν ἀπὸ πρίν.

Τὸ γὰρ δὴ λέγειν τινὰς προε-

γνῶσθαι τὸν Χριστὸν πρὸ κατα-

βολῆς κόσμου, ἐκείνοις, οἷς ὕστε-

ρον ἐφανερώθη ἐπ᾿ ἐσχάτων τῶν

χρόνων, ὡς αὐτῶν ἐκείνων πρὸ κα-

ταβολῆς κόσμου ὄντων σὺν τῷ

προεγνωσμένῳ Χριστῷ, ὡς τῆς

ἀληθείας ἀλλότριον ὄντα τὸν λό-

γον, οἷα συναΐδιον τῷ Θεῷ τὴν

τῶν λογικῶν οὐσίαν εἰσάγοντα,

παραγραφόμεθα. Οὐ γὰρ ἐστι παν-

τελῶς σὺν Χριστῷ γενέσθαι κα-

θώς ἐστι, καὶ πάλιν αὐτοῦ τὸ σύν-

ολον ἀπογενέσθαι ποτέ, εἴπερ ἐν

Τὸ νὰ λένε μερικοὶ ὅμως πὼς

ὁ Χριστὸς εἶχε προγνωσθεῖ πρὶν

ἀπὸ τὴν καταβολὴ τοῦ κόσμου

ἀπὸ ἐκείνους στοὺς ὁποίους φα-

νερώθηκε ὕστερα τοὺς τελευταί-

ους καιρούς, ἐπειδὴ ἐκεῖνοι οἱ

ἴδιοι ὑπῆρχαν πρὶν ἀπὸ τὴν κα-

ταβολὴ τοῦ κόσμου μαζὶ μὲ τὸν

προεγνωσμένο Χριστό, αὐτὸν τὸ

λόγο σὰν ἐντελῶς ἄσχετο μὲ τὴν

ἀλήθεια, ἐπειδὴ κάνει συναΐδια

μὲ τὸ Θεὸ τὴν οὐσία τῶν λογι-

κῶν ὄντων, τὸν ἀπορρίπτουμε. Γι-

ατὶ εἶναι τελείως ἀδύνατο νὰ βρί-

625AB

– 9 –

αὐτῷ πέφυκεν ἡ τῶν αἰώνων ἀ-

ποπεράτωσις γίνεσθαι καὶ ἡ στά-

σις τῶν κινουμένων, καθ᾿ ἣν οὐδὲν

ἔσται τὸ παράπαν τῶν ὄντων

τρεπόμενον. ῎Αμωμον δὲ καὶ ἄ-

σπιλον ὁ τῆς Γραφῆς τὸν Χρι-

στὸν ἔφη λόγος, ὡς κατὰ ψυχὴν

καὶ σῶμα φύσει παντελῶς τῆς κα-

τὰ τὴν ἁμαρτίαν φθορᾶς ἀλλό-

τριον. Οὐ γὰρ ἔσχεν αὐτοῦ μῶ-

μον κακίας ἡ ψυχή, οὐδὲ τὸ σῶμα

σπῖλον τῆς ἁμαρτίας.