Η ΚΤΙΣΤΗ ΟΥΣΙΑ & Η ΘΕΙΑ ΟΥΣΙΑ

 

 

῾Η «ΚτιστὴΟὐσία καιἡ«Θεία Οὐσία

στὴΜυστικὴΘεολογία

τοῦ῾ΑγίουΣυμεὼν τοῦΝέου Θεολόγου*

† ᾿Αρχιεπισκόπου Βασιλείου Κριβοσέϊν

Θά ᾿ταν περιττὸνὰἐμμείνουμεστὴσπουδαιότητα τῆςἐννοίαςτοῦὅρου «οὐσία, στὴμεγάλη θέση, ποὺαὐτὴκατέχει στὴθεολογικὴσκέψη τῶν῾ΑγίωνΠατέρων, καὶστὴν ποικιλία τῶνἐννοιῶνκαὶἐφαρμογῶν ποὺὁὅροςἔχει σ᾿αὐτή

᾿Αρκεῖνὰρίξει κανεὶςμιὰματιὰστὸλεξικὸ«Patristic Greek

Lexicon» τοῦ καθηγητοῦ G.W.H. Lampe, γιὰνὰδιαπιστώσει ὅτι ὁὅροςαὐτὸςμαζὶμὲτὰπαράγωγάτουκαταλαμβάνει στὸλεξικὸδεκαέξι στῆλεςἑλληνικῶνπατερικῶνπαραπομπῶν ἀπὸτὶςὁποῖεςοἱἕνδεκα εἶναιἀφιερωμένεςστὴν ἴδια τὴλέξη «οὐσία» μὲτὶςἐννοιολογικὲςὑποδιαιρέσειςτης θεολογικές χριστολογικές

τριαδολογικές γενικές μυστικὲςκιἀκόμηκαὶὑλικές Κιαὐτὸγιὰμιὰπερίοδο, ποὺκαλύπτει μονάχα τοὺςπρώτουςὀκτὼαἰῶνεςτῆςἑλληνικῆςπατερικῆςγραμματείας1

Πράγματι δέ εἴτε πάρει κανεὶςτὰἔργα τῶν᾿Απολογητῶν(τοῦ᾿Αθηναγόρα γιὰπαράδειγμα), ἢτοῦ῾ΑγίουΕἰρηναίου τὴμυστικὴθεολογία τοῦΚλήμεντοςτοῦ᾿Αλεξανδρέωςἢτοῦ᾿Ωριγένους τὴν

ὑπεράσπισητοῦ«ὁμοουσίου» ἀπὸ τὸν ῞Αγιο ᾿Αθανάσιοἢτὴν

πολεμικὴτῶνΚαππαδοκῶνΠατέρων ἐνάντιαστοὺςΕὐνομιανούς

τὴμυστικὴθεολογία τοῦ῾ΑγίουΔιονυσίου τοῦ᾿Αρεοπαγίτου τὶςμονοφυσιτικὲςκαὶμονοθελητικὲςχριστολογικὲςἔριδες τὴν

πνευματικότητα τοῦΕὐαγρίουκαὶτοῦ῾ΑγίουΜακαρίου, εἴτε τὸν

῞Αγιο Μάξιμο τὸν ῾Ομολογητή τὴν κρίση τῆςεἰκονομαχίαςκαὶτὴν ὀρθόδοξηἀπάντησησ᾿αὐτή τὸν ῞Αγιο Φώτιο καὶτὸ«Φιλιόκβε», χωρὶςνὰγίνεται καθόλου λόγοςγιὰτὸν ῞Αγιο Γρηγόριο

Παλαμᾶ ποὺἀνήκεισὲμιὰπερίοδο μεταγενέστερη τοῦ῾ΑγίουΣυμεών, βρίσκει σ᾿ὅλοναὐτὸτὸχῶροπαντοῦτὸπρόβλημα τῆςθείας«οὐσίας» καὶτῶνἐκφάνσεώντηςκαὶτὴν παραδοξότητα

– 2 –

- 2 -

τοῦ ὑπερβατικοῦ Θεοῦ καί μαζὶμ᾿αὐτό

τῆςθεώσεωςτοῦἀνθρώπου νὰκατέχουν

μιὰσημαντικὴθέση στὴν ἐμπειρίατῶνΠατέρων καὶστοὺςστοχασμούςτουςπάνω στὸχριστιανικὸμυστήριο.

Τίποτα τὸπιὸφυσικὸστὸνὰβρίσκει

κανεὶςτέτοιο πρᾶγμαστὸν ῞Αγιο Συμεὼν

τὸΝέο Θεολόγο, μολονότι διατυπωμένο

μὲτὴν ἰδιάζουσασ᾿αὐτὸνπρωτοτυπία.2

* * *

᾿Ακολουθῶντας τὴγραμμή ποὺεἶχανχαράξει οἱ῞Αγιοι Πατέρες ἰδιαίτεραὁ῞ΑγιοςΒασίλειος3 καὶὁ῞ΑγιοςΓρηγόριοςὁΝύσσης ὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν χρησιμοποιεῖτὴν ἴδια λέξη -τὴλέξη «οὐσία»- γιὰνὰδηλώσει τὴν οὐσίατοῦΘεοῦκαὶτῶνκτιστῶνπραγμάτων. Κιεἶναιπάντα σ᾿ἀντιπαράθεσηπρὸςτὸΔημιουργὸΘεό ποὺμιλάει

γιὰτὶςκτιστὲςοὐσίες

῎Ετσι χρησιμοποιεῖαὐτὴτὴλέξη στὸν πληθυντικὸ(«αἱ οὐσίαι»),

γιὰνὰμιλήσει γιὰτοὺςἀγγέλους ὅταν λέει πὼςὁΘεὸςεἶναι«ὑπὲρ οὐσίας νοερᾶς· ἔργον σὸν γὰρ κἀκεῖναι».4

Πρόκειται ἄλλωστε γιὰὁρολογίαπατερική ἰδιαίτεραχαρακτηρι

στικὴτοῦ῾ΑγίουΓρηγορίου τοῦΝαζιανζηνοῦκαὶτοῦΔιονυσίου

τοῦ᾿Αρεοπαγίτου ὅταν μιλᾶνεγιὰτοὺςἀγγέλους ῾ΟἅγιοςΣυμεὼν

μιλάει ἐπίσηςγιὰτὴν οὐσίατῶνὁρατῶνκτισμάτων, γιὰνὰἐπιμείνει ὅπωςἔπραττε ὁ῞ΑγιοςΒασίλειος5 στὸἀδύνατοτῆςγνώσεώςτηςγιὰτὸν ἀνθρώπινονοῦ

«Καὶ εἰ δυνηθῇς οὐρανοῦ ὕψος γνῶναι», γράφει ὁΣυμεὼν στὴν ἐπιστολήτουπρὸςτὸΝικομηδείαςΣτέφα-

νο «ἤ τὴν οὐσίαν ὑποδεῖξαι ὁποία τοῦ ἡλίου τε, σελήνης

καὶ ἀστέρων...».6

Πιὸσυχνὰὅμωςεἶναιστὸδημιούργημα, ὡςτέτοιο, στὸν κτιστὸἄνθρωπο καὶτὴν ψυχήτου ποὺἐφαρμόζεταιὁὅρος«οὐσία»,

συνοδευόμενοςἀπὸἐπίθεταὅπωςτὰ«κτιστή», «γεώδης»,

«ἀνθρωπίνη» κτλ.

«῎Ω, τί τὸ πρᾶγμα,τὸ κρυπτὸν πάσῃ κτιστῇ οὐσίᾳ, καὶ τί τὸ

φῶς τὸ νοητόν, ὅ τινι οὐχ ὁρᾶται;»,7 ἀναφωνεῖ ὁ ῞ΑγιοςΣυμεών,

ἀντιτάσσονταςκάθε τιτὸδημιουργημένο στὸνοητὸφῶς ἢκατ᾿ἀντιπαράθεσηστὸΘεῖοΠῦρ

– 3 –

- 3 -

«῞Οτι καθαίρεις, ῥυπαρὰς ψυχὰς καὶ νοῦν φωτίζεις

καὶ περιδράσσῃ γεώδους καὶ ὑλικῆς οὐσίας».8

῾Η κτιστὴοὐσίαεἶναιἀνίκανηνὰγνωρίσει τὰμυστήρια, γιατὶ«φύσει (γὰρ) ἄφθεγκτά εἰσιν, ἀνεκλάλητα πάντῃ,

ἀνθρώποις τε ἀπόρρητα, ἄγνωστα καὶ ἀγγέλοις καὶ

κτιστῇ πάσῃ ἄλλῃ τινὶ οὐσίᾳ ὅλως ἀκατανόητα».9

᾿Εδῶ ἡ ἔννοια τοῦὅρου «κτιστὴ οὐσία» ἀγκαλιάζει τοὺςἀνθρώπουςκαὶτοὺςἀγγέλους Χρησιμοποιεῖταιἐπίσηςγιὰτὴν

ψυχὴκαὶτὸσῶμακαί παρὰτὴχορτώδη κτιστήτηςφύση, ποὺεἶναιὅμοια μὲξηρὸξύλο, ἡοὐσίααὐτὴμπορεῖνὰἀναφλεγεῖἀπὸτὸΘεῖονΠῦρ

«Θαῦμα ξένον γε ἡ σάρξ μου, τῆς ψυχῆς λέγω οὐσίαν,

καὶ δὴ καὶ τοῦ σώματός μου, δόξης θείας μετασχόντα,

αἴγλην ἀπαστράπτει θείαν».10 «Πῦρ προσλαβὸν γὰρ

φρυγανώδους οὐσίας πῶς οὐ φλέξειε, πῶς ἂν οὐ

καταναλώσῃ, πῶς οὐκ ἐμποιήσειεν ἀφύκτους πόνους;»11

῎Η

«ἡ φλόξ, ἡ μέχρις οὐρανοῦ φθάνουσα καὶ ἐντός μου

ἐκκαιομένη μὲν σφοδρῶς, οὐ κατακαίουσα δὲ τὴν ἐν

τοῖς σπλάγχνοις οὖσάν μου οὐσίαν τὴν χορτώδη, ἀλλ᾿

ὅλην, ὤ τοῦ θαύματος, εἰς φλόγα μετεποίει».12

῾Ωστόσο, ἡ ὀντολογικὴ ἄβυσσοςἀνάμεσαστὸΘεὸκαὶκάθε

«γεώδη οὐσία δὲν καταργεῖται

«῎Εστι Θεὸς γὰρ ἄκτιστος, ἡμεῖς κτιστοὶ δὲ πάντες...

᾿Εκεῖνος πνεῦμα πέφυκεν ὑπὲρ ἅπαν δὲ πνεῦμα ὡς

ποιητὴς πνευμάτων τε καὶ δεσπότης ὑπάρχων, ἡμεῖς

σάρκες χοϊκαὶ καὶ γεώδης οὐσία».13 Καί «Πῶς ὅλως

ἔσται σύγκρισις σκιᾶς καὶ ἀληθείας, ἢ πνεύματος

λειτουργικοῦ καὶ δουλικοῦ, εἰπέ μοι, πρὸς πνεῦμα τὸ

δεσποτικὸν καὶ παντουργὸν καὶ θεῖον, τὸ στεροῦν καὶ

δυναμοῦν πᾶσαν κτιστὴν οὐσίαν;»14

῞Ωστε μπορεῖκανείς συνοψίζοντας νὰπεῖπὼςγιὰτὸν ῞Αγιο

Συμεὼν ὁὅρος«οὐσία», χρησιμοποιούμενοςἀναφορικὰμὲτὸν

κτιστὸκόσμο (ἀγγέλουςκιἀνθρώπους ψυχὴσῶμα διακρίνεται

ριζικὰἀπὸτὴΘεία οὐσία γιὰτὴν ὁποίακαὶθὰμιλήσουμε ἀμέσωςμετά μὲτὸκτιστὸτοῦχαρακτῆρατηςσ᾿ἀντίθεσηπρὸςτὸΘεὸΔημιουργό ὅπωςκαὶμὲτὸγεῶδεςτῆςφύσεώςτης τὴν ἀνικανό

τητάτηςνὰσυλλάβει μὲτὴνόηση ὄχι μονάχα τὸΘεό ἀλλὰκαὶτὶςοὐσίεςτῶνἄλλων κτισμάτων, ἱκανὴὡστόσοταυτόχρονα νὰ– 4 –

- 4 -

δέχεται τὸΘεῖονΠῦρκαὶνὰκαταφλέγεται ἀπ᾿αὐτὸχωρὶςκαὶνὰἀφανίζεταιἐξαιτίαςαὐτοῦτοῦγεγονότος

Μπορεῖἀκόμανὰπεῖκανεὶςὅτι ἡἔννοια αὐτὴτῆς«οὐσίας»

παίρνει γιὰτὸΣυμεὼν σ᾿αὐτὲςτὶςπεριπτώσειςἕνα νόημα

συγκεκριμένο, ταυτόσημο περίπου μὲτὰπράγματα, ποὺὑποδηλώ

νει σ᾿ὅτιαὐτὰἔχουν τὸπιὸβαθύ

Μπορεῖἀκόμανὰπεῖκανεὶςὅτι ὁΣυμεὼν οὐδέποτεβλέπει

τὴν «κτιστὴ οὐσία» ἀπὸ μιὰσκοπιὰθεωρητική ἀλλὰπάντα σὲσχέση μὲτὸΘεὸκαὶτὴδικήτουπνευματικὴζωή

῞Ομωςαὐτό γιὰτὸὁποῖοθὰθέλαμε νὰμιλήσουμε στὴν παροῦσαμαςμελέτη γιὰτὸν ῞Αγιο Συμεών, εἶναιπάνω ἀπ᾿ὅλα ἡἄκτιστη

οὐσίατοῦΘεοῦ

Χωρὶςνὰπροσπαθεῖνὰδώσει ἕνα θεολογικὸἢφιλοσοφικὸὁρισμὸτοῦὅρου, πρᾶγμα ποὺκατὰτὸν ἴδιο θά᾿τανἄλλωστε

ἀδύνατο ὁΣυμεὼν ἐπιμένειστὸὅτι ἡδιερεύνηση τῆςἄκτιστηςοὐσίαςτοῦΘεοῦἀποτελεῖθράσος πρὸπάντων γιὰἀνθρώπους

ποὺστεροῦνταιτὸ῞Αγιο Πνεῦμα

«Θαυμάζειν μοι ἔπεισιν ἐπὶ τοὺς πολλοὺς τῶν

ἀνθρώπων, οἵ, πρὸ τοῦ γεννηθῆναι ἐκ τοῦ Θεοῦ καὶ

τέκνα χρηματίσαι αὐτοῦ, θεολογεῖν καὶ περὶ Θεοῦ λέγειν

οὐ φρίττουσι. Διὰ δὴ τοῦτο καὶ ὅταν περὶ θείων καὶ

ἀνεφίκτων πραγμάτων ἀκούω τούτων τινὰς φιλοσο-

φοῦντας καὶ ἀνάγνως θεολογοῦντας καὶ τὰ περὶ Θεοῦ

καὶ τὰ κατ᾿ αὐτὸν ἐξηγουμένους ἄνευ τοῦ συνετίζοντος

Πνεύματος, φρίττει μου τὸ πνεῦμα καὶ οἱονεὶ ἔξω

ἐμαυτοῦ γίνομαι, ἀναλογιζόμενος καὶ σκοπῶν τὸ πᾶσιν

ἀκατάληπτον τῆς θεότητος καὶ ὅπως, τὰ ἐν ποσὶν

ἀγνοοῦντες καὶ αὐτοὺς ἡμᾶς,15 περὶ τῶν ἀνεφίκτων

ἡμῖν ἀφοβίᾳ Θεοῦ καὶ τόλμῃ φιλοσοφεῖν προθυμούμεθα,

καὶ ταῦτα κενοὶ Πνεύματος ὄντες τοῦ ταῦτα φωτίζοντος

ἢ καὶ ἀναπτύσσοντος καὶ αὐτὸ τοῦτο τὸ περὶ Θεοῦ

λέγειν τι ἁμαρτάνοντες. Εἰ γὰρ τὸ γνῶναι μόνον

ἕκαστον χαλεπὸν καὶ κομιδῇ ὀλίγοις φιλοσοφούμενον...

καὶ προσέτι πάντῃ ἄλογον καὶ ἀσύνετον καὶφύσιν

Θεοῦ καὶ οὐσίαν ἐξερευνᾶν».16

Καὶσυνεχίζει:

«᾿Αλλὰ τί τὰ ἑαυτῶν ἀφέντες, ὦ οὗτοι, καλῶς

διατίθεσθαι, τὰ περὶ Θεοῦ καὶ τῶν θείων ἐξερευνᾶτε;

Μεταβῆναι δὲ πρῶτον ἡμᾶς ἐκ τοῦ θανάτου εἰς τὴν

_ 5 _

- 5 -

ζωήν, εἶθ᾿οὕτω δέξασθαι σπέρμα ἐν ἑαυτοῖςἄνωθεν

τοῦζῶντοςΘεοῦκαὶγεννηθῆναι ὑπ᾿αὐτοῦ ὡςχρηματίσαι τέκνα αὐτοῦ καὶἑλκύσαι Πνεῦμα ἐν τοῖςἐγκάτοιςκαὶοὕτωςἐλλαμπομένουςτοῦπερὶΘεοῦφθέγγεσθαι, καθόσον οἷόν τε καὶἀπὸΘεοῦἐλλαμπό

μεθα・・.17

Τὰἀποσπάσματα αὐτὰεἶναι πολὺσημαντικά γιὰνὰκατανοήσουμε αὐτό ποὺμποροῦμε νὰὀνομάσουμε γνωσιολογία

τοῦ῾Αγίου Συμεών. ῞Οπωςβλέπουμε, ἡγνώση τῶν γήινων

πραγμάτων, καὶἀκόμα καὶτοῦἑαυτοῦμας εἶναι ἤδη ὁλότελα

σχετική ὅσον δ᾿ἀφορᾶτὴγνώση τῆςΘείαςοὐσίαςεἶναι ἄτοπο

καὶνὰἐπιθυμοῦμε ἀκόμη νὰτὴν ἐξετάσουμε. Τὸσπουδαιότερο

δὲεἶναι ὅτι πᾶσα ・・Θεολογία・・, δηλαδὴἡγνώση ・・τῶν περὶΘεοῦκαὶτῶν κατ᾿αὐτὸν・・ -ὅροςπαραδοσιακός γιὰνὰὑποδηλώσει τὶςἰδιότητεςκαὶτὶςἐνέργειεςτοῦΘεοῦ18- προϋποθέτει ἐξαγιασμὸκαὶφωτισμό καὶεἶναι ἀνάλογη μ᾿αὐτὰτὰδυὸμέσα στὰπλαίσια

τοῦδυνατοῦγιὰτὸν ἄνθρωπο. ῞Ολη αὐτὴἡἐπιχειρηματολογία

θυμίζει πολὺτὸν ῞Αγιο Βασίλειο, μὲτὴδιαφορὰὅτι ἡδυνατότηςμιᾶςγνώσεωςμυστικῆςἀναπτύσσεται περισσότερο ἀπὸτὸν ῞Αγιο

Συμεών, παρὰἀπὸτὸν ῞Αγιο Βασίλειο.

Αὐτὴἡἀνάγκη τῆςχάριτοςγιὰκοινωνία μὲτὸΘεὸἐκφράζεται

κατὰτρόπο ἀρνητικὸστὸν ἀκόλουθο ὕμνο:

・・Πῶςκαὶὑπενέγκοιτο πυρὸςἀστέκτου φύσιν

ἀκάνθαςγέμουσα παθῶν ψυχὴκαὶἁμαρτίας οὐσίαςπῶςχωρήσειεν ἀχώρητον εἰςἅπαν, πῶςσκότοςοὖσα

συγκραθῇφωτὶτῷἀπροσίτῳκαὶμὴἀφανισθήσεται

αὐτοῦτῇπαρουσίᾳ;・.19

῞Οπωςβλέπουμε, ἡΘεία οὐσία παραμένει ・・ἀπόλυτα・・ ἀχώρητος

ἀκόμη καὶστὴν παρουσία τοῦφωτός ῾Ο ῞ΑγιοςΣυμεὼν τὴν

ὀνομάζει ・・κεκρυμμένην οὐσίαν・・:

・・῏Ω φύσιςἀμόλυντε, οὐσία κεκρυμμένη, φιλανθρωπία

ἄγνωστε τοῖςπλείοσιν ἀνθρώποις ἔλεοςοὐχ ὁρώμενον

τοῖςἀφρόνωςβιοῦσιν, οὐσίαν ἀναλλοίωτε, ἄτμητε,

τρισαγία...・・.20

῾Ο Συμεὼν ὡστόσο τὴν παραβάλλει μὲΘεῖον ἄϋλον πῦρ:

・・᾿Ακούσατε, οἱεἰςΘεὸν ὡςἐγὼἁμαρτόντες

σπουδάσατε καὶδράμετε ἐν τοῖςἔργοιςεὐτόνωςκαταλαβεῖν καὶδράξασθαι πυρὸςἀΰλου ὕλην -ὕλην δ᾿εἰπὼν τὴν θείαν σοι ἐδήλωσα οὐσίαν- καὶἐξανάψαι

– 6 –

- 6 -

τῆς ψυχῆς τὴν νοερὰν λαμπάδα, ἵνα γένησθε ἢλιοι

λάμποντες ἐν τῷ κόσμῳ».21

Σὲμιὰπερίπτωση δὲτὴσυνταυτίζει ἀκόμηκαὶμὲτὴν ἀγάπη

«᾿Αγάπη γάρ», λέει, «οὐκ ὄνομα, ἀλλὰ οὐσία θεία».22

῾Ωστόσο ὁ ὅρος«οὐσία» δὲν ἱκανοποιεῖτὸν ῞Αγιο Συμεών,

ὅταν θέλει νὰμιλήσει γιὰτὸΘεό

῎Ετσι, ἀκολουθῶνταςτὴν ἀποφατικὴγραμμὴτῶν῾ΑγίωνΚυρίλλου ᾿Αλεξανδρείας Διονυσίου τοῦ᾿Αρεοπαγίτου Μαξίμου

τοῦ῾Ομολογητοῦκαὶ᾿ΙωάννουτουΔαμασκηνοῦ23 λέει σὲμιὰσειρὰκείμενα ὅτι ὁΘεὸςεἶναιπάνω ἀπὸκάθε οὐσίακαὶπροτιμᾶνὰτὸν ἀποκαλεῖ«ὑπερούσιον». ᾿Αναρωτιέται, ἂν μπορεῖκανεὶςνὰὀνομάζειτὸν Θεὸοὐσία

«Εἰ γὰρ ὑπάρχεις ἀληθῶς ἀνερμήνευτος ὅλως,

ἀόρατος, ἀπρόσιτος, ἀκατανόητός τε, ἀναφής,

ἀψηλάφητος, ἄληπτος ὅλως, σῶτερ, πῶς σὲ προσονο-

μάσωμεν, πῶς δέ σε καὶ οὐσίαν ποταπήν τε καὶ ὁποίαν

τολμήσωμεν εἰπεῖν σε; ῎Οντως οὐδὲν τῶν πάντων γὰρ

ὑπάρχεις, ὦ Θεέ μου».24

᾿Επιμένει δὲὅτι ὁΘεὸςὑπερβαίνεικάθε οὐσία

«῾Η θεία δὲ καὶ ἄκτιστος καὶ ὑπερούσιος φύσις, ὡς

τῆς οὐσίας τῶν κτιστῶν ὑπερέχουσα πάντων, καλεῖται

ὑπερούσιος, πλὴν ἐνούσιος πέλει καὶ ἐνυπόστατός ἐστιν,

ὑπὲρ οὐσίαν πᾶσαν, καὶ πρὸς ὑπόστασιν κτιστὴν

ἀσύγκριτός γε πάντῃ νοεῖται, ἔστιν ὅλη γὰρ ἀπερί-

γραπτος φύσει».25

῾Η ἴδια ἀπόλυτηὑπερβατικότηςτοῦΘεοῦσὲσχέση μὲκάθε

δημιούργημα ἐκφράζεταιμ᾿αὐτὰτὰλόγια:

«῞Ολος τὰ σύμπαντα πληροῖ ὅλος ὤν ἔξω πάντων,

ὑπὲρ τὰ πάντα, δέσποτα, ὑπὲρ ἀρχὴν δὲ πᾶσαν, ὑπὲρ

οὐσίαν ἅπασαν, ὑπὲρ φύσεως φύσιν, ὑπὲρ αἰῶνας

ἅπαντας, ὑπὲρ φῶς ἅπαν, σῶτερ, ὑπὲρ οὐσίας νοερᾶς -

ἔργον γὰρ σὸν κἀκεῖναι».26

Παρατηροῦμε ὅτι αὐτὸτὸΘεὸτὸν ὑπερούσιοκαὶὑπεράνωπάντων ἐπικαλεῖταιὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν σ᾿αὐτὴτὴν περικοπή ὅπωςκαὶσ᾿αὐτήν ποὺπαραθέσαμε πιὸπάνω,27 ὡς Σωτῆρα. Εἶναι

αὐτὸ τὸχριστιανικὸπαράδοξο, ποὺβρίσκεται στὸἐπίκεντροτῆςπνευματικότητοςκαὶποὺτὴδιακρίνει ριζικὰἀπὸτὸμυστικισμὸτοῦΠλωτίνου. ῾ΗἐνανθρώπησηδὲτοῦΧριστοῦεἶναιἡἔκφραση

τοῦχριστιανικοῦαὐτοῦπαραδόξου:

– 7 –

- 7 -

«Αὐτὸς γὰρ ὑπερούσιος, ἄκτιστος ὤν τὸ πρόσθεν,

σάρκα τε ἀνελάβετο καὶ κτιστός μοι ὡράθη».28

Αὐτὴ ἡ «ὑπερούσιος οὐσία»29 εἶναι τριαδική καὶὁΣυμεὼν

μιλάει πολὺγιὰτὴν τριαδικότητάτης

«Φῶς ὁ Πατήρ, φῶς ὁ Υἱός, φῶς τὸ ῞Αγιον Πνεῦμα.

Βλέπε τί λέγεις, ἀδελφέ, βλέπε μὴ παρασφάλῃς! ῞Εν

γὰρ τὰ τρία φῶς εἰσιν, οὐ κεχωρισμένον, ἀλλ᾿ ἡνωμένον

ἐν τρισὶ προσώποις ἀσυγχύτως, Θεὸς γὰρ ἀδιαίρετος

ὅλως ἐστὶ τῇ φύσει, καὶ τῇ οὐσίᾳ ἀληθῶς ὑπὲρ πᾶσαν

οὐσίαν... ὅλος γὰρ ἁπλοῦν φῶς καθορᾶται... τὰ τρία μία

φύσις γε, οὐσία καὶ Θεότης».30

Σ᾿ ἄλλη περίπτωση εἶναιτὸἀμετάβλητοτῆςτριαδικῆςοὐσίας

ποὺἐμφαίνεται

«῏Ω Τριάς, ἡ κτίστης πάντων, ὦ Θεέ μου μόνε μόνῳ,

ἀπερίγραπτε τῇ φύσει, ἀκατάληπτε τῇ δόξῃ, ἀνερμήνευτε

τοῖς ἔργοις, ἀναλλοίωτε οὐσίᾳ!»31

ΜερικὲςφορὲςὁΣυμεὼν χρησιμοποιεῖτὸν ὅρο «ὑπερούσιος»,

γιὰνὰὑποδηλώσειτὸἄρρητο καὶἀκατάληπτοτῶνἐνδοτριαδικῶνσχέσεων:

«᾿Επὶ δὲ τῆς θείας καὶ ἀνυπάρκτου ὑποστάσεως καὶ

ἀγεννήτου γεννήσεως καὶ ἀνυποστάτου ὑποστάσεως

καὶ ὑπερουσίου οὐσιώσεως, ἤ τί ἕτερον εἴπω, οὐκ οἶδα...

ἄφθεγκτα (γὰρ) πάντῃ καὶ ἄρρητα καὶ ἀκατανόητα τὰ

τῆς θείας καὶ ὑπερουσίου φύσεως καὶ ἀνθρωπίνῳνοῒ

ἀκατάληπτα».32

῾Η λέξη «οὐσία» γιὰτὸν ῞Αγιο Συμεὼν ἔχει ἐπίσηςμιὰἔννοια

χριστολογικὴὅταν, πιστὸςστὰδόγματα τῆςἐνΧαλκηδόνι συνόδου,

μιλάει γιὰδυὸφύσειςκαὶδυὸ«οὐσίες» τοῦ Χριστοῦ σὲμιὰὑπόσταση

«Εἷς οὖν Θεὸς ἐγώ εἰμι, τέλειος ἄνθρωπός τε», λέει

ὁἴδιοςὁΧριστὸςστοὺςὕμνους «ὁλοτελής, ὁλόκληρος,

σάρξ, ψυχή, νοῦς καὶ λόγος· ἄνθρωπος ὅλος καὶ Θεὸς

ἐν δυσὶ ταῖς οὐσίαις, διπλαῖς ὡσαύτως φύσεσι, διπλαῖς

ταῖς ἐνεργείαις, διπλαῖς καὶ ταῖς θελήσεσιν ἐν μιᾷ

ὑποστάσει, Θεὸς ὁμοῦ καὶ ἄνθρωπος εἷς εἰμι τῆς

Τριάδος».33

᾿Αλλοῦ ὁ Συμεὼν παροτρύνει τοὺςἁμαρτωλοὺςνὰμετανοήσουν,

«ἵνα γένησθε ὡς θεοὶ Θεοῦ ὅλην τὴν δόξαν ἔνδον

ὑμῶν κατέχοντες ἐν δύο ταῖς οὐσίαις, διπλαῖς πάντως

– 8 –

- 8 -

ταῖς φύσεσι, διπλαῖς ταῖς ἐνεργείαις, διπλοῖς καὶ τοῖς

θελήμασι».34

῎Ετσι ἡθέωση θά᾿τανἡπλήρηςἕνωση τῶνδύο οὐσιῶνμας

ψυχῆςκαὶσώματος μὲτὶςδύο οὐσίεςτοῦΧριστοῦ

«Θεὸς κἀγὼ γίνομαι... ῾Η ψυχὴ οὖν καὶ τὸ σῶμα,...

ἓν ἐν οὐσίαις ταῖς δυσί· ταῦτα οὖν τὰ ἓν καὶ δύο τοῦ

Χριστοῦ μεταλαβόντα καὶ τοῦ αἵματος πιόντα

ἀμφοτέραις ταῖς οὐσίαις καὶ ταῖς φύσεσιν ὡσαύτως

ἑνωθέντα τοῦ Θεοῦ μου γίνονται Θεὸς μεθέξει».35

Μ᾿ ὅλο ποὺὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν ἐπιμένει ὅπωςεἴδαμε, στὸκεκρυμμένο καὶἀναλλοίωτοτοῦχαρακτῆρατῆςΘείαςοὐσίας

ὡστόσοκάνει λόγο καὶγιὰτὶςἐκδηλώσειςτης Πρῶτ᾿ἀπ᾿ὅλα

γιὰτὸφῶςτῆςδόξαςτης

«῎Ελαμψας, ἐξέφανας φῶς τὸ τῆς δόξης,

φῶς ἀπρόσιτον τῆς σῆς οὐσίας, σῶτερ,

καὶ κατηύγασας ψυχὴν ἐσκοτισμένην».36

῾Η οὐσία διακρίνεται ἀπὸτὴΘεία δύναμη:

«῎Επλασα τὸν χοῦν εἰς σῶμα,

ἐνεφύσησα ψυχήν τε,

οὐκ ἐκ τῆς ἐμῆς οὐσίας,

ἀλλ᾿ ἐκ τῆς ἐμῆς ἰσχύος».37

῾Η ἑνότητά της (οὐσίας) ὅμωςἐπιβεβαιώνεται

«Θεῷ πάντων, ἐν Τριάδι ὑποστάσεων,

μιᾷ τε προσκυνουμένῳ οὐσίᾳ!».38

Πολὺσυχνότερα ὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν ὁμιλεῖγιὰτὶς«ἐνέργειες»

τῆς Θείαςοὐσίας χρησιμοποιῶνταςἔτσι ἕνα ὅρο παραδοσιακὸκαὶκλασσικὸἀπὸτὴν ἐποχὴτοῦ῾ΑγίουΒασιλείου39 κι ἀκόμα

πολὺπιὸπρίν, ἀφοῦτὸν χρησιμοποιεῖἤδη ὁἀπολογητὴς᾿Αθηναγόρας40 ποὺὡστόσοἔγινε πασίγνωστοςμὲτὸν ῞Αγιο

Γρηγόριο Παλαμᾶ ῎Ετσι ὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν λέγει πὼςαὐτὲςοἱ«ἐνέργειες» εἶναι ἀδύνατο νὰγνωσθοῦν

«Πῶς τοῦ κτίστου τῶν ἁπάντων

ὅλως φύσιν ἐρευνῆσαι,

ἐνεργείας τούτου πάλιν

πῶς μοι λέγεις ἑρμηνεῦσαι;»41

Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν ἐδῶμιλάει ὄχι γιὰτὴν

οὐσία μὰγιὰτὴφύση τοῦΘεοῦ σ᾿ἕνα ἄλλο ὅμωςχωρίο ταυτίζει

αὐτὲςτὶςδύο ἔννοιες

«Οὐ (γὰρ) διΐσταται τὰ σά,

– 9 –

- 9 -

οὐ τέμνονται δὲ ὅλως,

ἀλλ᾿ ἡ φύσις οὐσία σου

καὶ ἡ οὐσία φύσις».42

῾Ωστόσο ὁ ῞Αγιοςδιατηρεῖ μέσα στὶςπιὸὑψιπετεῖςὁράσειςτου τὴδιάκριση ἀνάμεσαστὴν οὐσίακαὶτὶςἐνέργειεςτοῦΘεοῦ

«Δίδου μοι βλέπειν τὸ πρόσωπόν σου, Λόγε,

καὶ ἀπολαύειν τοῦ ἀπορρήτου κάλλους

καὶ κατανοεῖν καὶ τρυφᾶν σου τῆς θέας,

θέας ἀρρήτου, θέας τῆς ἀθεάτου,

θέας τῆς φρικτῆς, ὅμως δίδου μοι λέγειν

τὰς ἐνεργείας αὐτῆς, οὐ τὴν οὐσίαν!»43

Γιὰνά᾿μαστεἀκριβεῖς πρέπει νὰσημειώσουμε πὼςἡδιάκριση

ἐδῶγίνεται μᾶλλονἀνάμεσαστὴν οὐσίακαὶτὶςἐνέργειεςτοῦἰδίουτοῦΘεοῦ ἡδιαφορὰὅμωςδὲν φαίνεται σημαντική ἀφοῦπρόκειται γιὰτὴθέα αὐτοῦτούτου τοῦΛόγου. ῾Ο῞ΑγιοςΣυμεὼν

ἐξηγεῖτὸγιατὶεἶναιἀδύνατονὰδεῖκανεὶςτὴν οὐσίαμὲτὸγεγονὸςὅτι ὁΘεὸςεἶναιὑπερούσιος Δοκιμάζει ὁἅγιοςτὴν

ἀνταύγεια τὴν ἀντίλαμψητῆςΘείαςδόξας σὰν ἕνα φῶςἁπλό

ποὺἑνώνεταιμαζίτου

«῾Υπὲρ φύσιν γάρ, ὑπὲρ οὐσίαν πᾶσαν

ἧς ὅλος αὐτός, ὁ Θεός μου καὶ κτίστης.

῾Η δὲ ἀπαυγὴ τῆς δόξης σου τῆς θείας

φῶς ἁπλοῦν ἡμῖν, φῶς γλυκὺ καθορᾶται,

φῶς ἀποκαλύπτεται, φῶς συνενοῦται

ὅλον, ὧς οἶμαι, ὅλοις ἡμῖν σοῖς δούλοις,

φῶς πνευματικῶς βλεπόμενον, μακρόθεν,

φῶς ἐντὸς ἡμῶν εὑρισκόμενον αἴφνης».44

Στὰ«᾿Ηθικά» του (πραγματεῖες ἠθικὲς) ὁ ῞ΑγιοςΣυμεὼν πάει

ἀκόμαπιὸπέρα. ῎Ετσι, μιλῶνταςγιὰτὸμυστήριο τῆς᾿Αναστάσεωςκαὶβεβαιώνονταςὅτι τὸμυστήριο τοῦτοπραγματώθηκε μέσα σὲκάθε ἕναν ἀπὸτοὺςἁγίουςἀλλοτινῶνκαιρῶνκαὶὅτι πραγματώ

νεταιἀδιάκοπαἴσαμε τώρα,45 λέγει:

«Λαμβάνοντες γὰρ τὸ τοῦ Δεσπότου ἡμῶν καὶ Θεοῦ

Πνεῦμα,συμμέτοχοι αὐτοῦ τῆς Θεότητος καὶ τῆς οὐσίας

γινόμεθα· ἐσθίοντες δὲ τὴν παναμώμητον αὐτοῦ σάρκα,

τὰ θεῖα λέγω μυστήρια, σύσσωμοι αὐτοῦ καὶ συγγενεῖς

ἐν ἀληθείᾳ ὁλοκλήρως γινόμεθα».46

– 10 –

- 10 -

῾Η μέθεξη στὴΘεία οὐσίασυνδέεται ἐδῶμὲτὴΘεία Εὐχαριστίακαὶτὴδωρεὰτοῦ῾ΑγίουΠνεύματος Τὸχωρίο ἐξάλλουδὲν εἶναιπαρὰμόνο μιὰπαράφραση τῆςφράσεως«θείας κοινωνοὶ φύσεως»

τῆς Βʹ ἐπιστολῆς τοῦ ᾿Αποστόλου Πέτρου. Στοὺςστίχουςὡστόσο

ποὺἀκολουθοῦν ὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν μειώνει κάπωςτὴν ἔκταση καὶτὴσπουδαιότητα αὐτῆςτῆςμεθέξεως ἐπιμένονταςπὼςπρόκειται

γιὰμιὰκατὰχάριν ἐξομοίωσηπρὸςτὸΘεό

«Τοῦτο (δὲ) γινόμενοι, ὅμοιοι αὐτῷ τῷ φιλανθρώπῳ

Θεῷ καὶ Δεσπότῃ ἡμῶν κατὰ χάριν γινόμεθα,

ἀνακαινιζόμενοι καὶ ἀνανεούμενοι τὴν ψυχήν,

ἀφθαρτοποιούμενοί τε καὶ ὡς ἐκ νεκρῶν ζῶντες

ἐξανιστάμενοι, αὐτὸν δηλαδὴ τὸν ὅμοιον ἡμῖν γενέσθαι

καταξιώσαντα βλέποντες καὶ βλεπόμενοι ὑπ᾿ αὐτοῦ οἱ

ἀξιωθέντες ὅμοιοι γενέσθαι αὐτῷ, ὡς εἴ τις ἀπὸ

μακρόθεν πρόσωπον φίλου αὐτοῦ καθορᾷ καὶ διαλέγεται

αὐτῷ καὶ προσομιλεῖ καὶ φωνῆς ἀκούει αὐτοῦ».47

῎Αρα δὲν πρόκειται κατὰκανένα τρόπο γιὰοὐσιαστικὴταύτιση

μὲτὸΘεό ἀλλὰγιὰκοινωνία «ἀπὸ μακρόθεν», μολονότι πραγμα

τικὴκαὶἐμπερικλείουσαὅλο μαςτὸεἶναι

* * *

Προτοῦ συνεχίσουμε πάρα πέρα αὐτὴτὴμελέτη πάνω στὴθεία οὐσίακατὰτὸν ῞Αγιο Συμεὼν τὸΝέο Θεολόγο, θὰπρέπει νὰσταθοῦμεστὴχρήση, ποὺκάνει τοῦὅρου «Θεία οὐσία» ὑπὸ τὴμορφὴτῶνἐκφράσεων«κατ᾿ οὐσίαν» καὶ«τῇ οὐσίᾳ».

῾Η φράση «κατ᾿ οὐσίαν» ἔχει πρῶταμιὰτριαδολογικὴἐφαρμογή

στὴν ὁποίαἔχει περίπου τὴν ἔννοια τοῦ«ὁμοούσιου», τοῦ

«αὐθεντικοῦ», τοῦ «πραγματικοῦ». ῎Ετσι, γιὰνὰπροσδιορίσει τὸν

Πατέρα, λέει: «῎Εστι (γὰρ) ἀγέννητος τὸ κατ᾿ οὐσίαν»,48 θέλονταςνὰπεῖπὼςἡὑποστατικὴφύση ἢἰδιότητατοῦΠατρὸςδὲν εἶναικάτι τὸ«περιστασιακὸ» ἢ «συμβεβηκός», ἀλλὰ ἀνήκει σ᾿ αὐτὸ

τοῦτο τὸεἶναιΤουἤ μιλῶνταςγιὰτὸν Υἱό γιὰνὰὑποδηλώσειτὴν ἰσότητάΤουπρὸςτὸν Πατέρα, λέει:

«Θεὸς τῷ Πατρὶ ἴσος καὶ κατ᾿ οὐσίαν

καὶ κατὰ φύσιν καὶ κατὰ ἐξουσίαν

καὶ κατὰ μορφὴν ὄντως καὶ κατ᾿ ἰδέαν

καὶ κατὰ χρόνον Πατρὸς οὐδέπω δίχα».49

Παρατηροῦμε ὅτι τὸ«κατ᾿ οὐσίαν» διακρίνεται ἐδῶἀπὸτὸ«κατὰ ἐξουσίαν» κτλ. Χρησιμοποιεῖ ἀκόμα τὴφράση «κατ᾿ οὐσίαν»,

γιὰνὰἐκφράσειτὸν αὐθεντικὰΘεῖοχαρακτῆρατοῦ῾ΑγίουΠνεύματος

– 11 –

- 11 -

«Πάντα γινῶσκον καὶ πληροῦν,

Θεὸς ὄν κατ᾿ οὐσίαν»,50

ἢ γιὰνὰσημάνει τὸν οὐσιώδηχαρακτῆρατῶνΘείων ἰδιοτήτων

«Πῶς δὲ αἴγλη γίνῃ σὺ καὶ φλόξ μοι καθορᾶσαι

καὶ φλέγεις ὕλην, ἄυλος ὑπάρχων κατ᾿ οὐσίαν;»51

Στὴν ἐρώτησηαὐτὴτοῦΣυμεὼν ἀποκρίνεταιὁΧριστός

«᾿Εγὼ τῇ φύσει ἄφραστος, ἀχώρητος ὑπάρχω,

ἀνενδεής, ἀπρόσιτος, ἀόρατος τοῖς πᾶσιν,

ἀναφής, ἀψηλάφητος, ἄτρεπτος τὴν οὐσίαν».52

Μ᾿ αὐτὴ τὴσυσσώρευση οὐσιωδῶνἀποφατικῶνχαρακτηρισμῶνὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν δείχνει τὸμεγαλεῖοτοῦχριστιανικοῦμυστηρίου,

τὸπῶςαὐτὸςὁἴδιοςΘεός ὁἀόρατοςκαὶἀναλλοίωτος

«καθορᾶται» ἢ γίνεται ὁρατός φλέγει τὴν ψυχήμαςκαὶἑνώνεταιμὲτὴν οὐσίατης53 ῾Η ἀπόλυτη ὑπερβατικότης Του ἐπαναβε-

βαιώνεται μὲτοὺςὅρους ποὺἀκολουθοῦν

«(Τὸ Θεῖον πῦρ) ἄληπτον ὑπάρχει,

ἄκτιστον, ἀόρατόν γε,

ἔξω πάντων τῶν κτισμάτων,

τῶν ἐνύλων καὶ ἀΰλων,

τούτων πάντων ἔστιν ἔξω

κατὰ φύσιν, κατ᾿ οὐσίαν,

ναὶ δή, καὶ κατ᾿ ἐξουσίαν».54

᾿Αλλοῦ ὁ ῞ΑγιοςΣυμεὼν λέγει ὅτι ἡδημιουργὸςφύση τοῦΘεοῦἢἡσοφία Τουβρίσκεται ἔξω ἀπ᾿ὅλα καὶσυγχρόνωςεἶναιπαροῦσα«κατ᾿ οὐσίαν» παντοῦ:

«Οὐδαμῶς τι τῶν ἁπάντων

ἡ δημιουργὸς τῶν ὅλων ἔστιν

φύσις Θεία καὶ σοφία,

οὐδ᾿ ἐν πᾶσι (πῶς γὰρ ἔσται

τὸ οὐδὲν ὑπάρχον πάντων,

αἴτιον δὲ ὄν τῶν πάντων;) ·

πανταχοῦ ἐστι κ᾿ ἐν πᾶσι

καὶ πληροῖ τὰ πάντα ὅλως

κατ᾿ οὐσίαν, κατὰ φύσιν,

καθ᾿ ὑπόστασιν ὡσαύτως».55

Αὐτὸ δὲτὸπαράδοξο τοῦ«κατ᾿ οὐσίαν» ἀοράτου Θεοῦ καὶὁρατοῦστοὺςἁγίουςτὸἐξηγεῖμὲτὴν ἀντίθεσητοῦἢλιου καὶτῶνἀκτίνωντου

«Καθορᾶται γὰρ ἀξίοις·

– 12 –

- 12 -

οὐχ ὁρᾶται δὲ ὁ πλήρης,

ἀλλ᾿ ὁρᾶται ἀοράτως,

ὡς ἀκτὶς ἡλίου μόνη,

καὶ ληπτὸς αὐτοῖς τυγχάνει,

ἄληπτος ὤν κατ᾿ οὐσίαν.

῾Η ἀκτὶς μὲν καθορᾶται,

ἢλιος τυφλοῖ δὲ μᾶλλον,

καὶ ἀκτὶς αὐτοῦ ληπτή σοι».56

Τέλοςἡψυχή καθὼςδημιουργήθηκε κατ᾿εἰκόνατοῦΘεοῦ

ἔχει καὶτὶςδυνάμειςτης«κατ᾿ οὐσίαν»·

«οὕτως οὖν καὶ ἡ ψυχή μου

κατ᾿ εἰκόνα τούτου ἔστι,

νοῦν γὰρ ἔχουσα καὶ λόγον

φέρει ταῦτα κατ᾿ οὐσίαν

ἄτμητα, ἀσύγχυτά τε,

ὁμοούσια ὡσαύτως».57

Βλέπουμε ὅτι ἐδῶχρησιμοποιοῦνταιοἱἴδιεςἐκφράσεις-«κατ᾿

οὐσίαν» καὶ«ὁμοούσιος»- μ᾿ ἕναν τρόπο πού᾿ναιὁἴδιοςγιὰτὴν

῾ΑγίαΤριάδα καὶγιὰτὴν ψυχή ποὺεἶναιεἰκόναΤης χωρὶςνὰφωτίζεται ἡριζική ἡὁλοσχερὴςδιαφορὰμεταξὺτοῦΠρωτοτύπου,

ποὺεἶναιἄκτιστο, καὶτῆςκτιστῆςεἰκόναςΤου ῎Αλλωστε πολλοὶεἶναιοἱΠατέρεςτῆςἀρχαιότητας ποὺἔκαναν τὸἴδιο, γιὰνὰφωτίσουν τὸμυστήριο τῆς῾ΑγίαςΤριάδος58 ᾿Αλλ᾿ αὐτό, ποὺἐνδιαφέρειἐδῶτὸν ῞Αγιο Συμεών, δὲν εἶναιτὸἴδιο τὸΤριαδικὸδόγμα, ἀλλὰἡφανέρωση τῆςΘείαςεἰκόναςμέσα στὴν ψυχὴμέσῳτοῦ῾ΑγίουΠνεύματος

῞Οσο γιὰτὴν ἔκφραση «τῇ οὐσίᾳ» τὴσυναντάει κανεὶςσυχνὰστὸν ῞Αγιο Συμεών, ὅταν ὑποδηλώνεταιτὸἀπόλυταἀδύνατοτοῦνὰγίνει ὁρατὸςἢπροσιτὸςὁΘεός χωρὶςαὐτὸνὰἐμποδίζει-κιαὐτὸεἶναιτὸπαράδοξο- τὸνὰἑνώνεταιὁΘεὸςἀληθινὰμ᾿ἐμᾶς

Λέει ὁ῞ΑγιοςΣυμεών:

«Εἰ γὰρ ἀόρατος αὐτοῖς (τοῖς ἀγγέλοις) ὑπάρχεις τῇ οὐσίᾳ,

τῇ φύσει τε ἀπρόσιτος, ἐμοὶ δὲ καθορᾶσαι,

πάντως καὶ τῇ τῆς φύσεώς σου μίγνυσαί μοι οὐσίᾳ·

οὐ γὰρ διΐστασαι τὰ σά, οὐ τέμνονται δὲ ὅλως,

ἀλλ᾿ ἡ φύσις οὐσία σου καὶ ἡ οὐσία φύσις».59

Αὐτὴ τὴν ὑπεροχὴτῆςοὐσιώδουςμεθέξεωςστὸΘεό ποὺἔχουν οἱἄνθρωποι σὲσχέση μὲτοὺςἀγγέλους ὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν

τὴστηρίζει στὴν εὐχαριστιακὴκοινωνία:

– 13 –

- 13 -

«Τῆς οὖν σαρκός σου μετασχών, τῆς φύσεως μετέχω

καὶ τῆς οὐσίας ἀληθῶς τῆς σῆς μεταλαμβάνω,

συγκοινωνὸς θεότητος, ἀλλὰ καὶ κληρονόμος

γινόμενος ἐν σώματι, μείζων τῶν ἀσωμάτων

ὑπολαμβάνω, γίνομαι υἱὸς Θεοῦ, ὡς εἶπας,

οὐ πρὸς ἀγγέλους, πρὸς ἡμᾶς, δέ, θεοὺς οὕτω καλέσας·

᾿Εγὼ εἶπα· Θεοί ἐστε καὶ υἱοὶ ὑψίστου πάντες».60

Αὐτὸ εἶναι τὸκείμενο τοῦ῾ΑγίουΣυμεών, ὅπου ἡμέθεξη στὴΘεία οὐσίαστὴν κοινωνία τῶν᾿ΑχράντωνΜυστηρίων ἐπιβεβαιώ

νεταικατὰσαφέστατο τρόπο. Θὰδοῦμεὡστόσοὅτι ἀλλοῦὁ῞ΑγιοςΣυμεών, θέλονταςνὰἐκφραστεῖμὲμεγαλύτερη ἀκρίβειακαὶὡςθεολόγος περιορίζει αἰσθητὰαὐτὴτὴβεβαίωση. ῎Ετσι,

μολονότι βεβαιώνει ὅτι ὁΘεὸςεἶναιμαζίμαςκατ᾿οὐσίαν

διερωτᾶταιἂν ὁὅροςαὐτὸςμπορεῖἀληθινὰνὰἔχει ἐφαρμογὴστὸΘεό ἀφοῦΑὐτὸςεἶναιὑπερούσιος

«῾Ο ἄνω ὤν σὺν Πατρὶ καὶ μεθ᾿ ἡμῶν τυγχάνων

οὐχ, ὥς τινες λογίζονται, τῇ ἐνεργείᾳ μόνῃ,

οὐδ᾿ ὡς νομίζουσι πολλοί, τῷ θελήματι μόνῳ,

οὐδὲ δυνάμει μόνῃ σου, ἀλλὰ καὶ τῇ οὐσίᾳ,

εἴπερ οὐσίαν ἐπὶ σοὶ τολμητέον τοῦ λέγειν

ἢ ἐννοεῖν, ἀθάνατε, ὑπερούσιε μόνε!».61

Βλέπουμε πὼςὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν διατηρεῖἐδῶτὴδιάκριση

μεταξὺτῆςπαρουσίας«τῇ οὐσίᾳ» καὶτῆςπαρουσίας«τῇ ἐνεργείᾳ»

κι ὅτι αὐτὸποὺἀρνεῖταιεἶναιἡ«ἐνεργείᾳ μόνῃ» παρουσία ὅπωςκαὶἡπαρουσία «τῇ οὐσίᾳ» μόνο. ᾿Αλλοῦὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν μιλάει

γιὰτέτοια ἕνωση τοῦΘείου πυρὸςμὲτὴν ἴδια τὴν οὐσίατῆςψυχῆςποὺτὰδύο γίνονται ἕνα:

«Τότε μίγνυται αὐτῇ ἀμίκτως

καὶ ἑνοῦται ἀπορρήτως,

ἐνουσίως τῇ οὐσίᾳ

ταύτης ὅλον ὅλῃ πάντως

.....

.....

καί, τὸ πῶς εἰπεῖν οὐκ ἔχω,

γίνονται εἰς ἓν τὰ δύο,

ἡ ψυχὴ μετὰ τοῦ κτίστου

καὶ ἐν τῇ ψυχῇ ὁ κτίστης».62

Αὐτὴ ἡ ἄφατη ἕνωση, μείξη ἄμικτη, ποὺὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν

δυσκολεύεται νὰπεριγράψει, ἐκτείνεταικαὶστὸσῶμα

– 14 –

- 14 -

«Θαῦμα ξένον γε, ἡ σάρξ μου,

τῆς ψυχῆς λέγω οὐσίαν,

ναὶ δή, καὶ τοῦ σώματός μου,

δόξης θείας μετασχόντα

αἴγλην ἀπαστράπτειν θείαν».63

Εἶναι γιὰμέθεξη τοῦσώματοςστὴΘεία δόξα, ποὺπρόκειται

ἐδῶ

Μπροστὰσ᾿ὅλεςαὐτὲςτὶςἄρρητεςπραγματικότητες προσπα

θῶνταςὡστόσονὰσυλλάβει τὸμυστήριο τοῦΤριαδικοῦΘεοῦμὲὅρουςθεολογικούς ὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν διατυπώνει τὶςἀμήχανεςἀπορίεςτουμ᾿αὐτὰτὰλόγια:

«Κύριε, ὁ Θεὸς ἡμῶν, Πάτερ, Υἱὲ καὶ Πνεῦμα,

σὺ τῇ μορφῇ ἀνείδεος, παγκαλὴς δὲ τῇ Θείᾳ,

τῷ ἀμηχάνῳ κάλλει σου ἀμαυρῶν πᾶσαν θέαν,

ὡραῖος ὑπὲρ ὅρασιν, ὑπέρκεισαι γὰρ πάντων.

῎Αποσος ἐν ποσότητι, ὁρώμενος, οἷς βούλει,

οὐσίᾳ ὑπερούσιος, ἄγνωστος καὶ ἀγγέλοις·

ὅτι γὰρ εἷς, γινώσκοντες ἐκ τῶν ἐνεργειῶν σου,

ἐπεὶ αὑτὸν ὠνόμασας Θεόν, τὸν ὄντως ὄντα,

τοῦτο οὐσίαν λέγομεν, ὑπόστασιν καλοῦμεν·

τὸ γὰρ μὴ ὄν, ἀνούσιον ὄν, ἀνυπόστατον πέλει,

καὶ διὰ τοῦτο τολμηρῶς ἐνούσιον καλοῦμεν,

ἐνυπόστατον λέγομεν, ὅν οὐδείς ποτε εἶδε,

τὸν τρισυπόστατον Θεόν, ἄναρχον μίαν.

῎Αλλως δὲ πῶς τολμήσωμεν οὐσίαν σε καλέσαι

ἢ ὑποστάσεις ἐπὶ σοῦ τρεῖς μεριστὰς δοξάσαι;».64

Καὶσυνεχίζει ὁ῞Αγιος ὑπογραμμίζονταςτὴν ἀγνωσίατοῦΘεοῦ(τὸἀδύνατοτῆςγνώσεώςΤου:

«Καὶ πῶς κτιστὸς νοήσει σου τῆς ὑπάρξεως τρόπον

ἢ τῆς γεννήσεως τοῦ σοῦ Υἱοῦ, Θεοῦ καὶ λόγου,

εἴτε τῆς ἐκπορεύσεως Πνεύματός σου τοῦ Θείου,

ἵνα καὶ ἕνωσίν σου γνῷ καὶ χωρισμὸν κατίδῃ,

καὶ ἀκριβῶς οὐσίας σου τὸ εἶδος καταμάθῃ;

Οὐδεὶς οὐδέπω εἶδέ σου τούτων τι, ὧνπερ εἶπον.

Οὐ γὰρ ἐνδέχεται Θεὸν ἄλλον φύσει γενέσθαι,

ἵνα καὶ φύσεως τῆς σῆς ἐρευνῆσαι ἰσχύσῃ

οὐσίαν, εἶδος καὶ μορφήν, ὑπόστασιν ὡσαύτως,

ἀλλ᾿ εἶ αὐτὸς ἐν σεαυτῷ, μόνος Τριὰς Θεὸς εἶ,

.....

– 15 –

- 15 -

σὲ δέ, ὁποῖος, ποταπὸς τῇ οὐσίᾳ τυγχάνεις

ἢ πῶς ἅπαξ ἐγέννησας καὶ γεννᾷς ἀεννάως

.....

καὶ σοῦ (τοῦ Πατρὸς) ἐκπορευόμενον ἔχεις τὸ Θεῖον Πνεῦμα,

πάντα γινῶσκον καὶ πληροῦν, Θεὸς ὄν κατ᾿ οὐσίαν

.....

Οὐδεὶς δ᾿ ἀγγέλων εἶδέ σου, οὐδείς ποτε ἀνθρώπων

τὴν ὕπαρξιν ἢ ἔγνωκε, καὶ γὰρ ἄκτιστος πέλεις».65

Τέλοςστὸν Αʹὕμνο του ὅπου περιγράφει λεπτομερῶςτὴμυστικήτουἐμπειρία ὅπωςκαὶτὴν ἀδυναμίατουνὰτὴν ἐκφράσειμὲλόγια, ὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν βεβαιώνει μὲσαφήνεια ὅτι πρόκειται

γιὰμιὰὅραση ἢὀπτασίαὄχι κατ᾿οὐσίαν ἀλλὰκατὰμέθεξιν.

Γράφει λοιπὸν καὶπρῶτ᾿ἀπ᾿ὅλα ἀναρωτιέται

«Τί τὸ φρικτὸν μυστήριον, ὅ ἐν ἐμοὶ τελεῖται;

Λόγος ἐκφράζειν οὐδαμῶς ἰσχύει, οὐδὲ γράφειν

ἡ χείρ μου ἡ ταλαίπωρος εἰς ἔπαινον καὶ δόξαν

τοῦ ὄντος ὑπὲρ ἔπαινον, τοῦ ὄντος ὑπὲρ λόγον.

Εἰ γὰρ τὰ νῦν τελούμενα ἐν ἐμοὶ τῷ ἀσώτῳ

ἄρρητα ἀνεκλάλητα πέλουσι, πῶς ἐκεῖνος,

ὁ τῶν τοιούτων παροχεὺς καὶ ποιητής, εἰπέ μοι,

ἔπαινον χρῄζει παρ᾿ ἡμῶν ἢ δόξαν προσλαβέσθαι;

.....

᾿Εν τούτῳ καὶ ἡ γλῶσσά μου ἐξαπορεῖ ρημάτων

καὶ τὰ τελούμενα ὁ νοῦς ὁρᾷ, οὐχ ἑρμηνεύει·

βλέπει καὶ βούλεται εἰπεῖν καὶ λόγον οὐχ εὑρίσκει·

ἀόρατα γὰρ καθορᾷ, ἀνείδεα εἰς ἅπαν,

ἁπλᾶ, πάντῃ ἀσύνθετα,ἄπειρα τῷ μεγέθει».66

῾Ωστόσο προσπαθεῖ νὰκατανοήσει:

«Οὔτε ἀρχὴν γὰρ καθορᾷ, οὐ τέλος ὅλως βλέπει,

μέσην δὲ πάντῃ ἀγνοεῖ· καὶ πῶς εἴπῃ, τί βλέπει;

᾿Ανακεφαλαιούμενον ὅλον, δοκῶ, ὁρᾶται·

οὐ τῇ οὐσίᾳ πάντως δέ, ἀλλὰ τῇ μετουσίᾳ».67

Γιὰνὰκάνει πιὸκατανοητὴαὐτὴτὴν κατὰμέθεξιν ὅραση, ὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν καταφεύγει στὴν ὁμοιότητατοῦὑλικοῦπυρός

«᾿Εκ τοῦ πυρὸς ἀνάπτεις γὰρ καὶ πῦρ ὅλον λαμβάνεις,

κἀκεῖνο μένει ἄτμητον, ἀνέκλειπτον ὡς πρῴην,

πλὴν τὸ μεταδιδόμενον χωρίζεται τοῦ πρώτου

καὶ εἰς λαμπάδας γίνεται πολλάς· σωματικὸν γάρ.

᾿Εκεῖνο δὲ πνευματικόν, ἀμέριστον ὑπάρχον,

– 16 –

- 16 -

καὶ παντελῶς ἀχώριστον καὶ ἄτμητον ὑπάρχει·

οὐ γὰρ μεταδιδόμενον εἰς πολλὰ διαιρεῖται,

ἀλλὰ καὶ μένει ἄτμητον καὶ ἐν ἐμοὶ ὑπάρχει».68

Κι ὕστερα ἀκολουθεῖἡσυγκεκριμένη μυστικὴπεριγραφὴτῆςΘείαςφανερώσεως

«᾿Εξανατέλλει ἐν ἐμοί, ἔνδοθεν τῆς ταλαίνης

καρδίας μου ὡς ἢλιος ἢ ὡς δίσκος ἡλίου,

σφαιροειδὴς δεικνύμενος, φωτοειδής, ὡς φλὸξ γάρ.

Οὐκ οἶδα, καθὼς εἴρηται, τί εἴπω περὶ τούτου,

καὶ ἤθελον τοῦ σιωπᾶν (εἴθε καὶ ἐδυνάμην!)».69

Στὸν Νʹ(πεντηκοστὸ ὕμνο ἡκοινωνία μὲτὸΘεό ὄχι κατ᾿οὐσίανἀλλὰκατὰμέθεξιν, κηρύσσεται ὡςσημεῖοτῆςὀρθοδοξίας

Λέει, ὡσὰνἀπὸμέρουςτοῦΧριστοῦ

«(Εἰ) συνεῖναι γάρ με τοῖς ἁγίοις ἀκούεις,

αὐτὸν ὅλον με οὐσίᾳ, ἐν αἰσθήσει70

θεωρίᾳ τε, ἀλλὰ καὶ μετουσίᾳ,

σὺν τῷ Πατρί μου καὶ Πνεύματι τῷ θείῳ

καὶ ἐπαναπαύεσθαι σαφῶς ἐν τούτοις».71

.....

Εἰ δ᾿ ἐν γνώσει, πράξει τε καὶ θεωρίᾳ

Θεὸς ἄνθρωπος ἐχρημάτισεν ὅλος,

ὅλον με Θεὸν τῇ Θεοῦ κοινωνίᾳ

ἐν αἰσθήσει καὶ γνώσει, οὐχὶ οὐσίᾳ, μετουσίᾳ δὲ

γενέσθαι πάντως χρὴ φρονεῖν ὀρθοδόξως».72

Εἶναι δύσκολο νὰεἶναικανεὶςπιὸκατηγορηματικός ῞Ο,τικαὶνὰμπορεῖνὰλέει ὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν ἀλλοῦ73 ἐδῶ βεβαιώνει ὅτι ἡθέωση πραγματοποιεῖταιὄχι κατ᾿οὐσίαν ἀλλὰκατὰμέθεξιν. Κιαὐτὴἡβεβαίωση ἀποκτάειμιὰἰδιαίτερησημασία, ἀφοῦὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν τὴν καθιστᾶδοκιμὴκαὶἔλεγχο ὀρθοδοξίας Στὸν ἴδιο

ὡστόσοὕμνο, συνεχίζονταςτὶςἐξομολογήσειςτουκαὶτοὺςμυστικοὺςκαὶθεολογικούςτουστοχασμούςὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν

ὁμολογεῖὅτι ἡἄϋλη Θεία οὐσίαἀποκαλύπτεταικαὶκαθορᾶταιμέσα μας καὶμᾶςδιαπερνᾶπέρα ὡςπέρα. Μετὰποὺθά᾿χειςἀκολουθήσειτὸΧριστὸστὴν ὁδὸτῶνἐντολῶνκαὶτῶνπαθῶνΤου

«Καὶ τότε ἴδεις φῶς λαμπρότατον φαῖνον,

ἀέρι ψυχῆς πάμπαν λελευκασμένῳ,

ἀΰλως τὴν ἄϋλον σαφῶς οὐσίαν

ὅλην δι᾿ ὅλου ὄντως διϊκνουμένην».77

– 17 –

- 17 -

Δὲν ὑπάρχειἀντίφασησ᾿ὅτιἀφορᾶτὸβάθοςκαὶτὴν οὐσίαἀνάμεσαστὰτελευταῖααὐτὰἀποσπάσματα ἀφοῦἡ«οὐσία»

διαχέεται μέσα στὴν ψυχή σὰν φῶς δηλαδὴμέσα σὲμιὰἐκδήλωσήτηςκαὶὄχι ὅπωςεἶναικαθ᾿ἑαυτὴνἤ ὅπωςθά᾿λεγεὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν «κατ᾿ οὐσίαν». ῾Ο τελευταῖος αὐτὸς ὅροςἔχει στὸν ῞Αγιο

Συμεὼν μιὰἰδιαίτεραἰσχυρὴἔννοια.

Πρέπει τώρα, γιὰνὰσυμπληρώσουμε τὴμελέτη μας νὰἐξετάσουμεἕνα ὅρο, προερχόμενο ἀπὸτὴλέξη «οὐσία», τὸν ὅρο

«οὐσιωδῶς». Εἶναι πολὺχαρακτηριστικὸςαὐτὸςὁὅροςγιὰτὸν

῞Αγιο Συμεών, πρὸπάντων στὰ«θεολογικὰ καὶ πρακτικά» του,

ὅπου ἀπαντᾶταισυχνά Μπορεῖνὰπεῖκανείς κατὰἕνα τρόπο

γενικό ὅτι ὁ῞Αγιοςμὲτὸἐπίρρημααὐτὸ(«οὐσιωδῶς») θέλει νὰἐκφράσειτὴν πραγματικότητα τῆςἑνώσεωςτοῦἀνθρώπουμὲτὸΘεό ὅπωςκαὶτὸν τρόπο, μὲτὸν ὁποῖοαὐτὴπραγματοποιεῖται

῎Ετσι εἶναι ποὺτὸχρησιμοποιεῖ γιὰνὰδηλώσει τὴσυμμετοχήμαςστὴΘεότητα, ποὺεἶναικαρπὸςτῆςἐνσαρκώσεως τῆςἐναν

θρωπήσεως ποὺεἶναιμὲτὴσειράτηςἡἐκδήλωσητῆςΘείαςἀγάπης

«῾Η (δὲ) ἀγάπη αὕτη, εἴτ᾿ οὖν ἡ κεφαλὴ πασῶν τῶν

ἀρετῶν, ἐστὶν ὁ Χριστὸς καὶ Θεός, ὅς διὰ τοῦτο

κατῆλθεν ἐπὶ τῆς γῆς καὶ γέγονεν ἄνθρωπος, μεταλαβὼν

τῆς ἡμετέρας γεώδους σαρκός, ἵνα μεταδῷ τῆς αὐτοῦ

θεότητος οὐσιωδῶς ἡμῖν καί, πνευματικοὺς ἡμᾶς

ἐργασάμενος καὶ ἀφθάρτους ἀποτελέσας, εἰς οὐρανοὺς

ἀνενέγκῃ».75

Σὲμιὰἄλλη περικοπὴὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν μιλάει γιὰτὸπῦρτῆςΘεότητος ποὺπυρπολεῖτὴν ψυχήμαςκαὶκαταφλέγει καὶἐκμηδενίζει σὰν ξηρόκλαδα, τὰπάθη της

«᾿Επὰν δὲ ταῦτα ἐξαναλωθῇκαὶ ἡ τῆς ψυχῆς οὐσία

μόνη χωρὶς πάθους ἐναπομείνῃ, τότε οὐσιωδῶς καὶ

αὐτῇ ἑνοῦται τὸ θεῖον καὶ ἄϋλον πῦρ· καὶ εὐθὺς

ἀνάπτεται καὶ διαυγάζει καὶ μεταλαμβάνει, ὥσπερ ὁ

κλίβανος, τοῦ αἰσθητοῦ τούτου πυρός· οὕτω καὶ τὸ

σῶμα, τοῦ θείου καὶ ἀρρήτου φωτός, καὶ αὐτό, πῦρ

κατὰ μέθεξιν γίνεται».76

῾Η λέξη «οὐσιωδῶς» σ᾿ αὐτὰ τὰκείμενα σημαίνει μιὰπραγματικὴκαὶβαθεῖαμέθεξη τῆς«οὐσίας» τῆς ψυχῆς μας στὴθεότητα, ποὺμεταμορφώνει ὅλο μαςτὸεἶναι ὅπωςτὸλέει κιὁἴδιοςὁ῞ΑγιοςΣυμεών: «(Αὕτη ἐστὶν) ἡ μετουσία καὶ μέθεξις τῆς θεότητος αὐτοῦ,

– 18 –

- 18 -

δι᾿ ἧς ἑνούμεθα τῷ Θεῷ».77 Εἶναι μυστήριο μέγα, ποὺπροξενεῖτὴν κατάπληξη τοῦ῾Αγίου

«Πῶς Θεὸς τῶν πάντων ἔξω,

τῇ οὐσίᾳ καὶ τῇ φύσει,

τῇ δυνάμει καὶ τῇ δόξῃ,

πανταχοῦ δὲ πῶς κ᾿ ἐν πᾶσι,

κατ᾿ ἐξαίρετον δὲ τούτων

ἐνοικεῖ ἐν τοῖς ἁγίοις

καὶ σκηνεῖ γνωστῶς ἐν τούτοις

καὶ οὐσιωδῶς ὁ πάμπαν

ὑπερούσιος ὑπάρχων;».78

Αὐτὴ ἡ συνειδητή ἐνἐπιγνώσειπραγματοποιουμένη Θεία

ἐνοίκησηκαὶἡθέα τοῦΘεοῦεἶναιμιὰἀληθινὴἕνωση μὲτὸΘεό

«῾Οπότε (γὰρ) αὐτῷ ἐκείνῳ οὐσιωδῶς τῷ Θεῷ

ἑνωθῶσι καὶ τῆς ἐκείνου θέας καὶ μεθέξεως ἀξιωθῶσιν,

οὐκέτι τῇ εἰκόνι τῶν ποιημάτων, οὐδὲ τῇ σκιᾷ τῶν

ὁρωμένων ἐμπαθῶς ἢ προσπαθῶς ἢ σχετικῶς

προσανέχουσι. Τῆς διανοίας γὰρ αὐτῶν ἐν τοῖς ὑπὲρ

αἴσθησιν ἐμφιλοχωρούσης καὶ οἱονεὶ ἀνακιρναμένης

καὶ λαμπρότητα θείας φύσεως μεταμφιεννυμένης, οὐκέτι

τὴν αἴσθησιν πρὸς τὰ ὁρώμενα καθὰ καὶ πρότερον

κέκτηνται».79

᾿Εδῶ ἡ ἕνωση, ἡ«οὐσιωδῶς» τελουμένη, συναρτᾶταιμὲτὸγεγονὸςτῆςπεριβολῆςτοῦφωτὸςτῆςΘείαςφύσεως

Σὲμιὰἄλλη σειρὰκειμένων εἶναιπάνω ἀπ᾿ὅλα τὸ῞Αγιο

Πνεῦμα ποὺἐνεργεῖμέσα μας«οὐσιωδῶς». ῎Ετσι, ἐλέγχονταςἐκείνουςποὺ«ἀγνοοῦσι τῆς παντελοῦς καθάρσεως τὸ ἡδύ τε καὶ

χαρίεν», ὁ ῞ΑγιοςΣυμεὼν λέει πὼςαὐτοὶ«(μᾶλλον δὲ) ἀπιστοῦσι καὶ ἀδύνατον εἶναι ἑαυτοὺς

πείθουσι τὸ καθαρεῦσαι ἄνθρωπον τελείως ἀπὸ παθῶν

καὶ ὅλον οὐσιωδῶς ἐν ἑαυτῷ δέξασθαι τὸν

Παράκλητον».80

Μποροῦμε νὰποῦμεπὼςἡλέξη «οὐσιωδῶς» χαρακτηρίζει

ἐδῶμιὰπλήρη καὶσυνειδητὴἐνοίκησητοῦ῾ΑγίουΠνεύματος

᾿Αλλοῦἡπαρουσία αὐτὴτοῦ῾ΑγίουΠνεύματος«οὐσιωδῶς»

ταυτίζεται μὲτὴν «ἐνέργειά» Του, κι αὐτὸ γεννάει τὴσκέψη

πὼςδὲν πρόκειται γιὰμιὰἐνοίκηση ποὺτελεῖται«κατ᾿ οὐσίαν»:

«῾Ο πόθος δὲ τοῦ Πνεύματος ἐνέργεια τυγχάνει

– 19 –

- 19 -

μᾶλλον δι᾿ αὐτοῦ οὐσιωδῶς ἐστὶν ἡ παρουσία,

ἐνυποστάσεως ἐν ἐμοὶ φῶς ἐντὸς ὁρωμένη·

τὸ φῶς δ᾿ ἀσύγκριτόν ἐστιν, ὅλον ἄφθεγκτον πέλει».81

Σὲμιὰἄλλη ὅμωςπερικοπή ἐκεῖνοποὺὑπογραμμίζεταιεἶναιμᾶλλοντὸγεγονὸςὅτι τὸΠνεῦματὸ῞Αγιο εἶναιἕνα ἀγαθὸκαθ᾿ἑαυτὸκαὶκατὰσυνέπεια ὅλα τὰἀγαθά ποὺΑὐτὸπαρέχει, τὰπαρέχει οὐσιωδῶς

«(Τὸ Πνεῦμα τὸ ῞Αγιον), οὐκ ἔξωθεν ταῦτα

συνεπαγόμενον, ἀλλ᾿ αὐτὸ ἐκεῖνο ὑπάρχον πᾶν ὁτιοῦν

καί ἐστιν ἀγαθόν», λέει ὁ῞Αγιοςσὲμιὰπροσευχήτουπρὸςτὸ῞Αγιο Πνεῦμα «ἐν οἷς γὰρ ἐγκατοικήσεις,

ἔχουσιν οὐσιωδῶς ἐν ἑαυτοῖς τὸ πᾶν ἀγαθόν».82

᾿Εδῶ εἶναι μᾶλλον ἡ αὐθεντικότης καὶἡπληρότηςτῶνδωρεῶντοῦ῾ΑγίουΠνεύματος ὅπωςκαὶἡπραγματικότηςτῆςἀποκτήσεώςτων ποὺτονίζονται καὶπροτάσσονται. Μιὰἄλλη φορὰπάλι αὐτὴἡἕνωση μὲτὸ῞Αγιο Πνεῦμαἐξετάζεταιμέσα σ᾿ἕνα γενικὸΤριαδικὸπλαίσιο σὲσχέση μὲτὸν τριμερῆχαρακτῆρατῆςδομῆςτοῦἀνθρώπου

«῎Ω τοῦ θαύματος», ἀναφωνεῖ ὁ ῞ΑγιοςΣυμεών, «ὅτι

ἄνθρωπος Θεῷ ἑνοῦται πνευματικῶς τε καὶ σωματικῶς,

εἴπερ οὐ χωρίζεται τοῦ νοῦ ἡ ψυχή, οὐδὲ τῆς ψυχῆς τὸ

σῶμα, ἀλλὰ τῇ οὐσιωδῶς ἑνώσει γίνεται τρισυπόστατος

κατὰ χάριν καὶ ὁ ἄνθρωπος, εἷς θέσει Θεός».83

Παρ᾿ ὅλα αὐτά εἶναιἡἐνανθρώπησητοῦΚυρίου, ποὺπαραμένει

ἡβάση τῆςἑνώσεωςτοῦΘεοῦμὲτὸν ἄνθρωπο. Εἶναιαὐτὴἡἐνανθρώπηση ποὺκαθιστᾶτὴν ἕνωση τούτη δυνατὴἐνΠνεύματι

῾Αγίῳ ἔτσι πού πρὶν τὴν ἔλευση τοῦΧριστοῦ ἀποκλειόταννὰἑνωθεῖὁΘεὸςμὲτὸν ἄνθρωπο «οὐσιωδῶς». ᾿Ακολουθῶντας τὰβήματα τοῦ῾ΑγίουΓρηγορίου τοῦΝαζιανζηνοῦ84 ὁ ῞ΑγιοςΣυμεὼν

λέει στοὺςὕμνουςτουὅτι ὁΘεὸς«ἐλάλει (γὰρ) τὸ πρότερον

(δηλαδὴπρὶν τὴν ἐνανθρώπησητοῦΚυρίου)

διὰ Πνεύματος Θείου

καὶ ἐνεργείᾳ τῇ αὐτοῦ θαύματα ἐποίει,

οὐσιωδῶςδὲ οὐδαμῶς τινι Θεὸς ἡνώθη

πρὸ τοῦ γενέσθαι ἄνθρωπον τὸν Χριστὸν καὶ Θεόν μου.

Λαβὼν γὰρ σῶμα δέδωκεν αὐτοῦ Πνεῦμα τὸ Θεῖον,

οὐσιωδῶς ἑνοῦται δὲ δι᾿ αὐτοῦ πιστοῖς πᾶσι

καὶ γίνεται ἀχώριστος ἡ ἕνωσις ἡ τούτων».85

– 20 –

- 20 -

῾Η ἕνωση αὐτὴπραγματώθηκε πρῶτα«ἐν γαστρὶ» τῆς Παρθένου

Μαρίας τῆςΠαναγίαςΘεομήτορος ἀπὸτὴν ὁποίαἐνσαρκώθηκεκαὶγεννήθηκε ὁΘεάνθρωπος᾿ΙησοῦςΧριστός ὅλοι δὲοἱπιστοὶγίνονται συμμέτοχοι αὐτῆςτῆςἑνώσεωςδιὰτοῦ῾ΑγίουΠνεύματος

῾ΗΘεία ὑπόστασηἑνώνεταιμὲτὴν ἀνθρώπινηοὐσία ῾ΟΘεός

γράφει ὁ῞ΑγιοςΣυμεών,

«ἐκ τῆς ἁγίας Θεοτόκου καὶ ἀειπαρθένου Μαρίας

ἐψυχωμένην σάρκα λαβών... ἢνωσε τῇ ἑαυτοῦ

ἀκαταλήπτῳ καὶ ἀπροσίτῳ Θεότητι, μᾶλλον δὲ τῇ

ἡμετέρᾳ οὐσίᾳ ὅλην τῆς θεότητος αὐτοῦ τὴν ὑπόστασιν

ἑνώσας οὐσιωδῶς, ἀμίκτως τε μίξας αὐτὴν ἐκείνῃ, τὴν

ἀνθρωπίνην τῇ ἑαυτοῦ, ᾠκοδόμησε ταύτην εἰς ναὸν

ἅγιον ἑαυτῷ καὶ ἀναλλοιώτως καὶ ἀτρέπτως αὐτὸς ὁ

τοῦ ᾿Αδὰμ ποιητὴς τέλειος ἐγένετο ἄνθρωπος».86

Τὸδὲγεγονὸςαὐτῆςτῆςὑποστατικῆςἑνώσεωςμέσα στὴν

Παναγία Παρθένο Μαρία ἐκφράζεταιἐπίσηςἀπὸτὸν ῞Αγιο Συμεὼν

μὲτὴν ἴδια λέξη, τὴλέξη «οὐσιωδῶς»:

«Πρώτη ἡ Θεοτόκος Μαρία ὑπὸ τοῦ ἀγγέλου

εὐαγγελίζεται καὶ τὴν τοῦ Θεοῦ βουλὴν ἀπαγγελθεῖσαν

πιστεύει καὶ πείθεται... Καὶ οὕτως τὸν τοῦ Θεοῦ Λόγον

οὐσιωδῶς ἐν ἑαυτῇ ὑπεδέξατο πρώτη, τὴν ψυχὴν αὐτῆς

δηλαδὴ τοῦ αἰωνίου ἐκείνου θανάτου ἐκλυτρωσάμενον».87

ΤὴστιγμὴτοῦΕὐαγγελισμοῦλαμβάνει

«Πνεῦμα οὐσιωδῶς Θεοῦ, ἵνα ὥσπερ ἐκ τῆς πλευρᾶς

τοῦ ᾿Αδὰμ ἡ γυνὴ γέγονε καὶ πάντες ἄνθρωποι θνητοὶ

ἐξ αὐτῆς, οὕτω καὶ ἐκ τῆς σαρκὸς τῆς γυναικὸς ὁ

ἀνὴρ Χριστὸς ὁ Θεὸς γένηται καὶ ἐξ αὐτοῦ πάντες

ἀθάνατοι χρηματίσωσι».88

Καὶσυμπεραίνει ὁἅγιος

«Τοιγαροῦν ἔλαβε σάρκα ὁ Θεὸς Λόγος ἐκ τῆς ἁγνῆς

Θεοτόκου καὶ δέδωκεν ἀντ᾿ αὐτῆς οὐ σάρκα, ἀλλὰ

Πνεῦμα οὐσιωδῶς ἅγιον».89

῞Οπωςβλέπουμε, σ᾿αὐτὰτὰχωρία γιὰτὴν ἐνανθρώπησηὁἅγιοςΣυμεὼν ἐκφράζειμὲτὸν ἴδιο ὅρο τὴν πραγματικότητα τῆςθεανθρωπίνηςἑνώσεωςμέσα στὸΧριστό τὴν πληρότητα τῆςκαθόδου τοῦ῾ΑγίουΠνεύματοςστὴν ΠαρθένοΜαρία, ὅπωςκαὶτὸγεγονὸςτῆςγεννήσεωςτοῦΛόγου ἐντόςμας ἂν καὶμὲτὴσημαντικὴδιαφορὰὅτι ἡγέννηση αὐτὴδὲν εἶναισωματική

ὅπωςτὴν ἐνσάρκωσηἐνανθρώπησητοῦΛόγου:

– 21 –

- 21 -

«Συλλαμβάνομεν οὖν αὐτόν», λέγει, «οὐχὶ σωματικῶς,

ὡς ἡ Παρθένος καὶ Θεοτόκος τοῦτον συνέλαβεν, ἀλλὰ

πνευματικῶς μέν, οὐσιωδῶς δέ· καὶ ἔχομεν αὐτὸν

ἐκεῖνον, ὅν καὶ ἡ ἁγνὴ Παρθένος συνέλαβεν, ἐν ταῖς

καρδίαις ἡμῶν».90

᾿Εδῶ εἶναι ἡ ταυτότηςτοῦΧριστοῦ ποὺὑπογραμμίζεταιμὲτὴλέξη «οὐσιωδῶς», τοῦ Χριστοῦ, ποὺγεννήθηκε σωματικῶςἀπὸτὴν Παρθένο Μαρία καὶσυνελήφθη πνευματικῶςμέσα μας ῾ΗαὐθεντικότηςαὐτὴτῆςμορφώσεωςτοῦΧριστοῦμέσα μαςἐκδηλώνεταιγιὰτὸν ἅγιο Συμεὼν μὲτὸν ἐνσυνείδητοχαρακτῆρατης καὶτὴδιακρίνει ἀπὸτὰἀπατηλὰφαντάσματα. Τὴν ἐξηγεῖδὲὁἅγιοςμὲἕνα παράδειγμα:

«Οἷον τὸ φῶς τῆς λαμπάδος ἔνδοθεν ἐν τῷ κατόπτρῳ

δείκνυται, οὐκ ἐν φαντάσματι ἀνυποστάτῳ καθάπερ

ἐκεῖνό ἐστιν, ἀλλ᾿ ἐν φωτὶ ἐνυποστάτως καὶ οὐσιωδῶς

δεικνύμενον, ἐν μορφῇ ἀμόρφῳ καὶ ἐν ἀνιδέῳ ἰδέᾳ

ἀοράτως ὁρώμενον καὶ ἀκατανοήτως κατανοούμενον».91

῾Η ἀκατανοησία καὶἀκόμακαὶτὸἀπρόσιτοτοῦΘεοῦβεβαιώνονται παράδοξα ἀπὸτὸν ἅγιο Συμεὼν ταυτόχρονα μὲμιὰμέθεξη σ᾿᾿Εκεῖνον«οὐσιωδῶς».

Τέλος μιλῶνταςὁἅγιοςΣυμεὼν γιὰτὴΘεία Μετάληψη,

περιγράφει τὸμυστήριο τῆςκοινωνίαςμαςστὸΣῶμακαὶτὸΑἷματοῦΚυρίου, χρησιμοποιῶνταςτὸἴδιο ἐπίρρημα δηλαδὴτὴλέξη «οὐσιωδῶς». Γράφει λοιπόν:

«Τὴν σὴν οὐσιωδῶς μοι σάρκα

κατηξίωσας καὶ κρατεῖν καὶ ἐσθίειν

καὶ τὸ αἷμά σου τὸ πανάγιον πίνειν».92

Εἶναι φανερὸὅτι ὁἅγιοςΣυμεὼν θέλει ἐδῶνὰἐκφράσειτὴν

αὐθεντικότητατῆςεὐχαριστιακῆςκοινωνίας Τὸἴδιο καὶστὴν

ἑπόμενηπερικοπή ὅπου ἐμμένειἐπίσηςστὴν αὐθεντικότητακαὶτὴν πραγματικότητα τῆςθεώσεώςμας ποὺμᾶςπαρέχεται μὲτὴΘεία Μετάληψη.

«῎Ανθρωπός εἰμι τῇ φύσει,

Θεὸς δὲ τῇ χάριτι.

῞Ορα ποίαν χάριν λέγω

ἕνωσιν τὴν μετ᾿ ἐκείνου

αἰσθητῶς καὶ νοερῶς τε,

οὐσιωδῶς καὶ πνευματικῶς τε!

᾿Αλλὰ τὴν μὲν νοερὰν ἐξεῖπον

– 22 –

- 22 -

ἕνωσίν σοι διαφόρως

καὶ ποικίλως, αἰσθητὴν δὲ

τὴν τῶν μυστηρίων λέγω.

Καθαρθεὶς γὰρ μετανοίᾳ

καὶ τοῖς τῶν δακρύων ῥείθροις,

σώματος τεθεωμένου

ὡς Θεοῦ μεταλαμβάνων,

Θεὸς κἀγὼ γίνομαι

τῇ ἑνώσει τῇ ἀφράστῳ.

῞Ορα τὸ μυστήριον!

῾Η ψυχὴ οὖν καὶ τὸ σῶμα,

.....

τοῦ Χριστοῦ μεταλαβόντα

καὶ τοῦ αἵματος πιόντα

.....

γίνονται Θεὸς μεθέξει,

ὁμωνύμως τε καλοῦνται

τῷ ὀνόματι ἐκείνου,

οὗ οὐσιωδῶς μετέσχον».93

* * *

῍Αν προσπαθήσουμε νὰσυνοψίσουμε τὴμελέτη μαςπάνω στὴθεία οὐσία ὅπωςαὐτὴπαρουσιάζεται στὰἔργα τοῦ῾ΑγίουΣυμεὼν

τοῦΝέου Θεολόγου, μποροῦμενὰβεβαιώσουμε πώς ὅπωςσυμβαίνει καὶμὲτὴν κτιστὴοὐσία δὲν πρόκειται ἐδῶγιὰτὸν

῞Αγιο Συμεὼν γιὰἕνα θεωρητικὸκαὶσυστηματικὸδόγμα περὶτῆςοὐσίαςκαὶτῶνἰδιοτήτωντηςμαζὶμὲὅλα τὰπροβλήματα,

ποὺἐγείρει(ἁπλότηςτοῦΘεοῦκτλ), τὸὁποῖοθὰἐπεξεργαζότανχάριν τοῦἐνδιαφέροντος ποὺαὐτὸθὰπαρουσίαζε καθ᾿ἑαυτὸἀπὸθεολογικὴἄποψη, ἀλλὰμᾶλλονπρόκειται γιὰπαρατηρήσειςκαὶδιαπιστώσειςσύντομεςκαὶδιάσπαρτεςσχεδὸν παντοῦκαὶποὺκίνητρότουςεἶχανμιὰζωτικὴἀνάγκητουνὰἐκφραστεῖσχετικὰμὲτὴμυστικήτουἐμπειρία νὰκατανοήσει τὰσχετικὰμὲτὰδεδομένα καὶνὰἐκφράσειτὸἀνέκφραστο ῎Αλλωστε κάθε

εἴδουςθεωρητικὴἔρευνα τῆςΘείαςοὐσίαςθά᾿τανστὰμάτια

τουβλασφημία καὶθράσος ῾Ωςδευτερεῦονκίνητρο τῶνθεολογικῶνἀναπτύξεων στὶςὁποῖεςπροέβη ὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν σχετικὰμὲτὴν

«οὐσία», θὰμποροῦσεκανεὶςνὰὑποδείξειτὴν ἀνάγκητουνὰὑπερασπίσειτὴν πνευματικότητάτουἐναντίοντῶνἐπιθέσεωντῶνἀντιπάλωντου ποὺτὸν κατηγοροῦσανγιὰαἵρεση. ῞Υστερα

– 23 –

- 23 -

-κι αὐτὸ ἀπορρέει ἀπ᾿ αὐτό, ποὺμόλιςπαρατηροῦμε τοῦ῾ΑγίουΣυμεὼν τοῦΝέου Θεολόγου τοῦλείπει μιὰαὐστηρή ἄκαμπτη

καὶσυνεπὴςὁρολογίακαὶμιὰλογικὴἀνάπτυξητῶνἐπιχειρημάτων

Κάτι ἄλλο ἀκόμα·μπορεῖκανεὶςνὰβρεῖἀνάμεσαστὶςπερὶΟὐσίαςδιαπιστώσειςτουἀντιφάσειςκαὶδιαφορές τοὐλάχιστοκαταφανεῖς

ποὺκατ᾿ἀρχὰςμᾶςσυγχύζουν. ῎Ετσι συχνὰὁμιλεῖμ᾿ἕνα πνεῦμαἀπόλυταἀποφατικό94 γιὰτὴν πλήρη ἀγνωσία(περὶ τοῦΘεοῦ95

κι ἀλλοῦ λέει ὅτι ὁΘεὸςγνωρίζεται μ᾿ἕναν τρόπο συνειδητό96

Μερικὲςφορὲςμιλάει γιὰτὴΘεία «οὐσία» κι ἀλλοῦ ἀρνεῖται ὅτι

αὐτὸςὁὅροςμπορεῖνὰχρησιμοποιηθεῖγιὰτὸΘεό97 Λέγει ὅτι

ὁΘεὸςδὲν ἔχει ὄνομα,98 ἀλλὰ Τὸν ἀποκαλεῖ«Σωτῆρα»,99 τὴν δὲοὐσίαΤουτὴν ὀνομάζει«ἀγάπη».100 Εἶναι ὁρατὸς καὶσυγχρόνωςἀόρατος101 Διαβεβαιώνει περὶτῆςἁπλότητοςτοῦΘεοῦ ταυτίζει

τὴφύση Τουκαὶτὴν οὐσίαΤου102 καὶλέγει ὅτι στὸΘεὸδὲν

ὑπάρχουνδιαιρέσεις103 ἀλλὰ κάνει ἐκεῖδιάκριση ἀνάμεσαστὴν

οὐσίακαὶτὴν ἰσχύν104 τὴδύναμη καὶτέλοςτὴν ἐνέργεια105

Μερικὲςφορὲςβεβαιώνει γιὰτὸἀδύνατοτῆςγνώσεωςτοῦΘεοῦ

ὄχι μονάχα κατὰτὴν οὐσίαν106 ἀλλὰ καὶκατὰτὶςἐνέργειέςΤου

τὶςὁποῖεςὀνομάζειἄγνωστεςκαὶἀνερμήνευτες107

῾Ωστόσο πιὸσυχνά μολονότι ἐπιμένειστὸκρύφιο τοῦχαρακτῆρακαὶτὸἀδύνατοτῆςγνώσεωςτῆςοὐσίας λέγει ὅτι ὁΘεὸςεἶναιὁρατὸςκατὰτὶςἐνέργειεςκιὅτι ἔχουμε θέα τῶνἀκτίνωνἑνὸςἡλίου ποῦ᾿ναιἀπρόσιτοςλόγω τῆςλάμψεώςτου108

Σὲὁρισμένεςπερικοπὲςπροχωρεῖἀκόμαπιὸπέρα, λέγονταςὅτι

μετέχουμε τοῦΘεοῦοὐσιωδῶς109 καὶὅτι γινόμαστε ἀκόμακαὶμέτοχοι τῆςφύσεώςΤουκαὶτῆςοὐσίαςΤουμέσα στὸμυστήριο

ἰδιαίτερατῆςΘείαςΜεταλήψεως110 Λέγει μάλιστα σὲμιὰπερίπτωση ὅτι μποροῦμενὰἔχουμε τὴθέα τῆςοὐσίαςτοῦΘεοῦ111

Σ᾿ ἄλλα ὅμωςχωρία ἀρνεῖταικατηγορηματικὰὅτι μποροῦμενὰἑνωθοῦμεμὲτὸΘεὸκατ᾿οὐσίαν ἀλλὰμόνο κατὰμέθεξιν («Οὐ

τῇ οὐσίᾳ, ἀλλὰ τῇ μετουσίᾳ») καὶ-κάτι ποὺεἶναισημαντικό

θεωρεῖαὐτὸτὸπρᾶγμαὡςσημεῖοὀρθοδοξίας112

Χωρὶςνὰθέλουμε νὰβιάσουμε τὰπράγματα καὶνὰπαρουσιάσουμε τὸν ῞Αγιο Συμεών, ὡςἕνα συστηματικὸθεολόγο,

πιστεύουμε ὡστόσοὅτι μποροῦμενὰποῦμεὅτι δὲν πρόκειται

ἐδῶγιὰπραγματικὲςἀντιφάσειςκαὶὅτι ὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν ὁΝέοςΘεολόγοςδὲν εἶναιδιόλου ἕνα ἀδύνατοκαὶἀσταθὲςπνεῦμα

ἄνθρωποςἀνίκανοςνὰδιανοεῖταιμὲσυνέπεια, ἀλλὰὅτι οἱπερισσότερες«ἀντιφάσεις τουἐξηγοῦνταιἀπὸτὸπαράδοξο καὶ– 24 –

- 24 -

ἀντιφατικὸ χαρακτῆρα τοῦ χριστιανικοῦ μυστηρίου, ποὺκαθιστᾶτόσο δυσχερῆ ἂν μὴἀδύνατη τὴδιατύπωσήτουσὲγλῶσσαλογικὴκαὶσυνεπῆ πρὸπάντων, ἂν προσεγγίζουμε αὐτὸτὸμυστήριο κατὰτρόπο συγκεκριμένο καὶὑπαρξιακό ὅπωςσυνέβαινε μὲτὸν ῞Αγιο Συμεών. Αὐτὸἀληθεύειἰδιαίτερα ὅταν

πρόκειται γιὰτὴν ὑπερβατικότητατοῦΘεοῦκαὶτὴν παρουσία

Τουμέσα μας Αὐτό ποὺἤθελε νὰἐκφράσειὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν ὁΝέοςΘεολόγοςμ᾿αὐτὲςτὶςἰδέεςπερὶ«οὐσίας» καὶ«ὑπερουσίας»

ἢ μὲἐκφράσεις ὅπωςεἶναιτὸ«κατ᾿ οὐσίαν» καὶ«οὐσιωδῶς»,

εἶναι ἡ ἐσχάτη πραγματικότηςκιἀλήθειατῆςμυστικῆςτουθέαςκαὶτῆςἑνώσεώςτουμὲτὸΘεό ὁὁποῖος μολονότι ἑνώνεταιμαζίμας«οὐσιωδῶς», παραμένει Θεὸς«ὑπερούσιος» καὶἀπρόσιτοςκαθ᾿ἑαυτόν Μποροῦμενὰποῦμεὅτι ὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν ἀκολουθεῖἐδῶμὲτὴν ἔνταση καὶτὸμυστικὸρεαλισμό ποὺτοῦπροσιδιάζουν,

τὸμεγάλο ρεῦματῆςἑλληνικῆςκαὶβυζαντινῆςπατερικῆςπνευματικότητας ποὺδιήκει ἀπὸτοὺςπιὸἀρχαίουςχρόνουςἴσαμε τὸν ῞Αγιο Γρηγόριο Παλαμᾶ Εἶναιἔκδηλο ὅτι δὲν ἔχει τὴν

αὐστηρότητατῆςὁρολογίαςτοῦτελευταίου αὐτοῦΠατέρα τῆς᾿Εκκλησίας κιὅτι ἡγλῶσσαεἶναισυχνὰδιαφορετική·μπορεῖἐπίσηςνὰβρεῖςκανεὶςστὰἔργα τουδιατυπώσειςἀντίθετεςπρὸςτὸδόγμα τοῦ῾ΑγίουΓρηγορίου Παλαμᾶ(ὅπως γιὰπαράδειγμα,

ἐκεῖνεςποὺἀναφέρονταιστὴμέθεξη στὴΘεία οὐσία, αὐτὲςὅμωςοἱδιατυπώσεις«διορθώνονται» ἀπὸἄλλες ποὺἐκφράζονταικατὰτρόπο κατηγορηματικὸστὸὄνομα τῆςὀρθοδοξίας ᾿Απὸτὴν

ἄλλη τὰκεντρικὰθέματα τῆςπαλαμικῆςκαὶἀντιπαλαμικῆςπολεμικῆς(ἁπλότηςτοῦΘεοῦ χαρακτῆραςτῶνἐντόςΤουδιακρίσεων, φύση τοῦΘαβωρίου φωτὸςκτλ) δὲν ἀποτελοῦσανπροβλήματα τὴν ἐποχὴτοῦ῾ΑγίουΣυμεών, καὶὁ῞Αγιοςδὲν τὰθίγει παρὰμονάχα ὡςἐνπαρόδῳ Τὸἴδιο καὶἡπροσευχὴτοῦ᾿Ιησοῦ ποὺβρίσκεται στὴβάση τῆςπνευματικότηταςτοῦ῾ΑγίουΓρηγορίου Παλαμᾶ δὲν ἀναφέρεταιστὰαὐθεντικὰκείμενα τοῦ῾ΑγίουΣυμεών. Παρ᾿ὅλα αὐτά μ᾿ὅλεςαὐτὲςτὶςἐπιφυλάξεις ὁ῞ΑγιοςΣυμεὼν ὁΝέοςΘεολόγοςμὲτὴν ὑπαρξιακήτουδιδασκαλία

γιὰτὴν κεκρυμμένη «οὐσία» τοῦ Θεοῦ καὶτὶςἀκτῖνεςτῆςδόξαςΤου ποὺμᾶςφωτίζουν, εἶναιπολὺπλησιέστερα στὸν ῞Αγιο

Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ παρὰστοὺςἀντιπάλουςτου

_ 25 _

- 25 -

(*) Περιοδ. «᾿Ορθόδοξη Μαρτυρία» Κύπρου, ἀριθ. 45/Χειμώνας1995, σελ. 60-

77. ῾Η πιὸπάνω μελέτη δημοσιεύθηκε στὸπεριοδικὸ・・Messager de l’ Exarcat

du Patriarche Russe en Europe Occidentale・・ (Revue Trimestrielle) No. 75-76 / Juillet

- Décembre 1971, Paris 1971. Μετάφραση: Χαράλαμπος᾿Ασσιώτης Θεολόγος

᾿Ερευνητής

1. ᾿Ιδ. σσ. 980-988 τοῦλεξικοῦ

2. ῾Η σχεδὸν συμπληρωθεῖσα κριτικὴἔκδοση τῶν ἔργων τοῦ῾Αγίου Συμεὼν

τοῦΝέου Θεολόγου (949-1022), ποὺπραγματοποιεῖται ἀπὸτὸ1957 στὶς᾿ΕκδόσειςSources Chrétiennes, ἐπιτρέπει γιὰπρώτη φορὰμιὰἀκριβὴμελέτη

τῆςὁρολογίαςτοῦ῾Αγίου Συμεὼν καὶτῆςθεολογικῆςτῶν ὅρων ἐννοίας

Στὴν παροῦσα μαςμελέτη εἴχαμε ὑπόψη τὸσύνολο τῶν αὐθεντικῶν ἔργων

του, εἰδικὰδὲτὶς・・Κατηχήσεις・ του, τόμ. 1-3 (Sources Chrétiennes 96. 104.

113), τὴν ・・Εὐχαριστία・・ του (S.C. 113), τὰ・・Θεολογικὰκαὶ᾿ΗθικὰΚεφάλαιά・

του, τόμ. 1 καὶ2 (S.C. 122. 129), καὶτοὺς・・῞Υμνους・ του, τόμ. 1 καὶ2 (S.C.

156 καὶ174). ῞Οσο γιὰτὰἀκόμη ἀνέκδοτα ἔργα του, τοὺς・・῞Υμνους・, τόμ.

3 καὶτὶς᾿Επιστολές μπορέσαμε νὰτὰσυμβουλευτοῦμε καὶνὰτὰχρησιμο-

ποιήσουμε, ἐνόσω βρίσκονταν ὑπὸτὴμορφὴτυπογραφικοῦδοκιμίου, χάριςστὴν καλωσύνη τῶν ἐκδοτῶν τους

3. ᾿Ιδ. τὴν ὁμιλία μαςστὸΕʹΣυνέδριο Πατερικῶν Σπουδῶν τῆς᾿Οξφόρδηςτὸ1967 πάνω στὸθέμα «Τὸ πρόβλημα τοῦ δυνατοῦ τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ:

Οὐσία καὶ ἐνέργεια παρὰ τῷ ῾Αγίῳ Βασιλείῳ», ποὺδημοσιεύτηκε στὰΡωσσικὰστὸπεριοδικὸ・・Messager de l’ Exarchat du Patriarche Russe en Europe

Occidentale・・, 61 τὸ1988, σσ. 48-55.

4. ῞Υμνοι, 15-69.

5. «Τὸ πρόβλημα τοῦ δυνατοῦ τῆς γνώσεως...», σ. 48.

6. ῞Υμνοι, 21.122.124.

7. ῞Υμνοι, 16.1-2.

8. ῞Υμνοι, 20.236.237.

9. ῞Υμνοι, 22.205.207.

10. ῞Υμνοι, 30.263.267.

11. ῞Υμνοι, 24.25.28.

12. ῞Υμνοι, 28.150.153.

13. ῞Υμνοι, 42.113.117.

14. ῞Υμνοι, 51.71.74.

15. Πρβλ.: ・・῞Οθεν καὶοὗτοι οὐδὲτῆςγῆς ἢν καταπατοῦσι, τὴν φύσιν, ἢτιςἐστίν, ἐπιστάμενοι, αὐτὴν ἐμβατεύειν τὴν θείαν τοῦΘεοῦτῶν ὅλων

ἀλαζονεύονται・・. (PG 29, 541C).

16. Θεολογικά 2.32.47.54-55.

17. Θεολογικά 2.55.62.

18. ῞Ομοιεςφράσειςβρίσκουμε στὸν κατὰΕὐνομίου Λόγο τοῦ῾Αγίου Βασιλείου

Αʹ 14 (PG 29.544BC).

19. ῞Υμνοι, 55.132-136.

20. ῞Υμνοι, 13.37-40.

21. ῞Υμνοι, 13.11-16.

22. ῞Υμνοι, 52.13.

23. ᾿Ιδ. Lampe, A Patristic Greek Lexicon, στήλη 1441, λῆμμα ・・ὑπερούσιος・.

– 26 –

- 26 -

24. ῞Υμνοι, 47.37-42.

25. ῞Υμνοι, 52.21-26.

26. ῞Υμνοι, 15.65-69.

27. Παραπομπὴἀρ 25.

28. ῞Υμνοι, 52.46-47.

29. ῞Υμνοι, 44.10.

30. ῞Υμνοι, 33.1-12.

31. ῞Υμνοι, 23.1-6.

32. Θεολογικὰ1.65-68. 79-81.

33. ῞Υμνοι, 32.09-104.

34. ῞Υμνοι, 13.18-21.

35. ῞Υμνοι, 30.471-484.

36. ῞Υμνοι, 21.1-3.

37. ῞Υμνοι, 53.90-93.

38. ῞Υμνοι, 44.6-8.

39. Βασιλείου, ᾿Επιστολὴ2.34-1, (PG, 32.869ΑΒ).

40. ᾿Αθηναγόρα, Περὶἀναστάσεωςτῶννεκρῶν 1 (PG 6.976Α).

41. ῞Υμνοι, 23.174-177.

42. ῞Υμνοι, 7.28-29.

43. ῞Υμνοι, 24.6-11.

44. ῞Υμνοι, 24.12-19.

45. ᾿Ηθικὰ Αʹ, 3.80-82.

46. ᾿Ηθικὰ Αʹ, 3.82-86.

47. ᾿Ηθικὰ Αʹ, 3.90-98.

48. ῞Υμνοι, 21.203.

49. ῞Υμνοι, 21.231-234.

50. ῞Υμνοι, 31.58.

51. ῞Υμνοι, 22.33-34.

52. ῞Υμνοι, 22.50-52.

53. ᾿Ιδ. παραπομπὴ1.

54. ῞Υμνοι, 30.18-32.

55. ῞Υμνοι, 23.185-194.

56. ῞Υμνοι, 23.230-238.

57. ῞Υμνοι, 44.43-48.

58. Γιὰπαράδειγμα ἰδ Γρηγορίου Νύσσης Περὶτοῦτίἐστιτό «κατ᾿εἰκόνα..»

(PG 44.1340C).

59. ῞Υμνοι, 7.25-29.

60. ῞Υμνοι, 7.30-36.

61. ῞Υμνοι, 47.31-41.

62. ῞Υμνοι, 30.156-165.

63. ῞Υμνοι, 30.263-267.

64. ῞Υμνοι, 31.1-15.

65. ῞Υμνοι, 31.33-64.

66. ῞Υμνοι, 1.1-8 21-25.

67. ῞Υμνοι, 1.26-29.

68. ῞Υμνοι, 1.30-37.

69. ῞Υμνοι, 1.38-42.

– 27 –

- 27 -

70. Γιὰτὴν παρόμοια λέξη «αἰσθητῶς ἰδ S.C. «Cathechese» IV Introduction,

σ.σ. 151-154.

71. ῞Υμνοι, 50.56-60.

72. ῞Υμνοι, 50.198-202.

73. ᾿Ιδ. παραπομπὲς59 καὶ60.

74. ῞Υμνοι, 50.238-241.

75. ᾿Ηθικά, 4.548-554.

76. ᾿Ηθικά, 7.532-537.

77. ᾿Ηθικά, 4.555-557.

78. ῞Υμνοι, 29.162-170.

79. ᾿Ηθικά, 4.917-924.

80. ᾿Ηθικά, 9.352-355.

81. ῞Υμνοι, 52.3-6.

82. Θεολογικά 3.66-69.

83. Κατηχήσεις 15.72-77.

84. ΓρηγόριοςΝαζιανζηνός 41.11 (PG 36.444C).

85. ῞Υμνοι, 51.136-142.

86. ᾿Ηθικά, 1.3.9-18.

87. ᾿Ηθικά, 2.7.126-132.

88. ᾿Ηθικά, 2.7.153-157.

89. ᾿Ηθικά, 2.7.210-212.

90. ᾿Ηθικά, 1.10.17-20.

91. ᾿Ηθικά, 10.885-889.

92. ῞Υμνοι, 20.58-60.

93. ῞Υμνοι, 30.457-487.

94. ᾿Ιδ. παραπομπὴ32.

95. ᾿Ιδ. παραπομπὴ25.

96. ᾿Ιδ. παραπομπὴ78.

97. ᾿Ιδ. παραπομπὴ24.

98. ᾿Ιδ. παραπομπὴ24.

99. ᾿Ιδ. παραπομπὲς24 καὶ26.

100. ᾿Ιδ. παραπομπὴ22.

101. ᾿Ιδ. παραπομπὴ43.

102. ᾿Ιδ. παραπομπὴ42.

103. ᾿Ιδ. παραπομπὲς52 καὶ66.

104. ᾿Ιδ. παραπομπὴ37.

105. ᾿Ιδ. παραπομπὴ43.

106. ᾿Ιδ. παραπομπὴ65.

107. ᾿Ιδ. παραπομπὴ41.

108. ᾿Ιδ. παραπομπὴ56.

109. ᾿Ιδ. παραπομπὴ75.

110. ᾿Ιδ. παραπομπὲς46 καὶ77.

111. ᾿Ιδ. παραπομπὴ74.

112. ᾿Ιδ. παραπομπὴ72.