Ὁ Κοσμᾶς ὁ Μελωδός, κατ' ἐξοχήν ἐπονομασθείς, Ἱεροσολυμίτης δέ καί Ἁγιοπολίτης, ἐμόνασε στή μονή τοῦ Ἁγίoυ Σάββα με ετὰτοῦ ἰσαδέλφου φίλου αὐτοῦ Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ καί διετέλεσε Ἐπίσκοπος Μαϊουμᾶτῆς Γάζης (750 μ.Χ.). Ὀρφανὸς ὢν υἱοθετήθηκε ὑπὸ τοῦ Σεργίου, πατρὸς τοῦ φωστῆρος τῆς Δαμασκοῦ καὶ συνεσπούδασε μετὰ τοῦ Ἰωάννου κοντά στόν σοφό Κοσμᾶ τόν ἐξ Ἰταλίας, τόν Ξένο ἢ Ἱκέτη καὶ Ἀσύγκριτο ἐπικαλούμενο. Ὁ ἱερὸς Κοσμᾶς συνέγραψε πολλοὺς Κανόνες καὶ πολλὰ Τροπάρια. Μεταξὺ τῶν πανηγυρικῶν Κανόνων αὐτοῦ τὴν ὑπέροχη θέση κατέχει ὁ στὴν Χριστoῦ Γέννηση «Χριστὸς γεννᾶται δοξάσατε», ληφθείς αὐτολεξεὶ ἐκ τῆς ἀρχῆς τοῦ πανηγυρικοῦ λόγου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, μελισθείς δὲεἰς ἦχον α΄· τόν β΄ ἦχο ἐχρησιμοποίησε στὴν δεύτερη ἑορτὴ τοῦ Κυρίoυ, τὰ Θεοφάνεια· τόν γ΄ ἦχο στὴν τρίτη ἑορτὴ τοῦ Κυρίου, τὴν Ὑπαπαντή· τόν δ ΄ἦχο στὴν τέταρτη ἑορτή, τὰ Βαΐα. Στὴ Μεγάλη Ἑβδομάδα τῶν Παθῶν παραλείπων τὸν πλ. α΄ ἦχοὡς πανηγυρικό, χρησιμοποιεῖ τόν β΄ καὶ πλ. β΄ ἦχο κατακόρως, ὡς ὄντων ἀμφοτέρων πενθίμων ἤχων. Στήν ἑορτὴτῆς Πεντηκοστῆς γίνεται χρήση τοῦ Βαρέως ἤχου, στήν δὲτελευταία ἑορτή, στήν Ὕψωση τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, τοῦ πλ. δ΄. Ἀκόμη ἐποίησε καὶ κανόνες στὴν Μεταμόρφωση τοῦ Σωτῆρος «Χοροὶ Ἰσραὴλ ἀνίκ μοις ποσί», στὴν Κοίμηση τῆς Θεοτόκου «Πεποικιλμένη τῇ θείᾳ δόξῃ» καὶ ἄλλους πολυάριθμους, στούς ὁποίους λεπτομερῆ ἑρμηνεία ἐποίησαν οἱ Γρηγόριος ὁ Κορίνθου, Θεόδωρος ὁ Πτωχοπρόδρομος καὶ Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης. Τὰ γιά κάθε ἡμέρα τῆς ΜεγάληςἙβδομάδος βραχύτερα ποιήματα, τὰ ὀνομαζόμενα κατὰ τὸν ἀριθμὸ τῶν ὠδῶν Διώδιον, Τριώδιον, Τετραώδιον, ἑρμήνευσαν οἱ Στουδίτες Θεόδωρος καὶ Ἰωσὴφ κατὰ μίμησιν τῶν ὁποίων οἱ ἴδιοι συνέγραψαν Τριώδια σέ ἄλλες ἡμέρες τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς.
Ὁ Ἅγιος Κοσμᾱς ἀνήκει στούς μεγάλους δημιουργούς τῆς ἐκκλησιαστικῆς ποίησης. Κύριο χαρακτηριστικό τῆς ποίησής του εἶναι ὁ ρυθμός. Ὁ ρυθμός τόν ἀναδεικνύει ὑμνογράφο καί μελωδό, διότι δέν συνθέτει μόνο τά ποιήματά του, ἀλλά καί τά μελοποιεῖ. Ὁ Ἅγιος ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη τό 750 μ.Χ. καί ἡ Ἐκκλησία τιμᾶ τή μνήμη του στίς 14 Οκτωβρίου.
ΧΡΙΣΤΟΣ ΓΕΝΝΑΤΑΙ
Χριστός γεννᾶ ται... [ 2΄ 25΄΄]
Α΄ Ὠδή τῶν Κανόνων σέ ἦχο α΄. Ψάλλει ὁ Θρασύβουλος Στανίτσας, Ἄ ρχων Πρωτοψάλτης τ ῆ ς Μ.τ.Χ.Ε.
Ὁ Ἰάκωβος, Ἐπίσκοπος Ἐδέσσης (710 μ.Χ.), συνέταξε ὕμνους κατὰ τοὺς ὀκτὼ ἤχους.
Ὁ Στέφανος Σαββαΐτης ἐμόνασε στή μονή τοῦ Ἁγίου Σάββα καί ἀποκαλεῖται Ἁγιοπολίτης. Ὡς μοναχός ἀσκήτεψε καί στήν Ἱερουσαλήμ, ὡς σύγχρονος τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ. Ἐμελούργησε πολλοὺς ἀσματικοὺς κανόνες, τροπάρια καὶ πένθιμους ὕμνους στὸν θάνατο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη τό 790 μ.Χ.
Ὁ Ἠλίας, Ἐπίσκοπος Κρήτης, ὁ καὶ Ἔκδικος, ἐκ τῶν ὑμνoγράφων τοῦ Η΄ αἰῶνος μ.Χ., ἀριθμεῖται μεταξύ τῶν Θεοτοκαριογράφων τῆς Ἐ κκλησίας ὡς συντάξας Κανόνες στὴν Θεοτόκο.
Ὁ ὑμνογράφος Κυπριανός ἤκμασε πιθανῶς περί τό 700 μ.Χ. Συνέθεσε πλῆθος σύντομων ποιημάτων κατά τό αὐτόμελον Οἶκος τοῦ Ἐφραθᾶ, τό ὁποῖο φέρεται ὑπό τό ὄνομά του. Θεωρεῖται ὡς εἰσηγητής τοῦ ὑμνολογικοῦ εἴδους τοῦ λεγομένου «σύντομον», τό ὁποῖο συνίσταται σέ σειρά ἐκ τεσσάρων ἤ περισσοτέρων μέχρις ἐννέα βραχειῶν στιχηρῶν στροφῶν. Τέτοια ποιήματά του διατηρήθηκαν στά Μηναῖα, ἰδιαίτερα δέ στίς ἑορτές τοῦ Ἰανουαρίου, ἀλλά μερικές φορές αὐτά συγχέονται μέ συνθέσεις κάποιου Νικολάου ὑμνογράφου. Οἱ συνθέσεις αὐτές εἶναι ἐξόχως παραστατικές παρά τή συντομία τους. Στροφή στόν Ὅσιο Ἀντώνιο λέγει:
« Ἔρωτι τοῦ Χριστοῦ
καρδίαν τετρωμένος,
ὡς ἔλαφος ἐν δίψει
τῶν ἀρετῶν εἰς ὄρος
ἀνέδραμες, πανόσιε».
Ὁ Ἅγιος Νικηφόρος, ὁ Ὁμολογητής, ἐγεννήθηκε στήν Κωνσταντινούπολη τό ἔτος 758 μ.Χ. ἀπό περιφανεῖς καί εὐσεβεῖς γονεῖς, τό βασιλικό γραμματέα καί νοτάριο Θεόδωρο καί τήν Εἰρήνη. Ὁ πατέρας του ἐξορίσθηκε ἀπό τόν αὐτοκράτορα Κωνσταντίνο Ε΄ τόν Κοπρώνυμο (741-775 μ.Χ.) στά Μύλασσα τῆς Καρίας καί μετά στή Νίκαια, ὅπου μετά ἑξαετία ἀπέθανε, διότι ἦταν ὑπέρμαχος τῶν ἱερῶν εἰκόνων.
Ὁ Νικηφόρος εἶχε καλή ἐκπαίδευση καί ἐχρημάτισε βασιλικός γραμματέας, ἀλλά ἐπειδή εἶχε κλίση στή μοναχική πολιτεία, ἐκάρη μοναχός καί ἀποσύρθηκε σέ κάποιο λόφο ἀπέναντι τοῦ Θρακικοῦ Βοσπόρου, ὅπου μαζί μέ ἄλλους μοναχούς διήνυε τήν ὁδό τῆς ἀσκήσεως.
Γενόμενος γνωστός γιά τίς ἀρετές του στήν Κωνσταντινούπολη, προσκλήθηκε καί ἀνέλαβε τή διεύθυνση κάποιου πτωχοκομείου τῆς πόλεως. Ὅταν ἐκοιμήθηκε ὁ Ἅγιος Ταράσιος († 25 Φβρουαρίου), ὑπό τοῦ αὐτοκράτορος Νικηφόρου Α΄τοῦ Λογοθέτου (803-811 μ.Χ.), μέ τήν ψῆφο τοῦ κλήρου καί τοῦ λαοῦ, ἐξελέγη, στίς 5 Ἀπριλίου 806 μ.Χ., Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως καί ἐχειροτονήθηκε στίς 12 τοῦ ἰδίου μηνός κατά τήν ἡμέρα τοῦ Ἁγίου Πάσχα.
Ὅσο ἐζοῦσε ὁ βασιλεύς Νικηφόρος καί οἱ διάδοχοί του Σταυράκιος (811 μ.Χ.) καί Μιχαήλ Α΄ ὁ Ραγκαβές (811-813 μ.Χ.), ἡ πατριαρχεία τοῦ Ἁγίου Νικηφόρου ἦταν ὁμαλή καί ἀπερίσπαστη. Ὅταν ὅμως αὐτοκράτορας ἔγινε ὁ Λέων Ε΄ ὁ Ἀρμένιος (813-820 μ.Χ.), ὁ ὁποῖος ἦταν εἰκονομάχος, ὁ Ἅγιος Νικηφόρος ἦταν ἀντίπαλος καί ἀτρόμητος ἐπιτιμητής τῆς βασιλικῆς ἀσέβειας. Ὁ Πατριάρχης παρέλαβε τόν Ὅσιο Θεοφύλακτο Νικομηδείας, τόν Ἅγιο Αἰμιλιανό Κυζίκου, τόν Ἅγιο Εὐθύμιο Σάρδεων, τόν Εὐδόξιο Ἀμορίου, τόν Ἅγιο Μιχαήλ Συνάδων καί τόν Ἅγιο Ἰωσήφ Θεσσαλονίκης, καί ἐπῆγε στό παλάτι, γιά νά ἐλέγξει τόν αὐτοκράτορα καί νά τόν βοηθήσει νά ἐπιστρέψει στήν ὀρθή πίστη. Ὁ αὐτοκράτορας ἔμενε ἀμετάπειστος καί τούς κατεδίκασε ὅλους σέ ἐξορία. Ὁ Πατριάρχης Νικηφόρος ἐξορίσθηκε ἀρχικά στή Χρυσούπολη καί στή συνέχεια στή μονή τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου κοντά στόν Ἀκρίτα. Ἐκεῖ συνδέθηκε περισσότερο μέ τόν Ἅγιο Θεόδωρο τόν Στουδίτη, πού ἦταν καί αὐτός ἐξορισμένος.
Ὅταν μετά ἀπό λίγο, δολοφονηθέντος τοῦ αὐτοκράτορος Λέοντος, ἔγινε βασιλέας ὁ Μιχαήλ Β΄ ὁ Τραυλός (820-829 μ.Χ.), ὁ Ἅγιος Νικηφόρος ἐπανῆλθε στήν Κωνσταντινούπολη καί ἐζήτησε τήν ἀποκατάστασή του. Ὁ αὐτοκράτορας Μιχαήλ ἐδέχθηκε τήν πρόταση αὐτή, ἀλλ' ὑπό τόν ὅρο ὁ Ἅγιος νά ἀναγνωρίσει τήν ὑφιστάμενη ἐκκλησιαστική τάξη καί νά μήν κινήσει τό θέμα τῆς ἀναστηλώσεως τῶν ἱερῶν εἰκόνων. Ὁ Ἅγιος ἀπέκρουσε τόν ὅρο αὐτό καί ἐπροτίμησε τήν ἐξορία, ὅπου καί ἀπέθανε τό ἔτος 829 μ.Χ.
Ὁ Ἅγιος Νικηφόρος ὁ Ὁμολογητής εἶναι ἐπίσημος στήν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας, ὄχι μόνο διότι μέ ἐνθουσιασμό καί ἱερό ζῆλο ἐπολέμησε τούς εἰκονομάχους, ἀλλά καί γιά τή σπάνια αὐτοῦ συγγραφική ἱκανότητα. Ἐπισημότερα τῶν συγγραμμάτων του εἶναι ἡ «Σύντομος Ἱστορία», τό «Χρονολογικόν σύντομον», ἡ «Στιχομετρία», «Λόγοι ἀντιρρητικοί», «Ἐπιστολαί» καί διάφοροι ἐκκλησιαστικοί κανόνες.
Ἡ μεγάλη συμβολή τοῦ Ἁγίου Νικηφόρου στήν ὑπερίσχυση καί ἐπικράτηση τῶν Ὀρθοδόξων ἀπόψεων ἔγκειται στήν ὑπ' αὐτοῦ συστηματική ἀνασκευή καί ἀναίρεση τῶν εἰκονοκλαστικῶν θέσεων καί μάλιστα καί τῶν ἀναφερομένων στό Χριστολογικό δόγμα.
Οἱ εἰκονομάχοι, ἀθετήσαντες τήν τιμή τῶν ἱερῶν εἰκόνων, ἀπέβαλαν εὐθύς ἐξ ἀρχῆς καί τίς εἰκόνες τῶν Ἀγγέλων. Ὁ Ἅγιος Νικηφόρος ἀπέδειξε μέ βάση τήν Παλαιά Διαθήκη, ὅτι οἱ Ἀγγελικές δυνάμεις, ἄν καί ἀσώματοι, ἄϋλοι καί (σχετικῶς) ἀπεριόριστοι, εἰκονίζονται καί οἱ εἰκόνες προσαγορεύονται διά τοῦ ὀνόματος τῶν ἀρχετύπων, διά τοῦ ὁποίου μεταβιβάζονται σέ αὐτές ἡ χάρη καί ἠ εὐλογία ἐκείνων, τῶν ὁποίων καί μεταλαμβάνουν οἱ ἀξίως τιμῶντες αὐτές. Ἔτσι, κατά τόν ἱερό Πατέρα, οἱ εἰκόνες τῶν Ἀγγέλων δέν εἶναι ἄψυχα, ἀναίσθητα, ἀπό ἄψυχη καί ἄλογη ὕλη, ἐπιτεύγματα ἀνθρωπίνων χειρῶν, δέν εἶναι εἴδωλα, ἀλλά τῶν ἐπουρανίων Δυνάμεων «ἀφομοιώματα τίμια καί ἅγια», «ἱερά ἀπεικάσματα καί ἀπεικονίσματα», τήν κατασκευή τῶν ὁποίων «Θεός ἐστιν ὁ προστάττων, Θεός ὁ κελεύων» 100 .
Παράλληλα ὅμως μέ τή θεολογική διδασκαλία του, ὁ Ἅγιος διακρίθηκε καί γιά τίς μουσικές γνώσεις αὐτοῦ.
Ἡ Ἐκκλησία τιμᾶ τή μνήμη του στίς 2 Ἰουνίου καί ἑορτάζει τήν ἀνακομιδή τοῦ ἱεροῦ λειψάνου αὐτοῦ στίς 13 Μαρτίου.
Ἄν καί πρόκειται περί ἑνός τῶν δοκιμωτάτων ποιητῶν τῆς Ὀρθοδοξίας, αὐτός παρέμεινε λησμονημένος ὑπό τήν σκιά ἄλλων ὑμνογράφων. Ὁ Ὅσιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός θεωρεῖται ἀπό ὅλους ὡς αὐτός πού ἐπανεισήγαγε στή λειτουργική ποίηση τήν ἀρχαῒζουσα γλώσσα καί ἐν μέρει τά ἀρχαῖα μέτρα, κυρίως ἐπί τῇ βάσει τοῦ φαινομένου τῶν τριῶν ἀποδιδόμενων σέ αὐτόν ἰαμβικῶν κανόνων στίς μεγάλες ἑορτές:
Χριστουγέννων:
Ἔσωσε λαόν θαυματουργῶν δεσπότης Ὑγρόν θαλάσσης κῦμα χερσώσας πάλαι. Θεοφανείων:
Στίβει θαλάσσης κυματούμενον σάλον, Ἤπειρον αὖθις Ἰσραήλ δεδειγμένον.
Ἔσωσε λαόν θαυματουργῶν δεσπότης Ὑγρόν θαλάσσης κῦμα χερσώσας πάλαι. Θεοφανείων:
Στίβει θαλάσσης κυματούμενον σάλον, Ἤπειρον αὖθις Ἰσραήλ δεδειγμένον.
Πεντηκοστῆς:
Θείῳ καλυφθείς ὁ βραδύγλωσσος γνόφῳ, Ἐρρητόρευσε τόν θεόγραφον νόμον.
Παρά ταῦτα δέν ἐπιτρέπεται ἡ στήριξη οἱασδήποτε κρί σεως περί Δαμασκηνοῦ στούς κανόνες αὐτούς, διότι δέν εἶναι ἰδικοί του. Ὁ κανόνας στήν Πεντηκοστή φέρει συχνά στήν παράδοση καί τό ἐπώνυμο Ἀρκλᾶς . Περί τῆς πατρότητος τοῦ Δαμασκηνοῦ ἀμφέβαλλαν ἀπό τούς παλαιούς ὁ Γρηγόριος Κορίνθου καί ὁ Ἅγιος Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός. Τήν ἀπόδοση στόν Ἀρκλᾶ ἀποδέχθηκε κατά τούς νεώτερους χρόνους ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης 101 . Τά τροπάρια τοῦ Ἀρκλᾶ διακρίνονται γιά τίς λεπτές θεολογικές διατυπώσεις. Παρόμοιας δομῆς καί τάσεως εἶναι τά ἕξι τροπάρια ἑνός ἀθροίσματος, τό ὁποῖο ἀποτελοῦσε μέρος τῆς νεκρωσίμου Ἀκολουθίας γιά τούς μοναχούς, ἀφοῦ ἄλλωστε εἶναι προσόμοια τοῦ πρώτου τροπαρίου τοῦ πλαγίου δ΄ τῆς ὡς ἄνω σειρᾶς.
«Ἀθάνατε οἰκτίρμων καί τῶν νεκρῶν καί τῶν ζώντων ὁ Κύριος,
βουλήσει θείᾳ ὅν ἐκ γῆς μέτέστησας....»102.
Γιά τόν ποιητή αὐτόν, Ἰωάννη Μοναχό Ἀρκλᾶ, δέν γνωρίζουμε τίποτε ἄλλο πλήν τοῦ ὀνόματος,, παραδιδομένου διά τοῦ Ἰωάννου Μερκουροπώλου καί μερικῶν ἐπιγραφῶν σέ χειρόγραφα, καί τῆς δηλώσεως τοῦ πρώτου, ὅτι ἐμόνασε στή Λαύρα τοῦ Ἁγίου Σάββα. Ἐπειδή πρέπει νά ἔζησε μετά τόν Δαμασκηνό († 749 μ.Χ.) καί πρό τοῦ Ἰωσήφ τοῦ Ὑμνογράφου († 886 μ.Χ.), εἶναι εὔλογο νά τοποθετήσουμε τό χρόνο ἀκμῆς αὐτοῦ στίς πρῶτες δεκαετίες τοῦ Θ΄ αἰῶνος.
Χριστός γενν ᾶ ται... Ἔ σωσε λαόν... [ 3΄ 37΄΄]
Εἱρμοί διπλῶν Καταβασιῶν, σέ ἦχο α΄. Ψάλλουν ὁ μακαριστός Σχολάρχης Μητροπολίτης Σταυρουπόλεως Μάξιμος καί ὁ Β΄ χορός τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τῆς Χάλκης.
Στείβει θαλάσσης... [ 0΄ 40΄΄]
Εἱρμός τῆς α΄ Ὠδῆς τοῦ β΄ Κανόνος τῶν Θεοφανείων, σέ ἦχο β΄. Ψάλλει ὁ Ἄρχων Λαμπαδάριος τῆς Μ.τ.Χ.Ε. Βασίλειος Εμμανουηλίδης.
Θεί ῳ καλυφθείς... [ 1΄ 56΄΄]
Εἱρμοί Καταβασιῶντῆς Πεντηκοστῆς, σέ ἦχο δ΄. Ψάλλει ὁ Ἄρχων Πρωτ. τ ῆ ς Μ.τ.Χ.Ε. Θρασ. Στανίτσας.
Ὁ Ὅσιος Θεόδωρος ὁ Στουδίτης, ἕνας ἀπό τούς διακεκριμένους θεολόγους καί ἡγούμενος τῆς περίφημης μονῆς Στουδίου, ἐγεννήθηκε τό 759 μ.Χ. καί ἐκοιμήθηκε τό 826 μ.Χ. Ὁ Ὅσιος Θεόδωρος συνέθεσε, ἀναθεώρησε καί τροποποίησε στή σημερινή τους μορφή τούς Ἀναβαθμούς τῆς Οκτωήχου, πού ἔχουν ὅλη τή Θεολογία περί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Συνέγραψε Τριώδια και Τετραώδια, πού τά βρίσκουμε στό βιβλίο τοῦ Τριωδίου, Κανόνες στά Σάββατα τῶν Ἀπόκρεω καί τῆς Τυρινῆς, καί στήν Κυριακή τῆς Σταυροπροσκυνήσεως, τὸν Ἐπιτάφιο Θρῆνο «Ἡ ζωὴ ἐν τάφῳ», Κανόνες στὴν Θεοτόκο (γι' αὐτό καὶ καλεῖται Θεοτοκαριογράφος) καὶ ἄλλα. Σέ αὐτὸν ἀποδίδεται καὶ τὸ Τυπικὸ τῆς μονῆς τῶν Στουδιτῶν. Ἡ Ἐκκλησία τιμᾶ τή μνήμη του στίς 11 Νοεμβρίου.
ΕΓΚΩΜΙΟΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΠΟΤΟΜΗΝ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΚΕΦΑΛΗΣ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΠΤΙΣΤΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ
Ἔ κδοση Ἱ. Μονῆς Γενεθλίου τοῦ Προδρόμου Καρυῶν Καρυστίας
«Πνευματική πανήγυρις
Τίμιο τό αἷμα τῶν προφητῶν
1Β. Ὄντως λαμπρὰ καὶ θεϊκῆς χαρμοσύνης πλήρης ἡ σημερινὴ σύναξη, πού μᾶς συγκέντρωσε ὅλους ἐμᾶς, ἀγαπητοὶ Χριστιανοί, γιὰ νὰ γιορτάσουμε σήμερα τὸ πνευματικὸ πανηγύρι. Καὶ δίκαια χαρακτηρίζεται λαμπρά, ἀπὸ αὐτὸ τὸ ἴδιο τὸ ἐπώνυμο τοῦ ἁγίου, τοῦ ὁποίου τελοῦμε τὴν μνήμη, μιὰ καὶ εἶναι καὶ θεωρεῖται «λύχνος φωτός». Χωρὶς ἀμφιβολία δὲν πρόκειται γιὰ λύχνο, ποὺ περιαυγάζει τοὺς σωματικούς μας ὀφθαλμοὺς μὲ γήϊνη ἀκτινοβολία. Γιατί αὐτοῦ τοῦ εἴδους ἡ λάμψη θὰ ἦταν παροδική, μὲ συνεχεῖς διακοπὲς ἀπὸ κάθε ἐμπόδιο, ποὺ θὰ παρεμβαλλόταν σὰν σκιά. Ἀντίθετα, πρόκειται γιὰ φῶς, ποὺ καταυγάζει μὲ τὴν ἀκτινοβολία τῆς θείας Χάριτος τὶς καρδιὲς ὅλων ἐκείνων, ποὺ ἀνέκαθεν ἔχουν συναχθεῖ στὴν ἑορτή, γιὰ φῶς, ποὺ ἀνυψώνει τὸν νοῦ στὴ θεωρία τῆς ἀθλήσεως τοῦ δικαίου. Κι ἔτσι, καθὼς μὲ τὰ μάτια τῆς ψυχῆς μας θὰ ἀτενίζουμε τὸ μακάριο τοῦτο πάθος, θὰ δημιουργοῦμε παράλληλα καὶ τὴν προϋπόθεση τῆς προσωπικῆς μας εὐφροσύνης. Γιατί τὸ αἷμα ὁποιουδήποτε ἄλλου, ποὺ ἀπὸ ξίφος ἔρρευσε κάτω στὴ γῆ, οὔτε θὰ μποροῦσε νὰ τέρψει τὴν ἀνθρώπινη ὅραση οὔτε ἡ διήγηση τοῦ γεγονότος νὰ καλύψει μὲ σεβασμὸ τὴν μνήμη τοῦ νεκροῦ. Γιατί, πῶς θὰ μποροῦσε νὰ ἑλκύσει τὸν ἄνθρωπο, πού ἀπὸ τὴν φύση τοῦ ἀγαπᾶ τὴ ζωή, μιὰ αἱματοχυσία πού ὁδηγεῖ στὸ θάνατο; Μᾶλλον τὸ ἀντίθετο θὰ τὸν ὁδηγοῦσε μὲ τὴν ἀπέχθεια ζωγραφισμένη στὸ πρόσωπό του σὲ συναισθήματα συμπαθείας καὶ ἐλέους γιὰ τὸ πάθημα, ἐκτὸς βέβαια ἐὰν κανεὶς βρίσκεται σὲ κατάσταση ἀλλοφροσύνης ἢ ἀποκτηνώσεως, μὴ μπορώντας νὰ ἀντιδράσει λογικὰ σὲ αὐτὰ ποὺ βλέπει, ὅπως κάνουν τὰ ἄγρια θηρία. Ὅπως ἀκριβῶς συμβαίνει καὶ μὲ τοὺς πετεινούς, ποὺ ἐνῶ ἄλλοι σφάζονται, αὐτοὶ χαίρονται, λαλοῦν, πηδοῦν δεξιὰ ἀριστερά, μένοντας μόνο σὲ αὐτὸ ποὺ βλέπουν καὶ χωρὶς νὰ συλλογίζονται, ὅτι θὰ ἔλθει καὶ ἡ δική τους ἡ σειρὰ νὰ πάθουν τὸ ἴδιο. Τὸ αἷμα, ὅμως, τοῦ δικαίου τὸ βλέπει κανεὶς καὶ τέρπεται, ἀκούει γι' αὐτὸ καὶ τοῦ μεταφέρονται χαροποιὰ ἀγγέλματα, ἀξίζει νὰ τὸ ψαύει μὲ τὰ χείλη προσκυνηματικά. Γιατί ἡ προσφορὰ αὐτοῦ τοῦ αἵματος χαρίζει τὴν μετοχὴ στὴν ἀθάνατη καὶ ἀληθινὴ ζωή. Καὶ πιστεύω, ὅτι ὄχι μόνο ἡ σταγόνα τοῦ αἵματος, ἀλλὰ καὶ ὁ,τιδήποτε δικό του, εἴτε λείψανο εἴτε μία τρίχα εἴτε κάτι ἀπ' ὅσα φοροῦσε ἢ ἄγγιζε, εἶναι περιζήτητο καὶ πολύτιμο σ' αὐτὸν ποὺ ἔχει βάλει σκοπό του νὰ ζεῖ μὲ εὐσέβεια. Γι' αὐτὸ τὸ λόγο ἐκεῖνος, ποὺ ἔχει κάτι τέτοιο στὸ σπίτι του ἣ στὴν ἐκκλησία, δηλαδὴ ὁλόκληρο λείψανο ἢ ἕνα μέρος ἢ κάτι ἀπειροελάχιστο, τὸ θεωρεῖ καύχημά του, σὰν νὰ κατέχει κάποιο θησαυρό, ποὺ τοῦ χαρίζει ἁγιασμὸ καὶ τοῦ ἐξασφαλίζει τὴν σωτηρία. Καὶ προσέρχεται μὲ εὐλάβεια στὴ λειψανοθήκη μὲ τὴν ἱερὴ σκόνη καὶ ἀσπάζεται μὲ ἅγιο φόβο τὰ ἄψαυστα ἅγια λείψανα.
1Β. Τέτοιο, κατὰ τὴ γνώμη μου, ἦταν καὶ τὸ αἷμα τοῦ δικαίου Ἄβελ, ἂν καὶ γιὰ τοὺς γονεῖς στάθηκε τότε αἰτία ἀσυνήθιστου καὶ γοεροῦ θρήνου. Καὶ πὼς θὰ μποροῦσαν, ἐνῶ μέχρι τότε δὲν εἶχαν ἐμπειρία τοῦ νεκροῦ, νὰ μὴν χάσουν τὰ λογικὰ τοὺς γιὰ τὴ σφαγὴ τοῦ υἱοῦ τους, νὰ μὴν θρηνήσουν καὶ νὰ μὴν ξεσπάσουν σὲ γοερὲς κραυγές, καθὼς ξαφνικὰ τὸν βλέπουν νὰ κείτεται κατὰ γῆς αἱμόφυρτος καὶ πεσμένος νεκρὸς ἀπὸ τὸ φονικὸ χέρι τοῦ ἀδελφοῦ; Τέτοιο στάθηκε γιὰ μᾶς καὶ τὸ ἅγιο αἷμα τοῦ προφήτου Ἀμώς, ποὺ θανάτωσε μὲ ξίφος ὁ βασιλιὰς Ἀμασίας, ἀφοῦ συνέχεια τὸν βασάνιζε ἀνελέητα. Παραδίδει σὲ θάνατο τὸν δίκαιο, καθὼς τὸν πλήγωσε μὲ ρόπαλο στὸν κρόταφο, μιὰ κι ὁ ἴδιος πληγωνόταν μὲ τὰ προφητικὰ βέλη. Τὸ ἴδιο καὶ τὸ ἅγιο αἷμα τοῦ προφήτου Μιχαίου, ποὺ τὸν σκότωσε γκρεμίζοντας τον ὁ Ἰωράμ, ὁ γυιὸς τοῦ Ἀχαάβ, ἐπειδὴ δίδασκε μὲ εἰλικρίνεια καὶ θάρρος τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ. Γιατί τὸν ἔλεγχε, καθὼς μαρτυρεῖ ἡ Ἁγία Γραφή, γιὰ τὴν ἀσεβῆ συμπεριφορὰ τῶν προγόνων του. Τέτοιο ἦταν καὶ τὸ ἅγιο αἷμα τοῦ προφήτου Ἠσαῒου. Τὸν χώρισε σὲ δυὸ μέρη μὲ πριόνι ὁ Μανασςῆς, ποὺ εἶχε παρασύρει στὴν εἰδωλολατρεία τὸν μανιώδη στὰ πάθη καὶ ἐπιπόλαιο στὴν πίστη Ἰσραηλιτικὸ λαό, ἐπειδὴ δὲν ἄντεχε νὰ ἀκούει τὶς προφητικὲς ἀποκαλύψεις. Τὸ ἴδιο ἅγιο στάθηκε καὶ τὸ αἷμα τοῦ γενναίου Ἐλεάζαρ, ποὺ μαρτύρησε μὲ τὰ ἑπτὰ παιδιὰ καὶ τὴν θεοσεβῆ μητέρα τοὺς αἷμα, ποὺ σκόρπισε ἀσύστολα ὁ Ἀντίοχος μέσα ἀπὸ πολλὰ βασανιστήρια, μὴ ὑποφέροντας τὴν σθεναρὴ ἀντίσταση τῶν ἀκαταμάχητων γιὰ τὴν ἐφαρμογὴ τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ. Καὶ τοὺς σφράγισε ὁ θάνατος μέσα στὴν τέλεια πίστη τους. Τέτοιο στάθηκε γιὰ μᾶς καὶ τὸ ἅγιο αἷμα τοῦ προφήτου Ζαχαρίου. Χύθηκε μπροστὰ στὸ θυσιαστήριο ἀπὸ τὸ ἀφηνιασμένο καὶ ὠμότατο μαχαίρι τῶν Ἰουδαίων, ποὺ δὲν μποροῦσαν νὰ ἀκοῦνε τὰ προφητικὰ λόγια. Καὶ τί χρειάζεται νὰ ἀναφέρω περισσότερα παραδείγματα ἀπὸ τὸ νὰ μιλήσω συνοπτικὰ γιὰ τὸ ἅγιο αἷμα τῶν ἀποστόλων, τῶν προφητῶν καὶ τῶν μαρτύρων, αἷμα ποὺ πολλοὶ ἀλητήριοι ἔκαναν νὰ ξεχυθεῖ ποικιλοτρόπως, σὰν νερὸ ἄφθονο ποὺ περικυκλώνει τὴ γῆ καὶ σβήνει τὴν ἀσέβεια;
Τὸ αἷμα ποὺ βοᾶ
1Β. Τέτοιο, λοιπόν, ἦταν καὶ τὸ ἅγιο αἷμα τοῦ Βαπτιστοῦ καὶ Προδρόμου τοῦ Χριστοῦ, γιὰ τὸ ὁποῖο πρόκειται νὰ μιλήσουμε. Αὐτὸ χύθηκε σὰν πολυτελὲς μύρο ἀπὸ τὸν ἱερὸ τράχηλο καὶ εὐωδιάζει τὴν οἰκουμένη. Αἷμα, ποὺ σύναξε ὄχι ἡ γαστριμαργία οὔτε ἡ οἰνοποσία οὔτε ἡ τροφὴ κρεάτων ἢ κάποιου ἄλλου ἐδέσματος, ἀπὸ ὅσα συνηθίζουν νὰ λιπαίνουν καὶ νὰ ἱκανοποιοῦν τὶς ὀρέξεις, ἀλλὰ αἷμα, ποὺ σιγὰ σιγά, ἀπὸ αὐτὰ τὰ ἴδια τὰ σπάργανα μέχρι τὸ τέλος, αὔξησε ἡ χάρη τῆς ἐγκρατείας. Γιατί, ὅπως λέει ὁ Κύριος, «ἦλθε ὁ Ἰωάννης, ποὺ οὔτε ἔτρωγε, οὔτε ἔπινε». Αἷμα, ποὺ κενώθηκε, πρὶν ἀπὸ τὸ πανάγιο Αἷμα τοῦ Δεσποτικοῦ καὶ ἀθανάτου ποτηρίου. Γιατί ἔπρεπε ὁ πρόδρομος τοῦ φωτός, ὅπως ἀνέτειλε μὲ τὴ γέννησή του ἀπὸ στείρα μητέρα καταυγάζοντας αὐτοὺς ποὺ ζοῦσαν πάνω στὴ γῆ, ἔτσι νὰ λάμψει καὶ στοὺς νεκροὺς περνώντας μέσα ἀπὸ τὸ θάνατο ὡς φωτόμορφος κήρυκας. Αἷμα, ποὺ μὲ πολὺ περισσότερη παρρησία βοᾶ πρὸς τὸν Κύριο ἀπ' ὅ,τι τὸ αἷμα τῆς σφαγῆς τοῦ Ἄβελ. Καὶ γίνεται τοῦ φόνου ἡ ἐκτέλεση ἀναβόηση μυστικῆς φωνῆς, ποὺ δὲν προέρχεται ἀπὸ φωνητικὰ ὄργανα, ἀλλὰ ποὺ γίνεται ἀντιληπτὴ μὲ τὴ δύναμη τῆς ἴδιας της πράξεως. Αἷμα σεβασμιώτερο ἀπὸ αὐτὸ τῶν πατριαρχῶν, πολυτιμότερο τῶν προφητῶν καὶ ὀσιώτερο τῶν δικαίων. Ἀκόμη καὶ τῶν ἀποστόλων διαπρεπέστερο καὶ τῶν μαρτύρων ἐνδοξότερο, καθὼς μαρτυρεῖ ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ Λόγου. Αἷμα χαριέστατο, ποὺ καλλωπίζει τὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, πιὸ ὄμορφο ἀπὸ κάθε ποικολόχρωμο καὶ σπάνιο ἀνθοστολισμό, αἷμα, ποὺ κενώθηκε κατὰ τὸ τέλος τοῦ παλαιοῦ νόμου ὑπὲρ τῆς δικαιοσύνης καὶ ἄνθος, ποὺ ἀποτελεῖ τὸ προοίμιο τῆς παρουσίας τοῦ Χριστοῦ.
Δίκαιος ἔλεγχος
1Β. Ἀλλὰ ἂς συνθέσουμε τὸν λόγο ἀπὸ τὰ ἱερὰ Εὐαγγέλια γιὰ τὸ πῶς κενώθηκε αὐτὸ τὸ αἷμα, ἀπὸ ποιὸν καὶ γιὰ ποιὰ αἰτία. « Ὁ Ἡρώδης, λοιπόν, λέει τὸ ἅγιο Εὐαγγέλιο, ἀφοῦ συνέλαβε τὸν Ἰωάννη, τὸν ἔδεσε καὶ τὸν ἔρριξε στὴ φυλακή, ἐξ αἰτίας τῆς Ἡρωδιάδας, τῆς γυναίκας τοῦ ἀδελφοῦ του Φιλίππου. Γιατί τοῦ ἔλεγε ὁ Ἰωάννης: Δὲν σοῦ ἐπιτρέπεται νὰ συζεῖς μὲ αὐτήν. Καὶ ἐνῶ ἤθελε νὰ τὸν θανατώσει, φοβήθηκε τὸν λαό, γιατί ὅλοι τὸν θεωροῦσαν προφήτη». Κατ' ἀρχὰς ἂς προσπαθήσουμε νὰ ἐξακριβώσουμε, ποιὸς ἦταν αὐτὸς ὁ Ἡρώδης, ἐπειδὴ ἡ συνωνυμία προξενεῖ ἀσάφεια γιὰ τὸ συγκεκριμένο πρόσωπο. Φανερὸ εἶναι, πὼς πρόκειται γιὰ τὸν τετράρχη. Γιατί ὁ πατέρας του ὁ Ἡρώδης, ὁ φονιὰς τῶν νηπίων, εἶχε πεθάνει ἐδῶ καὶ πολλὰ χρόνια. Καὶ γιὰ ποιὸν λόγο τὸν ἤλεγχε ὁ Ἰωάννης; Γιατί ἔχοντας ἀπομακρύνει τὴ νόμιμη γυναίκα του ὁ Ἡρώδης, δηλαδὴ τὴν κόρη τοῦ βασιλιὰ Ἀρέτα, συνῆψε παράνομο δεσμὸ μὲ τὴν Ἡρωδιάδα, τὴ γυναίκα τοῦ ἀδελφοῦ του Φιλίππου. Γιατί εἶχε τὴ δυνατότητα, σύμφωνα μὲ τὸν μωσαϊκὸ νόμο, ἂν ἐκείνη ἦταν ἄτεκνη, νὰ τὴν νυμφευθεῖ, γιὰ νὰ ἀναστηθεῖ ἀπόγονος στὸν ἀδελφό του. Παντελῶς, ὅμως, ἀπαγορευόταν, ἐφ' ὅσον εἶχε μία κόρη, τὴν συνωνόματη Ἡρωδιάδα, τὸ γέννημα τῆς ὀχιᾶς, τὸ διαβολικὸ ὄργανο τοῦ δικοῦ της ἀφανισμοῦ. Εὔλογος, λοιπόν,ὁ ἔλεγχος τοῦ Ἰωάννου. Καὶ ἔλεγχος ὄχι ὑβριστικός, ἀλλὰ συμβουλευτικός, χωρὶς νὰ δημιουργεῖ τραύματα, ἀλλὰ ἀπεναντίας, νὰ θεραπεύει πληγές. Γιατί, τί λέει; «Δὲν σοῦ ἐπιτρέπεται νὰ τὴν ἔχεις». Τὸν ἐπαναφέρει στὴν τάξη τῆς θείας νομοθεσίας, μιλώντας κάπως ἔτσι: «Δὲς καὶ πληροφορήσου μὲ ἀκρίβεια, γιὰ τὸ τί σου παραγγέλλει ὁ μωσαϊκὸς νόμος. « Ἐὰν μένουν μαζὶ δυὸ ἀδελφοὶ καὶ πεθάνει ὁ ἕνας ἀπὸ αὐτοὺς χωρὶς νὰ ἔχει ἀφήσει ἀπογόνους, δὲν ἐπιτρέπεται ἡ χήρα του νὰ παντρευθεῖ ξένον ἄνδρα. Θὰ τὴν νυμφευθεῖ ὁ ἀδελφός του ἄνδρα της καὶ θὰ τὴν λάβει ὡς νόμιμη σύζυγο καὶ τὸ παιδὶ ποὺ θὰ γεννηθεῖ θὰ λάβει τὸ ὄνομα τοῦ νεκροῦ καὶ ἔτσι δὲν θὰ σβήσει τὸ ὀνομά του ἀπὸ τὸ Ἰσραήλ». Αὐτά σου παραγγέλλει ὁ νόμος. Ἐσύ, ἀντίθετα, συζεῖς μὲ τὴν γυναίκα, ποὺ ἔχει ἤδη παιδὶ ἀπὸ τὸν ἀδελφό σου. Μή, λοιπόν, παραβεῖς τὸν κανόνα τοῦ νομοθέτου. Κι οὔτε μὲ ἀνόσιο αἷμα νὰ μολύνεις τὴν βασιλικὴ πορφύρα. Κι οὔτε ἐσύ, ποὺ ὀφείλεις νὰ ἀποτελεῖς γιὰ τοὺς ἄλλους τὸ ὑπόδειγμα τῆς ὑποταγῆς στοὺς νόμους, ἐμφανισθεῖς ὡς αἴτιος παρανομίας στοὺς ὑπηκόους σου. Κι ἂν πέσεις σὲ αὐτὸ τὸ παράπτωμα, δίκαια θὰ κριθεῖς, «γιατί ἡ τιμωρία, γιὰ ὅσους βρίσκονται στὴν ἐξουσία, εἶναι ἄμεση».
Ὁ αἰχμάλωτος τῶν παθῶν φυλακίζει τὸν ἐλεύθερο
Β. Αὐτός, ὅμως, κατέχοντας τὴν ἐξουσία καὶ λησμονώντας ὅτι ὑπάρχει Θεός, ἐξεμάνη, ἄναψε ἀπὸ θυμὸ καὶ ἀπέσεισε ἀπὸ πάνω του τὸν ἔλεγχο. Δὲν μιμήθηκε τὸν Δαυΐδ, ποὺ ὅταν τὸν ἤλεγξε ὁ προφήτης Νάθαν ἐπὶ μοιχείη , ἐβόησε: « Ἁμάρτησα στὸν Κύριο». Καὶ ὁ Κύριος γιὰ τὴν ταπείνωσή του αὐτὴ τοῦ συγχώρησε τὸ ἁμάρτημα. Ἀντίθετα, ὅπως λέει ἡ Ἁγία Γραφή, ἀφοῦ συνέλαβε τὸν Ἰωάννη, τὸν ἔδεσε καὶ τὸν φυλάκισε. Αὐτὸν ποὺ μὲ τὸν ἀσκητικό του βίο ζοῦσε τὴν ὕψιστη ἐλευθερία, τὸν δέσμευσε ὁ αἰχμάλωτος στὸ πάθος τῆς ἀσελγείας. Ἔδεσε τὸν ἀπελευθερωμένο ἀπὸ κάθε ἐμπαθῆ σχέση ὁ ἤδη δεσμευμένος στὴ γοητεία τῆς ἀκολασίας. Ἔβαλε στὴ φυλακὴ τὸν φύλακα καὶ κήρυκα τῆς Ἐκκλησίας ὁ κατάδικος γιὰ τὴν πράξη τῆς ἀκαθαρσίας. « Ἐξ αἰτίας τῆς Ἡρωδιάδας, τῆς γυναίκας τοῦ ἀδελφοῦ του Φιλίππου». Γιὰ τὴν Ἡρωδιάδα, τὴν ὅμοια στοὺς τρόπους μὲ τὴν Δαλιδὰ καὶ συνεργὸ τοῦ διαβόλου. Γιατί αὐτή, τὸν συγκοιταζόμενο μαζί της, μᾶλλον δὲ παράνομο ἐραστή της, τὸν ἐξώθησε σὲ μανία κατὰ τοῦ Ἰωάννου. Δὲν ἀνέχομαι λέει, νὰ εἶμαι βασίλισσα καὶ νὰ χλευάζομαι ἀπὸ τὸ παιδὶ τοῦ Ζαχαρίου. Καθήλωσε στὴ φυλακὴ τὴ γλώσσα, ποὺ μὲ στηλιτεύει. Σκότωσε ὅσο πιὸ γρήγορα γίνεται μὲ ξίφος αὐτόν, ποὺ μὲ λόγια σὰν βέλη μου πληγώνει τὴν ψυχή. «Καὶ θέλοντας νὰ τὸν σκοτώσει φοβήθηκε τὸν ὄχλο, γιατί θεωροῦσε τὸν Ἰωάννη ὡς προφήτη». Καὶ συμβαίνει, ὅταν θέλουν οἱ ἄρχοντες νὰ πράξουν κάτι παράνομο, νὰ μὴν κάνουν εὐθὺς ἀμέσως τὴν ὁρμητική τους διάθεση πράξη, ἀλλὰ ἀναβάλ λουν ἀπὸ ντροπὴ καὶ φόβο στὸν λαὸ καὶ καραδοκοῦν, πότε θὰ βρεθεῖ ἡ κατάλληλη εὐκαιρία νὰ ξεχύσουν τὴ μοχθηρία τους.
Οἱ ρίζες τῆς ἀνομίας καρποφοροῦν
1Β. «Στὴ γιορτὴ τῶν γενεθλίων του Ἡρώδη, ἀνάμεσα στοὺς καλεσμένους, χόρεψε ἡ κόρη τῆς Ἡρωδιάδας καὶ ἄρεσε στὸν Ἡρώδη, γι' αὐτὸ καὶ τῆς ὑποσχέθηκε μὲ ὅρκο, πὼς θὰ τῆς χαρίσει, ὅ,τι κι ἂν τοῦ ζητήσει». Κι ἐκείνη τὴν ἡμέρα, ποὺ ὄφειλε νὰ ἀναπέμπει δοξολογία στὸ Θεό, ποὺ τὸν ὁδήγησε στὸ φῶς αὐτῆς τῆς ζωῆς, ἐκεῖνος προτίμησε τὸ ἔργο τοῦ σκότους. Γιατί ἡ περίσταση ἐκείνη ἦταν εὐκαιρία γιὰ χαρὰ πνευματικὴ καὶ ὄχι γιὰ χορὸ καὶ μάλιστα γυναικώδη ἐνώπιον ἀνδρῶν. Καὶ ποιὸ τὸ ἀποτέλεσμα; Ὁ ὅρκος. Καὶ ἀπὸ τὸν ὅρκο; Ὁ φόνος. Ξερρίζωσε τὶς ρίζες τῆς κακίας καὶ δὲν θὰ βλαστήσει καρπὸς ἀνομίας. Ἄν, ὅμως, φυτρώσουν οἱ πρῶτες, ἀσφαλῶς καὶ θὰ ἀποδώσουν τοὺς καρπούς τους. «Χόρεψε ἡ κόρη τῆς Ἡρωδιάδας ἐν μέσῳ τῶν καλεσμένων καὶ ἄρεσε στὸν Ἡρώδη». Καὶ σὲ τί ἄλλο μποροῦσε νὰ ἔχει ἐκπαιδευθεῖ ἀπὸ τὴν μητέρα της ἡ πρόξενος τῆς πορνείας κόρη ἀπὸ τὸ νὰ χορεύει ἀδιάντροπα καὶ μάλιστα μὲ τέτοια τέχνη καὶ ἐπιτήδευση στὸ χορό, ὥστε νὰ ἀρέσει στὸν Ἡρώδη; Γι' αὐτὸ καὶ ἐκεῖνος μὲ ὅρκο δέθηκε νὰ τῆς χαρίσει, ὅ,τι τοῦ ζητήσει. Σὲ τέτοιο βαθμὸ φθάνει ἡ προπέτεια αὐτῶν, ποὺ βακχικὰ ὀργιάζουν στὰ πάθη τῆς ἀτιμίας, ὥστε νὰ ἀποφαίνονται ἀπερίσκεπτα γιὰ ὁποιοδήποτε πράγμα ἔρχεται στὸ νοῦ τους. Καὶ αὐτὴ δασκαλεμένη ἄριστα ἀπὸ τὴν μητέρα τῆς ἄδραξε τὴν εὐκαιρία γιὰ τὸν ἀποτροπιαστικὸ θάνατο, ποὺ ἀπὸ καιρὸ πάσχιζε νὰ πραγματοποιήσει ἡ Ἡρωδιάδα, ἡ μάννα τῆς ὀχιᾶς. Καὶ ... ἐράσει τὸ ξίφος τὸν ἱερὸ τράχηλο τοῦ Προδρόμου, ἀλλὰ διαπραγματεύθηκες νὰ σοῦ δοθεῖ ἡ ἁγία κεφαλὴ καὶ ἐπὶ πίνακι. Ὦ ἀκόλαστη καὶ θηριωδέστερη καὶ ἀπὸ τὴν Ἰεζάβελ.
Συμπόσιο ἀνόσιο
1Β. «Καὶ λυπήθηκε, λέει τὸ Εὐαγγέλιο, ὁ βασιλιάς. Ἐπειδή, ὅμως, εἶχε ὁρκισθεῖ καὶ γιὰ νὰ μὴν ἐκτεθεῖ στοὺς καλεσμένους, ἔδωσε ἐντολὴ νὰ τῆς δοθεῖ ἡ κεφαλή. Καὶ ἔστειλε καὶ ἀποκεφάλισε τὸν Ἰωάννη στὴ φυλακή. Καὶ μεταφέρθηκε ἐπὶ πίνακι ἡ κεφαλὴ τοῦ Προδρόμου καὶ δόθηκε στὴν κόρη, κι αὐτὴ μὲ τὴ σειρὰ τῆς τὴν ἔδωσε στὴν μητέρα της». Φοβερὸς καρπὸς διαβολικῆς προμελέτης. Ποιὸς τόλμησε νὰ καταφέρει κατὰ τῆς θείας κεφαλῆς θανατηφόρο ξίφος; Ὁ δεύτερος Δωήκ, ὁ ἄνομος ὑπηρέτης, ποὺ δὲν μιμήθηκε ἐκείνους, ποὺ μὲ φρόνηση ἀντιτάχθηκαν στὸν βασιλέα Σαούλ, ὅταν αὐτὸς ἔδωσε διαταγὴ νὰ φονεύσουν τοὺς προφῆτες τοῦ Θεοῦ. «Καὶ προσφέρθηκε, λέει ἡ Γραφή, ἡ κεφαλὴ ἐπὶ πίνακι». Πῶς νὰ χαρακτηρίσουμε αὐτὸ τὸ γεῦμα; Συμπόσιο ἢ φονευτήριο; Καὶ πῶς νὰ ὀνομάσουμε αὐτοὺς τοὺς καλεσμένους; Συνδαιτυμόνες ἢ ἔκδοτους στὴ μέθη; Ὦ φοβερὸ θέαμα! Πονηρὸ ὅραμα! Ἐκεῖ παρετίθετο ὄρνιθα ὡς γεῦμα, ἐδῶ προσφερόταν προφητικὴ κεφαλή. Ἐκεῖ κερνοῦσαν καθαρὸ οἶνο, ἐδῶ κρουνηδὸν ἔρρεε τὸ αἷμα τοῦ δικαίου. Φοβερὴ ἡ ἀγγελία καὶ φρικτὴ ἡ ἀφήγηση «Καὶ δόθηκε στὴν κόρη, κι αὐτὴ μὲ τὴ σειρὰ τῆς τὴν ἔδωσε στὴν μητέρα της». Ἀλλοίμονο, τί ἀτόπημα! Ἡ ἀτίμητη κάρα, ἡ ἁγνὴ καὶ ἄψαυστος καὶ στοὺς ἀγγέλους σεβάσμια, γιὰ μία ἄτιμη πράξη προσφέρθηκε στὴ μιαρὴ καὶ βέβηλο κόρη. Καὶ τὴν ἔδωσε στὴν μητέρα της σὰν νὰ παρέθετε γεῦμα σ' αὐτήν, ποὺ ὀργίαζε ἀπὸ τὴν μανιώδη ἐπιθυμία τοῦ θανάτου τοῦ προφήτου. Σὰν νὰ τῆς ἔλεγε: Φάγε, μητέρα, τὶς σάρκες αὐτοῦ ποὺ ἔζησε ὡς ἄσαρκος. Πιὲς τὸ αἷμα αὐτοῦ ποὺ θυσίασε τὸ αἷμα του στὴν ἄσκηση. Τώρα πιὰ ἀσφαλίσαμε μία γιὰ πάντα τὸ στόμα ἐκείνου, πού μᾶς στηλίτευε.
Ἡ εἰκόνα τῆς ταφῆς
1Β. «Καὶ ἦλθαν, συνεχίζει τὸ Εὐαγγέλιο, οἱ μαθητές του καὶ πῆραν τὸ σῶμα καὶ τὸ ἐνταφίασαν». Πρόσεξε, σὲ παρακαλῶ, σὺ ὁ φιλομαθής, ἁγιογραφημένη τὴν εἰκόνα τοῦ ἐνταφιασμοῦ τοῦ δικαίου, καὶ τοὺς μὲν εἰκονομάχους μὴ σταματήσεις νὰ ἐπιπλήττεις ὡς ἐχθρούς της ἀληθείας, σὺ δὲ μελετώντας τὴν ἱστορία μὲ καθαρότητα ἀποκόμισε τὴν ὠφέλεια. Δές, πὼς σύρεται ὁ ἅγιος ἀπὸ τὴν φυλακὴ σιδηροδέσμιος. Πῶς ὁ ἀποτρόπαιος δήμιος προτείνει ἀπάνθρωπα τὸ ξίφος κατὰ τῆς ἱερᾶς κεφαλῆς. Πῶς μετὰ τὴν ἀποτομὴ ἡ μυρόβλυτη κάρα προσφέρεται στὴν μανιασμένη ἀπὸ ὄργια Ἡρωδιάδα. Καὶ δές, πὼς θάπτεται τὸ ἱερὸ σῶμα ἀπὸ τὰ χέρια τῶν μαθητῶν του, ποὺ τὸν παραστέκουν ὁλογυρὶς μὲ θερμὰ δάκρυα καὶ βαθὺ πόνο ψυχῆς. Καὶ ἄλλος μὲν ἐναγκαλίζεται τὰ πόδια τοῦ Ἁγίου, ἄλλος πασχίζει νὰ συναρμόσει τὴν κεφαλὴ μὲ τὸ ὑπόλοιπο σκήνωμα, ἐνῶ κάποιος τρίτος θυμιάζει καὶ ψάλλει τὴν νεκρώσιμη ἀκολουθία. Ἐκεῖ βρίσκομαι κι ἐγώ, ἀκροατές, μὲ τὰ μάτια τῆς ψυχῆς μου καὶ βλέπω τὴν ταφὴ τοῦ δικαίου νὰ γίνεται μὲ εἰρήνη, ὅπως ἀναφέρεται στὴν Γραφή. Θεωρῶ τὸ ἀγγελικὸ ἐκεῖνο πρόσωπο, ποὺ οἱ ὀφθαλμοί του σὰν δυὸ φωστῆρες βασίλεψαν καὶ ποὺ ἡ ὄψη τοῦ ἀντιφέγγιζε τὴν ἀκτινοβολία τῆς Χάριτος. Δὲν ἀναπνέει τῆς πρόσκαιρης ζωῆς τὴν ζωτικὴ ἐνέργεια, ἀλλὰ κατ' ἐξοχὴν ἀναπνέει τῆς Θείας Χάριτος τὴν εὐωδία. Ἀσπάζομαι ἐκεῖνες τὶς ἱερὲς χεῖρες, ποὺ ἡ ἁφὴ τοὺς στάθηκε ἀνέπαφη ἀπὸ τὴν ἁμαρτία καὶ ποὺ ὁ δάκτυλός τους καθυπέδειξε στοὺς ἀνθρώπους Αὐτόν, ποὺ πῆρε πάνω Του τὴν ἁμαρτία τοῦ κόσμου. Προσκυνῶ τοὺς ὡραίους ἐκείνους πόδας τοῦ εὐαγγελιζομένου τὰ ἀγαθὰ στοὺς ἀνθρώπους, τοῦ Προδρόμου, ποὺ προευτρέπισε τὴν ὁδὸ τῆς παρουσίας τοῦ Κυρίου. Ἄς μου παραχωρηθεῖ γιὰ προσκύνηση καὶ ἡ τιμία ἅλυσις, ποὺ μ' αὐτὴν κρατήθηκε δέσμιος ὁ πολυτίμητος ἀνάμεσα στοὺς ἀνθρώπους ἄγγελος. Ἄς μου δοθεῖ καὶ τὸ ἱερὸ ἐκεῖνο πινάκιο, ποὺ πάνω τοῦ κατατέθηκε ἡ πανσεβάσμια κάρα, ἡ πολυτιμότερη καὶ ἀπὸ τὸν χρυσό. Καὶ οὔτε τὴν μάχαιρα τοῦ στυγνοῦ φονιά, ποὺ διαπέρασε τὸν ἱερὸ τράχηλο, ἂν εὕρισκα, θὰ ἄφηνα ἀπροσκύνητη καὶ οὔτε τὸ χῶμα, ἂν τύχαινε νὰ βρῶ, ὅπου ἐφυλακίσθηκε ὁ θησαυρός, θὰ δίσταζα νὰ καταφιλήσω, μὲ τὴν βεβαιότητα ὅτι θὰ μοῦ μεταγγίσει Χάρη. Μακαριστὲ τάφε καὶ ἄπικρη πέτρα, ποὺ κρατᾶς μέσα σου κλεισμένο τὸ τρισευλογημένο ἐκεῖνο σκήνωμα, πολυτιμότερο ἀπὸ πολλὰ σμαράγδια καὶ μαργαριτάρια. Ἐκεῖ, λοιπόν, παρευρισκόταν ὀρατῶς ὅλη ἡ ὁμήγυρις τῶν μαθητῶν καὶ ἀοράτως πλῆθος ἀγγελικῶν δυνάμεων, ποὺ ἐγκωμίαζαν, τιμοῦσαν, ἀνύψωναν στὸν οὐρανὸ καὶ μετέφεραν στὴν αἰώνια χαρὰ αὐτόν, τὸν ἔνσαρκο ἄγγελο, τὸν γνήσιο φίλο τοῦ Κυρίου, τὸν νυμφαγωγὸ τοῦ νυμφίου, τὸν ἄσβεστο λύχνο τοῦ ἀρρήτου φωτός, τὴν ζωντανὴ φωνὴ τοῦ Θεοῦ Λόγου, τὸν ὑπεράνω τῶν προφητῶν καὶ μεγαλύτερο ὅλων τῶν ἀνθρώπων. Τέτοια, λοιπόν, ὅπως εἰπώθηκε, εἰρηνική, ὑπῆρξε ἡ ταφὴ τοῦ δικαίου, πρόξενος ἀγαλλιάσεως καὶ σωτηρίας στὸν κόσμο.
Ὁ Πρόδρομος ἀπὸ τοὺς οὐρανούς μας ἀνταμείβει
1Β. Ἄραγε ὁ παράφρων Ἡρώδης διέφυγε ἔπειτα ἀπὸ ὅλα αὐτὰ τὴν δίκαιη κρίση τοῦ Θεοῦ; (τὴν δικαιοκρισία). Ὄχι βέβαια. Ἀντίθετα, ὅπως ἀναφέρεται, ἐξ αἰτίας αὐτοῦ τοῦ ἐγκλήματος κατασφάττεται ὕστερα ἀπὸ ἀνταρσία ὅλων τῶν ὑπηκόων του. Κι αὐτὸ συνέβη, ἐπειδὴ ὁ Θεὸς συνετίζει παιδευτικὰ αὐτούς, ποὺ πρόκειται νὰ βασιλεύσουν στὸ μέλλον, ὥστε νὰ μὴν περιπέσουν στὰ ἴδια ἐγκλήματα. Ἀλλά, ἀφοῦ ἐπανέλθω στὸ προκείμενο, ἃς ἀναβοήσω μὲ φωνή, ποὺ ἁρμόζει στὴ σημερινὴ ἡμέρα. Ἥμερα ὁ Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος ἀπὸ τὰ στόματα ὅλων τῶν ἀνθρώπων τιμᾶται γιὰ τὸ ἐλεγκτικό του κήρυγμα καὶ ὁ παράφρων Ἡρώδης ἀπὸ ὅλους ὅσους ἔχουν φόβο Θεοῦ στηλιτευόμενος ἐπὶ μοιχείη περιφρονεῖται. Σήμερα ἡ κεφαλὴ Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου προσφέρεται ὡς ἱερὸ σφάγιο ἐπὶ πίνακι καὶ ἡ μοιχαλίδα Ἡρωδιάδα παρὰ τὴν θέλησή της καταδικάζεται αἰώνια. Σήμερα τὸ αἷμα Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου γιὰ τὴν φύλαξη τοῦ θείου νόμου χύνεται καὶ ὁ ἐχθρός του Προδρόμου διὰ τῆς παρανομίας (μὲ τὴν κάκιστη διαγωγή του) δίκαια διαπομπεύεται. Σήμερα ὁ Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος γιὰ τὴν παρρησία τοῦ πρὸς τὸν Ἡρώδη χάριν τῆς δικαιοσύνης φονεύεται καὶ οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς διδασκόμενοι νὰ μὴν χωρίζονται ἀπὸ τὶς νόμιμες γυναῖκες τοὺς τὸν ἤδη διαζευχθέντα βασιλέα ἀπεχθάνονται. Σήμερα ὁ Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος στήνει ὁρόσημο πάνω στὴ γῆ καὶ παραγγέλλει ν' ἀρκεῖται κάθε ἄνθρωπος στὴ νόμιμη γυναίκα του καὶ νὰ μὴν προχωρεῖ πάρα πέρα. Σήμερα ὁ Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος κατέρχεται στὸν Ἅδη καὶ οἱ νεκροὶ ἀφουγκράζονται (εὐαγγελίζονται) τὴν ἀνείπωτη χαρὰ τῆς παρουσίας τοῦ Χριστοῦ. Σήμερα οἱ οὐρανοὶ μὲ πανευφρόσυνη ἀγαλλίαση ὑποδέχονται τὸν ἀποκεφαλισθέντα γιὰ τὴν δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ Ἰωάννη τὸν Πρόδρομο καὶ οἱ ἄνθρωποι πάνω στὴ γῆ ἀναπέμπουν ἑόρτιους ὕμνους. Καὶ μοῦ φαίνεται, πώς μας παρακολουθεῖ ἀπὸ τοὺς οὐρανοὺς ὁ μέγας τοῦ Κυρίου Πρόδρομος καὶ πὼς θὰ μᾶς ἀνταμείψει σὰν ὑμνωδούς του μὲ θεία χαρίσματα. Μεταξὺ τῶν προφητῶν σὰν πρωϊνὸς διάττοντας ἀστέρας ποὺ καταγαύζει ἀνάμεσα στοὺς ἀποστόλους, σὰν ἥλιος μεταξὺ ἡλίων ποὺ προλάμπει καὶ ὑπερλάμπει, ἐν μέσῳ τῶν μαρτύρων σὰν οὐρανὸς κατάκοσμος μὲ τὰ ἄστρα τῶν θαυμάτων, μεταξὺ τῶν δικαίων ὑπέρτερος ὑπερέχων..... φαίνεται ψηλότερος καὶ ἀπὸ τοὺς ψηλόκορμους κέδρους τοῦ Λιβάνου αὐτὸς ποὺ χαροποίησε σήμερα τὴν οἰκουμένη. Γιατί, ἂν πολλοὶ θὰ χαροῦν, κατὰ τὰ εὐαγγελικὰ λόγια, μὲ τὴν γέννησή του, ἀνάλογη θὰ πρέπει νὰ εἶναι καὶ ἡ πνευματικὴ εὐφροσύνη, γιὰ τὸ μαρτύριό του, τὸ ὁποῖο ἀξιωθήκαμε νὰ πανηγυρίσουμε ὅλοι ἐμεῖς, ἱερεῖς καὶ ἐρημίτες, μοναχοὶ καὶ λαϊκοί, γιατί ὅλοι μετέχουμε στὴν ἀγαλλίαση, πού μᾶς χαρίζει ἡ μνήμη του. Ἰδιαίτερα, ὅμως, ἐμᾶς, ποὺ ἐγκαταβιώνουμε στὸν ἱερὸ τοῦτο οἶκο. Εἴθε νὰ τύχουμε ἐκτενέστερα ἀκόμη τῶν θείων πρεσβειῶν Τοῦ πρὸς τὸν Κύριό μας Ἰησοῦ Χριστό, στὸν ὁποῖον ἀνήκει ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος, καθὼς καὶ στὸν Πατέρα καὶ τὸ πανάγιο καὶ ζωοποιὸ Πνεῦμα, γιὰ σήμερα καὶ γιὰ πάντα καὶ αἰώνια. Ἀμήν».
Ὁ Ἅγιος Ἰωσήφ, ἀδελφὸς τοῦ Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου, ἐγεννήθηκε λίγα χρόνια ἔπειτα ἀπὸ αὐτόν , τὸ 762 μ.Χ., σὲ μία εὐγενή καὶ εὐσεβή οἰκογένεια, ποὺ εἶχε ἄλλα δύο παιδιά, τὸν Εὐθύμιο καὶ τὴ νεώτερη Θεοκτίστη . ῾Ο πατέρας τους Φωτεινὸς ἦταν ἀνώ τε ρος ἐφοριακὸς ὑπάλληλος, ἡ δὲ μητέρα τους Θεοκτίστη ἦ ταν ἀδελφὴ τοῦ Πλάτωνος, ὁ ὁποῖος ἐπρόκειτο νὰ κατα στεῖ διά σημος ὡς θεμελιωτὴς τῆς μονῆς Συμβόλων στὴ Βι θυνία, καὶ ἀργότερα ἄλλων μοναστηριῶν, ἀλλὰ καὶ ὡς μο ναστικὸς ἡγέ της γεμάτος σοφία καὶ ἀρετή. Συμμερίσθηκε μὲ τὸν Θεόδω ρο τὶς περιπέτειές του λόγῳ τῶν πολιτικῶν καὶ ἐκκλησια στικῶν περιστάσεων. Σταθμὸ στὴν ἱστορία τῆς οἰκογένειας ἀπετέλεσε ἡ ἐπὶ Λέοντος Δ ¢ κατάπαυση τοῦ διωγμοῦ κατὰ τῶν εἰκονοφί λων (775 μ.Χ .). Τότε, μαζὶ μὲ πλῆθος μοναχῶν ποὺ ἐπέστρεφαν στὴν πρωτεύουσα, εὑρισκόταν καὶ ὁ Πλάτων, ὁ ὁποῖος ἐκί νησε τὸ ἐνδιαφέρον ὅλων τῶν μελῶν τῆς οἰκογενείας τῆς ἀδελφῆς του πρὸς τὸν μοναχικὸ βίο. Τὸ 780 μ.Χ . διένειμαν μέ ρος τῶν ἀγα θῶν τους, ἀπελευθέρωσαν τοὺς ὑπηρέτες τους καὶ ἀποσύρ θη καν , ἡ μὲν Θεοκτίστη μὲ τὴν κόρη της σ᾿ ἕνα μοναστήρι τῆς Πόλεως, ὁ δὲ πατέρας μὲ τὰ ἀγόρια στὸ κτῆμα ποὺ εἶχε στὸ χωρίο τῆς Βιθυνίας Σακκουδίων , ὅπου ὑπὸ τὴν ἡγεσία τοῦ Πλάτωνος συστήθηκε μοναστήρι ποὺ μετατράπηκε σὲ σπουδαῖο μοναστικὸ κέντρο. Τὴν ἡγεσία του, τὸ 794 μ.Χ ., ἀνέλα βε ὁ Θεόδωρος μετὰ τὴν παραίτησι τοῦ Πλάτωνος γιὰ λό γους ὑγείας , ἀλλ᾿ αὐτὸς δὲν ἐπρόλαβε νὰ ἐπιφέρει τὴν κοι νοβιακὴ μεταρρύθμιση, διότι κατὰ τὸ χρό νο τῆς ἐμφανίσεως τοῦ λεγομένου μοιχειανοῦ ζητήματος παρουσιάσθηκε ὡς ἑ στία τῆς ἀντιστάσεως τῆς ζηλωτικῆς κινήσεως κατὰ τοῦ γά μου τοῦ νεαροῦ αὐτοκράτορος Κων σταντίνου ΣΤ΄ ¢ μὲ τὴν αὐ λικὴ Θεοδότη, ἡ ὁποία ἦταν καὶ ἐ ξαδέλφη τοῦ ᾿Ιωσὴφ μάλιστα. ῾Η μονὴ καταδιώχθηκε καὶ διαλύθηκε, ἐνῶ ὁ ᾿Ιωσὴφ μαζὶ μὲ τὸν Θεόδωρο ἀποστάλ θηκαν στὶς φυλακὲς τῆς Θεσσαλονί κης τὸ 795 μ.Χ . Μετὰ τὴν ἀπομάκρυνσι τοῦ Κωνσταντίνου ἀπὸ τὴν ἐξουσία καὶ τὴν ἐπικράτηση τῆς μητέρας του Εἰρήνης οἱ ζη λωτές ἐπῆραν ἱκανοποίηση. ῾Ο ᾿Ιωσήφ , ἐλεύθερος πλέον, με τέβηκε μὲ τὸν ἀδελφό του στὴ μονὴ Σακκουδίωνος , ἀλλὰ λόγῳ τῶν ἀραβικῶν ἐπιδρομῶν μετέφεραν τὴ δραστηριότη τά τους στὴν Κωνσταντινούπολη, ὅπου τοὺς παραχωρήθηκε ἡ ἡμιέρημη λόγω τῶν εἰκονομαχικῶν ἐρίδων μονὴ Στουδίου , τὴν ὁποία ὡς ἡγούμενος ἀναδιοργάνωσε ὁ Θεόδωρος καὶ κατέστησε τὸ εὐρωστότερο μοναχικὸ ἵδρυμα τοῦ Βυζαντίου καὶ μέγα κέντρο τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ βίου καὶ τῆς παιδείας . Τέλη τοῦ 806 ἢ ἀρχὲς τοῦ 807 μ.Χ . ἐκλέχθηκε μητροπολίτης Θεσσαλονίκης μὲ τὴν ὑποστήριξη τοῦ Πατριάρχου Νικηφόρου , ἀλλὰ παρέμεινε ἐκεῖ μόνο γιὰ λίγο χρόνο, διότι κατὰ τὴν ἐπανεμφάνιση τοῦ θέματος τοῦ ἱερέως ποὺ εἶχε ἱερολογήσει τὸ γάμο τοῦ Κωνσταντίνου οἱ ἀδελφοὶ ἐτάχθηκαν ἐναντίον τῆς συμβιβαστικῆς πολιτικῆς τοῦ Πατριάρχου, γι᾿ αὐτὸ καὶ ὑποχρεώθηκαν νὰ περιορισθοῦν στὶς πριγκηποννήσους χωριστὰ (809 μ.Χ .). ῾Ο ᾿Ιωσὴφ κατὰ τὴν ἄνοδο στὸν θρόνο τοῦ Μιχαὴλ Ραγκαβὲ (811 μ.Χ .) ἀφέθηκε ἐλεύθερος , συνεργάσθηκε ὁμαλῶς μὲ τὸν Πατριάρχη καὶ εἶναι πιθανό, ἀλλ᾿ ὄχι βέβαιο, ὅτι ἀποκαταστάθηκε στὴν ἕδρα του, ἂν καὶ κατὰ τὸ νέο διωγμὸ ἀπὸ τὸν Λέοντα Ε ¢ (815) εὑρισκόταν στὸν ῎Ολυμπο τῆς Βιθυνίας. Μετὰ τὸ θάνατο τοῦ Λέοντος Ε ¢ , τὸ 820 μ.Χ ., ἀφέθηκε ἐλεύθερος , ἀλλὰ δὲν τοῦ ἐπιτράπηκε οὔτε στὴν ἕδρα του στὴ Θεσσαλονίκη νὰ ἐπιστρέψει οὔτε στὴν Κωνσταντινούπολη νὰ ἐγκατασταθεῖ . ᾿Εκοιμήθηκε στίς 15 ᾿Ιουλίου . Τὰ λείψανά του μετακομίσθηκαν ἐπὶ πατριαρχείας Μεθοδίου, τὸ 844 μ.Χ ., στὴν Κωνσταντινούπολη καί , ὅπως τὰ τοῦ ἀδελφοῦ του Θεοδώρου , κατατέθηκαν στὴ μονὴ Στουδίου δίπλα στὰ τοῦ θείου του Πλάτωνος.
Οἱ σωζόμενες ὁμιλίες τοῦ ᾿Ιωσήφ, ἂν καὶ λίγες, εἶναι ἐκλεκτὲς σὲ ὕφος καὶ περιεχόμενο. ῎Ερχονται πρῶτα οἱ δύο πανηγυρικοὶ στοὺς πάτρωνες τῆς μητροπολιτικῆς του ἕδρας «Εἰς ἅγιον Δημήτριον» τὸν πολιοῦχο καὶ «Εἰς ἅγιον Νέστορα» τὸ μαθητή του, ποὺ ἐκφωνήθηκαν κατὰ τὸν χρόνο τῆς παραμονῆς του στὴν πόλη. ᾿Απὸ τὶς δύο ὁμιλίες του» Εἰς τὸν Σταυρὸν καὶ τὴν νηστείαν», ἡ μὲν πρώτη, «Σταυροῦ ἑορτὴ πρόκειται», παραδίδεται καὶ ὑπὸ τὸ ὄνομα τοῦ ᾿Ιωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, ὄχι βέβαια ὀρθῶς, ἡ δὲ δευτέρα, «Πάλιν ἡμῖν», παραμένει ἀνέκδοτη.
Σώζεται ἰδιαίτερο Τριώδιο τῆς μονῆς τοῦ Στουδίου χαρακτηριζόμενο ὡς « ποίημα τοῦ ᾿Ιωσὴφ καὶ Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου τῶν αὐταδέλφων» (Cod. Vat. gr. 786). Περιέχει διπλὰ τριώδια καὶ ἐνίοτε τετραώδια στὶς καθημερινὲς τῆς ἑβδομάδος τῆς Τυρινῆς καὶ τῆς Τεσσαρακοστῆς μέχρι τοῦ Σαββάτου τοῦ Λαζάρου, κατὰ τὸ παράδειγμα Κοσμᾶ τοῦ Μελωδοῦ, ὁ ὁποῖος εἶχε συνθέσει ὀλιγοωδίους κανόνες στὶς ἡμέρες τῆς Μεγάλης ῾Εβδομάδος. Σώζονται δὲ σ᾿ αὐτὲς τὶς ἡμέρες, ὅπως καὶ τοῦ Θεοδώρου, πολυάριθμα προσόμοια, πιθανῶς καὶ ἰδιόμελα, ποὺ φέρουν ἐπιγραφὴ «Ποίημα τοῦ Κυρίου ᾿Ιωσήφ» ἢ «Ποίημα ᾿Ιωσὴφ Θεσσαλονίκης». Οἱ Κανόνες του στὴν Κυριακὴ τοῦ ᾿Ασώτου καὶ τὴν Παρασκευὴ τῆς Τυρινῆς εἶναι πλήρεις ὀκταώδιοι. ῾Ο πλήρης ὅμως ὀκταώδιος κανὼν στὴν Παρασκευὴ τῆς Τετάρτης ῾Εβδομάδος, ποὺ φέρει τὴ συνήθη ἰαμβικὴ ἀκροστιχίδα τοῦ ᾿Ιωσὴφ ῾Υμνογράφου, στὸ τέλος της δὲ τὸ ὄνομα ᾿Ιωσήφ, ἀνήκει ἀναμφιβόλως στὸν Σικελιώτη, ἐφ᾿ ὅσον μάλιστα καὶ γι᾿ αὐτὴν τὴν ἡμέρα ὑπάρχουν τὰ δύο τριώδια τῶν αὐταδέλφων.
Οἱ Κανόνες τῶν δύο ἀδελφῶν στὸ Πεντηκοστάριο, οἱ ὁποῖοι εἰσήχθηκαν στὸν κώδικα τοῦ Στουδίου γιὰ τὸ Τριώδιο, ποὺ περιελάμβανε τότε καὶ τὸ Πεντηκοστάριο, δὲν ἔγιναν δεκτοὶ στὰ γενικὰ βιβλία τῆς ᾿Εκκλησίας, ἀλλὰ περισώθηκαν στὰ βιβλία τῆς Κρυπτοφέρρης. ῎Ετσι σὲ ὅλες τὶς ἡμέρες τῆς Διακαινησίμου ὑπάρχουν πλήρεις ἐννεαώδιοι κανόνες διπλοί, ἀπὸ ἕνα τοῦ ᾿Ιωσὴφ καὶ τοῦ Θεοδώρου. ᾿Επὶ πλέον τοῦ ᾿Ιωσὴφ ὑπάρχουν ὀκταώδιοι κανόνες στὶς Κυριακὲς τοῦ Παραλύτου, τῆς Σαμαρείτιδος καὶ τοῦ Τυφλοῦ, τὴν Τετάρτη τῆς ΣΤ΄ ῾Εβδομάδος τῆς Πεντηκοστῆς καὶ τὴν ᾿Ανάληψη. Οἱ Κανόνες τοῦ ᾿Ιωσὴφ τοῦ Στουδίτου δὲν ἔχουν γενικὴ ἀκροστιχίδα, πλὴν τῆς θ ¢ ὠδῆς, ὅπου σχηματίζεται ἁπλῶς τὸ ὄνομα ΙΩΣΗΦ, μὲ ἐξαίρεση τὸν κανόνα τῆς ᾿Αναλήψεως, στὸν ὁποῖο σχηματίζεται ἀλφαβητικὴ ἀκροστιχίς, στὶς ὠδὲς δὲ η ¢ καὶ θ ¢ , ἡ φράση ΩΔΗ ΙΩΣΗΦ· κατὰ τοῦτο μάλιστα διαφέρουν ἀπὸ τοὺς κανόνες τοῦ Σικελιώτου ᾿Ιωσήφ, ποὺ ἔχουν στὴν ἀρχὴ ἰαμβικὴ ἀκροστιχίδα καὶ στὴν θ ¢ ὠδὴ τὸ ὄνομα ΙΩΣΗΦ. ῎Ετσι διευκρινίζεται ὅτι ὁ ᾿Ιωσὴφ ὁ Στουδίτης μόνο τοὺς σ᾿ αὐτὸν ἐπιγραφομένους κανόνες, πλήρεις ἢ ἐλλιπεῖς, τοῦ Τριωδίου καὶ τοῦ Πεντηκοσταρίου συνέθεσε, ἐνῶ οἱ ἄλλοι κανόνες ποὺ φέρουν τὸ ὄνομα ᾿Ιωσὴφ ἀνήκουν στὸν Σικελιώτη ὑμνογράφο. ῾Ο ᾿Ιωσὴφ Θεσσαλονίκης, λόγῳ τῆς συνδέσεώς του μὲ τὴ Μονή Στουδίου καὶ τῆς κυρίας ἐνασχολήσεώς του μὲ τὸ Τριώδιο ὑπερτονίζει τὸ στοιχεῖο τῆς ἁμαρτωλότητος, τῆς μετανοίας καὶ τῆς νηστείας, ἂν καὶ τελικῶς ἡ προοπτικὴ εἶναι αἰσιόδοξη.
῾ Η καλλίστη νηστεία τρέφει καρδίας, πιαίνουσα λογισμοὺς θεαρέστους καὶ παθῶν ἄβυσσον ἀποξηραίνουσα· ὄμβροις κατανύξεως ἀποκαθαίρει τοὺς πίστει αἴνεσιν προσάγοντας τῷ Παντοκράτορι.
Τὸ 818 μ.Χ. ὁ ᾿Ιωσὴφ ἔγραψεν ἰάμβους κατὰ τῶν εἰκονομάχων, τοὺς ὁποίους ἐξόριστος ὄντας ἀπέστειλε πρὸς τὸν σὲ ἄλλον τόπο ἐξόριστο ἀδελφό του Θεόδωρο· ἀλλ᾿ αὐτός, ὅπως δηλώνει, δὲν τοὺς ἔλαβε. Μιὰ σειρὰ κοντακίων ποὺ φέρονται ὑπὸ τὸ ὄνομα ᾿Ιωσὴφ δὲν εἶναι τοῦ Στουδίτου, ἀλλὰ τοῦ Σικελιώτου, ὅπως συνάγεται ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἕνα ἀπὸ αὐτὰ εἶναι ἀφιερωμένο στὸν Γρηγόριο Δεκαπολίτη, ὁ ὁποῖος ὄχι μόνο ἦταν διδάσκαλος τοῦ Σικελιώτου ᾿Ιωσήφ, ἀλλὰ καὶ ἀπέθανε μετὰ τὸν Στουδίτη, ὁ ὁποῖος ἔτσι δὲν ἦταν δυνατὸν νὰ τοῦ ἀφιερώσει κοντάκιο 103 .
Ὁ Ἀνατόλιος ὁ Στουδίτης, μαθητὴς Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου, ἤκμασε τό 770 μ.Χ. Σέ αὐτὸν ἀποδίδονται τὰ Ἀναστάσιμα στιχηρὰ, πού ὑπάρχουν στή Δαμασκηναία Ὀκτώηχο, τὰ ἐπιγραφόμενα «Στιχηρὰ Ἀνατολικά» καὶ ἄλλα πολλὰ τοιαῦτα σέ διάφορες Δεσποτικές καὶ Θεομητορικές ἑορτές καὶ σέ ἄλλους Ἁγίoυς.
Ὁ Ὅσιος Κλήμης ὁ Στουδίτης ἦταν δεύτερος ἡγούμενος τῆς μονῆς τοῦ Στουδίου μετὰ τὸ διδάσκαλο αὐτοῦ Θεόδωρο τὸν Στουδίτη. Σέ αὐτόν ἀνήκουν ἀσματικοὶ κανόνες, ἐπί τῶν ὁποίων φέρεται τὸ ὄνομα αὐτοῦ «Κήμεντος» ἄνευ τοῦ λ, καὶ ἄλλοι ἀνέκδοτοι κανόνες κατακείμενοι σέ διάφορες βιβλιοθῆκες τῆς Εὐρώπης, καὶ διάφορα στιχηρὰ ἰδιόμελα. Καὶ αὐτὸς ἀριθμεῖται μεταξύ τῶν Θεοτοκαριογράφων. Ἡ Ἐκκλησία τιμᾶ τή μνήμη του στίς 30 Ἀπριλίου.
Κανών εἰς τόν θεόπτην Μωϋσῆ. Ὠδή α΄. Ἦχος δ΄.
Μωσῆς προφητῶν αἰνείσθω πρότερος ὡς ἐνωπίῳ Θεῷ συνομιλήσας πρῶτος ἐμφανῶς ἐν προσώπῳ πρός πρόσωπον οὐκ αἰνιγμάτων φάσμασιν ἀλλ' ὡς εἴδει σαρκός βλέψας αὐτόν.
Ὡς θεῖον δημαγωγόν καί ῥύστην σε τοῦ συγγενοῦς Ἰσραήλ Μωσῆ θεόπτα δέδωκε Θεός τῷ πατρί ὥσπερ ηὔξατο ἐπαγγελίας ῥήματι προμηνυθέντι σου τήν γέννησιν. Σοφίας σε θησαυρόν ἐφεύραντο αἱ γενικαί ἀρεταί ἐγκεκρυμμένον γνώσει τοῦ Θεοῦ, ὡς θήβη θεόπτα Μωσῆ, διό σε ἀνεθρέψατο ἡ βασιλίς καί θεία πρόνοια.
Ἠρνήσω θεοπτικῶς πανεύφημε ἐκ βρέφους πᾶσαν θηλήν τῷ δε γνησίω γάλακτι τραφείς προεδήλους σαφέστατα τῆς πρός τόν Θεόν ἐγγύτητος τό ὑπεραίρόν σου ἀξίωμα.
Κατέπτη ἰδών Μωσῆς παράδοξον ἐν πρώτοις θέαμα βάτον καί φλόγα ξένην συμπλοκήν, τόν Θεόν ἐκ Παρθένου Μητρός προζωγραφοῦσαν ἄφθαρτον ὅν διαβάς τούς χρόνους εἶδε σαρκί.
Ὁ Κυπριανὸς ὁ Στουδίτης, ἐκ τῶν ἀρίστων μαθητῶν τοῦ Ἁγίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου καί φίλος τοῦ Πατριάρχου Ἰγνατίου, συνέθεσε διάφορα δοξαστικά, στιχηρὰ καὶ τὸ ἀπολυτίκιον «Μεγάλα τὰ τῆς πίστεως κατορθώματα» . Ἀπό τά Ἰδιόμελα Στιχηρά σημειώνονται ἰδιαίτερα τά στόν Ἑσπερινό καί τή Λιτή τοῦ Ὁσίου Συμεών τοῦ Στυλίτου, στή Λιτή τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, δοξαστικό στόν Ἱερομάρτυρα Φωκᾶ, στή Λιτή τῶν Ταξιαρχῶν, Στιχηρά στά προεόρτια τῶν Χριστουγέννων, Στιχηρά τοῦ Ἑσπερινοῦ τῶν ἐν Κρήτῃ Δέκα Μαρτύρων, δοξαστικό τῶν αἴνων καί ἀπόστιχα στόν Πρωτομάρτυρα Στέφανο, στόν Ὅσιο Ἐφραίμ τόν Σῦρο, στόν Μάρτυρα Τρύφωνα καί στόν Μεγαλομάρτυρα Προκόπιο.
Ὁ Ὅσιος Νικόλαος ὁ Στουδίτης, ἐκ τῶν μαθητῶν καὶ διαδόχων τοῦ Ἁγίου Θεοδώρου, χρηματίσας καὶ ἡγούμενος τῆς μονῆς τοῦ Στουδίου, ἐγεννήθηκε στήν Κυδωνία τῆς Κρήτης, τό 793 μ.Χ., ἀπό ἐπιφανῆ καί εὐσεβῆ οἰκογένεια. Τό 803 μ.Χ. εἰσῆλθε στή μονή τοῦ Στουδίου καί ἐξακολούθησε τίς σπουδές του στήν παρακείμενη σχολή. Ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη, τό 868 μ.Χ. καί ἡ Ἐκκλησία τιμᾶ τή μνήμη του στίς 4 Φεβρουαρίου. Διακρίθηκε ὡς Θεοτοκαριογράφος, ἐποίησε δέ καί στιχηρά καὶ ἀσματικό κανόνα.
Ὁ Πέτρος ὁ Στουδίτης, ἐκ τῶν μαθητῶν τοῦ Ἁγίου Θεοδώρου, ἀσχολήθηκε μέ τήν ποίηση ἀσματικῶν κανόνων καἰ τὴν μέλιση στιχηρῶν ἰδιομέλων καὶ ἄλλων.
Ὁ Συμεὼν ὁ Στουδίτης, καί αὐτὸς μαθητὴς τοῦ Ὁσίου Θεοδώρου, ἐποίησε διάφορα τροπάρια καί στιχηρά.
Ὁ Συμεὼν, μοναχός, μαθητής τοῦ Ἁγίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου, ἤκμασε ἐπί τῆς βασιλείας Λέοντος τοῦ Σοφοῦ.
Ὁ Θεοδόσιος, Ἐπίσκοπος Συρακουσῶν, ἔζησε τόν Η΄ αἰώνα μ.Χ. καί ἐποίησε Τροπάρια στὴ Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Δέν φαίνεται νά ταυτίζεται πρός ἄλλον Θεοδόσιο, Ἐπίσκοπο Συρακουσῶν, ὁ ὁποῖος ἀπέθανε τό 880 μ.Χ. καί στόν ὁποῖο ἀποδίδεται συγγραφή περί τῆς πολιορκίας τῶν Συρακουσῶν ἀπό τούς Ἄραβες.
Ὁ ὑμνογράφος Ἰωάννης Παλαιολαυρίτης ἔζησε προφανῶς περί τό 800 μ.Χ., ἐφ' ὅσον ὁ Θεόδωρος Γραπτός ἀφιέρωσε σέ αὐτόν κανόνα. Ἔγραψε κανόνα Εἰς τόν Ἅγιον Χαρίτωνα, ὁ ὁποῖος φέρει τήν ἐπιγραφή «πόνημα Ἰωάννου».
Ὁ ὑμνογράφος Βαβύλας ἔζησε πιθανῶς τόν Η΄ αἰώνα μ.Χ. καί στά λειτουργικά βιβλία φέρεται ὡς συντάκτης μερικῶν ἰδιόμελων.
Ὁ Ὅσιος Κλήμης, ὁ Ὑμνογράφος, ἔζησε τόν Η΄ καί Θ΄ αἰώνα μ.Χ. καί ἦταν μοναχός στή μονή τοῦ Στουδίου, ὑπό τήν πνευματική καθοδήγηση τοῦ Ὁσίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου († 11 Νοεμβρίου), τόν ὁποῖο διαδέχθηκε στήν ἡγουμενία.
Ὑπῆρξε ἀπό τούς ἐνθέρμους ὑποστηρικτές τῆς προσκυνήσεως τῶν ἱερῶν εἰκόνων καί ὑπέστη διωγμούς καί ἐξορίες. Γι' αὐτό καί ἀπέθανε στήν ἐξορία, ὡς Ὁμολογητής.
Ὁ Ὅσιος Κλήμης συνέθεσε πολλούς Κανόνες καί ἄλλα ἐκκλησιαστικά τροπάρια. Ἀπό τούς Κανόνες αὐτοῦ παρελήφθησαν στά Μηναῖα ὁ Κανόνας στόν Προφήτη Μωϋσῆ († 4 Σεπτεμβρίου), ὁ Κανόνας στούς Ἀρχαγγέλους († 8 Νοεμβρίου), ὁ Κανόνας στόν Ὅσιο Ἰωάννη τῆς Κλίμακος († 30 Μαρτίου), ὁ Κανόνας στούς Ἁγίους ἑπτά Παῖδες τούς ἐν Ἐφέσῳ († 4 Αὐγούστου) καί ὁ Κανόνας στήν Θεοτόκο.
Ἡ Ἐκκλησία τιμᾶ τή μνήμη του στίς 30 Ἀπριλίου.
Ὁ Θεοφάνης ὁ Γραπτός ἐπονομάζεται καί «μελωδός». Ἐγεννήθηκε στά Ἱεροσόλυμα τό 775 μ.Χ. καί ἐκοιμήθηκε στίς 11 Ὀκτωβρίου 845 μ.Χ. Ἔγινε Ἐπίσκοπος Νικαίας ὑπό τοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Μεθοδίου καί ὅταν ξέσπασαν οἱ εἰκονομαχικές ἔριδες, διώχθηκε μαζί μέ τόν ἀδελφό του Θεόδωρο, ἀπό τόν αὐτοκράτορα Θεόφιλο. Στά μέτωπα καί τῶν δύο ἐγράφησαν, γιά στιγματισμό, μέ πυρακτωμένη σφραγίδα 12 στίχοι ἰαμβικοί, πού τούς χαρακτήριζαν σάν κακούργους, γι' αὐτό ἐπονομάσθηκαν καί Γραπτοί.
Τό ὑμνογραφικό ἔργο τοῦ Θεοφάνους εἶναι ἀξιόλογο. Συνέγραψε περί τούς διακόσιους Κανόνες, Στιχηρά καί Ἰδιόμελα. Ἀπό τά λαμπρότερα ἔργα τοῦ Θεοφάνους θεωροῦνται τά στιχηρά τῶν Θεοφανείων, τά δοξαστικά τῶν Αἴνων τοῦ Εὐαγγελισμοῦ καί τοῦ Ἁγίου Γεωργίου. Ἀπό τούς Κανόνες του ξεχωρίζουν τῆς Κυριακῆς τῆς Ὀρθοδοξίας, τοῦ Σταυροῦ, τῆς Τετάρτης τῆς Δ' ἑβδομάδος τῶν Νηστειῶν καί τοῦ Σαββάτου τοῦ Λαζάρου, μέχρι τήν στ΄ ὠδή. Ἀπό τήν περίοδο τοῦ Πεντηκοσταρίου ξεχωρίζουμε τούς Κανόνες τῆς Κυριακῆς τῶν Μυροφόρων, τῆς Τετάρτης τῆς Μεσοπεντηκοστῆς καί τοῦ Ψυχοσάββατου τῆς Πεντηκοστῆς. Στήν Παρακλητική ὑπάρχουν ὀκτώ Κανόνες στούς Ἀποστόλους, ἕνας σέ κάθε ἦχο, ὀκτώ στούς κεκοιμημένους καί ὀκτώ στούς Ἀγγέλους. Στά Μηναῖα, τέλος, συναντοῦμε περισσότερους ἀπό 150 Κανόνες μέ τήν ἐπιγραφή «Θεοφάνους» . Ἡ Ἐκκλησία τιμᾶ τή μνήμη του στίς 11 Ὀκτωβρίου.
Ὁ Ἅγιος Ταράσιος ἐγεννήθηκε, ἀνατράφηκε καί ἐκπαιδεύθηκε στήν Κωνσταντινούπολη ἀπό γονεῖς εὐσεβεῖς καί εὐγενεῖς, τόν Γεώργιο, κριτή καί πατρίκιο, καί τήν Εὐκρατία. Λόγῳ τῆς μεγάλης του μορφώσεως ἀνυψώθηκε στό ἀξίωμα τοῦ πρωτασηκρίτου 104 .
Οἱ ἐκκλησιαστικές περιστάσεις τήν ἐποχή ἐκείνη ἦσαν ἀρκετά σοβαρές. Ὑπῆρχε ἀκόμη ὁ πόλεμος τῶν εἰκονομάχων, ἡ δέ θέση τῶν Ὀρθοδόξων ἔγινε ἀκόμη πιό δύσκολη διά τοῦ θανάτου τοῦ Πατριάρχου Παύλου Δ΄ τοῦ Κυπρίου (780-781 μ.Χ.). Ἡ βασίλισσα Εἰρήνη ἡ Ἀθηναία, ἡ ὁποία ἐπιτρόπευε τόν ἀνήλικο υἱό της Κωνσταντίνο Στ΄ (780-798 μ.Χ.), κατενόησε, ὅτι ἐχρειαζόταν ἐκκλησιαστικός ἡγέτης μέ εὐσέβεια, θεολογική κατάρτιση καί διοικητική ἱκανότητα, γιά νά μπορέσει νά ἀνταποκριθεῖ στίς περιστάσεις καί τά προβλήματα. Ἔτσι ἐξελέγη Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ἀπό τούς λαϊκούς ὁ Ἅγιος Ταράσιος παρά τίς ἐπίμονες ἀρνήσεις του, ἀφοῦ ἔλαβε ὑπόσχεση ἀπό τούς βασιλεῖς, ὅτι θά συγκληθεῖ Οἰκουμενική Σύνοδος πού θά ἀντιμετωπίσει τά διάφορα θεολογικά ζητήματα καί τά ἐκκλησιαστικά θέματα. Ἡ χειροτονία τοῦ νέου Πατριάρχου ἔγινε στίς 25 Δεκεμβρίου 784 μ.Χ.
Κατά τή διάρκεια τῆς πατριαρχείας του ὁ Ἅγιος ἐμερίμνησε γιά τήν ἀποκατάσταση τῶν σχέσεων μέ τή Δυτική Ἐκκλησία ἐπί Πάπα Ἀδριανοῦ Α΄ (771-795 μ.Χ.) καί τή σύγκληση τῆς Ζ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, τό ἔτος 787 μ.Χ., στή Νίκαια, ἡ ὁποία κατεδίκασε τούς εἰκονομάχους, ἀκύρωσε τήν εἰκονομαχική Σύνοδο τοῦ ἔτους 754 μ.Χ. καί ὡς βάση τοῦ δογματικοῦ καθορισμοῦ ἔθεσε τά σχετικά συγράμματα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ († 4 Δεκεμβρίου). Ἡ ὄγδοη συνεδρία τῆς Συνόδου ἔγινε στήν Κωνσταντινούπολη, στά ἀνάκτορα, στήν ὁποία οἱ βασιλεῖς Εἰρήνη καί Κωνσταντίνος ὑπέγραψαν τούς Ὅρους τῆς Συνόδου.
Στήν εὐσέβεια καί τό ἐκκλησιαστικό ἦθος τοῦ Ἁγίου ὀφείλεται καί ἡ μέριμνα πού ἔλαβε ἡ Ἐκκλησία κατά τῆς σιμωνίας, τοῦ χρηματισμοῦ δηλαδή γιά τήν ἀπόκτηση ἐκκλησιαστικῶν ἀξιωμάτων καί ἰδιαίτερα τῶν ἐπισκοπικῶν θέσεων. Παράλληλα ὁ Ἅγιος ἀνέπτυξε πλούσια φιλανθρωπική καί κοινωνική δράση καί διακρίθηκε γιά τήν ἐλεημοσύνη του πρός τούς πτωχούς.
Ἡ ἀγάπη του πρός τό μοναχισμό ἐκφράσθηκε καί μέ τήν ἵδρυση μονῆς στό στενό τοῦ Βοσπόρου στήν ὁποία καί ἐνταφιάσθηκε μετά τήν ὁσιακή κοίμησή του τήν Τετάρτη τῆς Α΄ ἑβδομάδος τῶν Νηστειῶν, τό ἔτος 806 μ.Χ. Ὁ αὐτοκράτορας Μιχαήλ Α΄ ὁ Ραγκαβές (811-813 μ.Χ.) τό Μάρτιο τοῦ ἔτους 813 μ.Χ. ἐνέδυσε τόν τάφο τοῦ Ἁγίου μέ ἄργυρο, ἐπιδεικνύοντας ἔτσι αὐτός καί ἡ βασίλισσα Προκοπία τόν σεβασμό πρός τή μνήμη τοῦ Ἁγίου.
Ἡ Σύναξη τοῦ Ἁγίου Ταρασίου ἐτελεῖτο στή Μεγάλη Ἐκκλησία στίς 25 Φεβρουαρίου.
Ὁ Ἅγιος ἐποίησε κανόνα καὶ ἄλλους ὕμνους.
Ὁ Θεόφιλος, αὐτοκράτορας Κωνσταντινυπόλεως (830 μ.Χ.), ἐγνώριζε τή ρυθμικὴ χειρονομία καὶ τὴν χειρονομία τῶν χαρακτήρων τῆς ποσότητος. Περί τοῦ εἰκονομάχου Θεοφίλου ὁ Κεδρηνός λέγει τά ἑξῆς «Ἐφιλοτιμεῖτο δέ καί μελωδὸς εἶναι· διό καί ὕμνους ποιῶν τίνας καί στιχηρὰ μελίζων ἄδεσθαι, προετρέπετο.... Φέρεται δέ καί τίς λόγος ὡς ἔρωτι τοῦ μέλουs βαλλόμενος κατά τήν Μεγάλην Ἐκκλησίαν ἐν φαιδρᾷ πανηγύρει οὐ παρητήσατο τό χειρονομεῖν, δούς τῷ κλήρῳ ὑπέρ τούτου χρυσίου λίτρας ἑκατόν» 105 .
Ὁ Μιχαὴλ Ἀνανεωτὴς ὁ καὶ Σύγκελλος τοῦ Πατριάρχου Ἱεροσολύμων (830 μ.Χ.), θεωρεῖται ὁ πρῶτος ἄριστος μελουργὸς τῶν Οἴκων, τόν ὁποῖο ἐμιμήθησαν, κατὰ Μανουὴλ τὸν νέο Χρυσάφη, καὶ oι μεταγενέστεροι Ἰωάννης ὁ Γλυκύς, Νικηφόρος ὁ Ἠθικός, Ἰωάννης ὁ Κουκουζέλης, καὶ Ἰωάννης ὁ Κλαδᾶς· ἐποίησε ὕμνους, ἐγκώμια καὶ μουσουργήματα διάφορα κατὰ τὰ ἀρχαῖα μέλη.
Ὁ Ἅγιος Μεθόδιος καταγόταν ἀπό τίς Συρακοῦσες τῆς Σικελίας, ἐξ εὐγενοῦς οἰκογενείας καί ἤκμασε κατά τούς χρόνους τοῦ εἰκονομάχου αὐτοκράτορος Θεοφίλου (829842 μ.χ.). Ἀφοῦ ἐπεράτωσε στήν γενέτειρά του τίς σπουδάς του, μετέβη στήν Κωνσταντινούπολη πρός ἐξεύρεσιν ἀναλόγου πρός τήν μόρφωσιν καί τίς ἱκανότητές του ἐργασίας. Ἐκεῖ ὅμως, μέ τήν προτροπή κάποιου μοναχοῦ, ἀποσύρθηκε στή μονή Χηνολάκκου καί ἐκάρη μοναχός. Διακρινόμενος γιά τήν ἀσκητικότητα, τή βαθειά μόρφωση, τήν εἰλικρινῆ εὐσέβεια καί τό καθαρό ἡρωϊκό φρόνημά του, ἔγινε θαυμαστής καί φίλος τοῦ Ὁσίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου († 11 Νοεμβρίου) καί περιῆλθε μαζί του διάφορους τόπους, βοηθώντας αὐτόν στούς ὑπέρ τῆς προσκυνήσεως τῶν ἁγίων εἰκόνων ἀγῶνες του.
Κατ' ἀρχάς ὁ Θεόφιλος προσπάθησε νά προσεταιρισθεῖ τόν Μεθόδιο, ἐπιδαψιλεύοντας πολλές περιποιήσεις καί ἐπιδεικνύοντας ἰδιαίτερη πρός αὐτόν ἐκτίμηση. Αὐτός ὅμως, τιμώντας τόν αὐτοκράτορα, δέν ἔπαυσε νά παραμένει πιστός στήν Ὀρθόδοξη πίστη του, νά κατακρίνει μετά θάρρους καί παρρησίας τά κατά τῶν ἁγίων εἰκόνων αὐτοκρατορικά διατάγματα καί νά κατηχεῖ πολλούς τοῦ αὐτοκρατορικοῦ περιβάλλοντος στά διδάγματα τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἕνεκα ὅμως τοῦ ὑπέρ τῶν ἁγίων εἰκόνων ὑπερβολικοῦ ζήλου του, συνελήφθη καί δέσμιος ἐρρίφθηκε, μετά δύο ληστῶν, ἐντός λάκκου στή νῆσο Ἀντιγόνη (κατ' ἄλλους στή νῆσο τοῦ ἁγίου Ἀνδρέου Ἀκρίτα), ὅπου παρέμεινε ἐπί ἑπτά ὁλόκληρα ἔτη. Μετά τό θάνατον τοῦ Θεοφίλου, ἡ διαδεχθεῖσα αὐτόν Θεοδώρα ἀνεκάλεσε τόν Μεθόδιο στήν Κωνσταντινούπολη, μέ τήν ὑπόδειξη δέ Ἰωαννικίου τοῦ ἐν Ὀλύμπῳ († 4 Νοεμβρίου) καί κοινή ψήφο κλήρου καί λαοῦ, τήν 12η Φεβρουαρίου 842 μ.Χ., ἀνῆλθε στόν πατριαρχικό θρόνο. Πρῶτο μέλημα τοῦ Μεθοδίου, ὅταν ἀνῆλθε στόν θρόνο, ὑπῆρξε ἡ ὁριστική ρύθμιση τοῦ ζητήματος τῶν ἱερῶν εἰκόνων. Πρός τόν σκοπό τοῦτο, τήν 19η Φεβρουαρίου τοῦ 842 μ.Χ., συγκρότησε ὑπό τήν προεδρία του Σύνοδο, ἡ ὁποία ἀναστήλωσε τίς ἅγιες εἰκόνες καί ἀναθεμάτισε τούς ἀρχηγούς τῆς εἰκονομαχίας. Ἡ ἀναστήλωση τῶν εἰκόνων ἑορτάσθηκε διά μεγαλοπρεποῦς ἀνά τήν πόλη λιτανείας, μέ συμμετοχή ὅλων τῶν ἐν Κωνσταντινουπόλει παρεπιδημούντων Ἐπισκόπων καί κληρικῶν, τῆς αὐτοκράτειρας Θεοδώρας μετά τοῦ ὑπ' αὐτῆς ἐπιτροπευομένου ἀνηλίκου υἱοῦ της αὐτοκράτορος Μιχαήλ καί σύμπαντος τοῦ λαοῦ τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Ἔκτοτε θεσπίσθηκε ὅπως ἑκάστη Α΄ Κυριακή τῶν Νηστειῶν ἑορτάζεται πανηγυρικά ὁ θρίαμβος αὐτός τῆς Ὀρθοδοξίας.
ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΟ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
Τήν ἄχραντον Εἰκόνα σου, ἦχος β´.
Μουσικό κείμενο ὑπό τοῦ Ἄρχοντος Πρωτοψάλτου τῆς Μ.τ.Χ.Ἐ. Θρασυβούλου Στανίτσα.
Σελὶς ![[1]](http://www.apostoliki-diakonia.gr/byzantine_music/ymnografoi/page1.gif)
Ἀκολούθως ὁ Μεθόδιος ἐφρόντισε καί μετεκομίσθησαν μέ δόξα στήν Κωνσταντινούπολη τά λείψανα τῶν Ἁγίων Νικηφόρου, Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως († 2 Ἰουνίου) καί Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου, πού ἐτελειώθησαν στήν ἐξορία. Τόν ὑπόλοιπο βίο του διῆλθε ἐπουλώνοντας τίς ἐκ τῆς εἰκονομαχίας προελθοῦσες πληγές, ζώντας ἀσκητικά, παρά τό ὑπέργηρο τῆς ἡλικίας του. Ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη τό 846 μ.Χ., ἡ δέ Ἐκκλησία, ἐπιβραβεύουσα τούς ὑπέρ αὐτῆς ἀγῶνες του, τόν κατέταξε μεταξύ τῶν Ὁμολογητῶν της καί τιμᾶ τή μνήμη του στίς 14 Ἰουνίου.
Ὁ Ἅγιος Μεθόδιος συνέθεσε στιχηρά ἰδιόμελα, στιχηρά Θεοτοκία καί Σταυροθεοτοκία.
Ὁ Θεοστήρικτος, μοναχός, ὑμνογράφος καὶ μουσικός, ἤκμασε πιθανῶς τόν Η΄ αἰώνα μ.Χ. καί εἶναι ἄγνωστο ἀπό ποῦ καταγόταν. Πλήν τῶν ἄλλων συνέθεσε τὸν λεγόμενο Μικρὸ Παρακλητικὸ Κανόνα πρός τήν Θεοτόκο106 , ὄντα καί ἀρχαιότερο τοῦ Μεγάλου.
Διάσωσον... Ἐκύκλωσαν... Ἐπίβλεψον ἐν εὐμενείᾳ... [ 3΄ 04΄΄] Στίχοι ἀπό τίς δ΄, ε΄ καί ς΄ Ὠδές τοῦ Παρακλητικοῦ Κανόνος, σέ ἦχο πλ. δ΄. Ψάλλει ὁ Ἄρχων Πρωτοψάλτης τῆς Μ. τ. Χ. Ε. Θρασύβουλος Στανίτσας.
Ὁ Μητροφάνης, Ἐπίσκοπος Σμύρνης, ἤκμασε περὶ τὰ μέσα τοῦ Θ΄ αἰῶνος μ.Χ., συνέθεσε τοὺς Τριαδικοὺς Κανόνας ὅλων τῶν ἤχων στήν Δαμασκηναία Ὀκτώηχο καὶ ἄλλους ἀσματικοὺς κανόνας εὑρισκόμενους στὰ Μηναῖα, καὶ παρακλητικοὺς κανόνες στὴν Θεοτόκο, γι' αὐτό καί ἀποκαλεῖται καί Θεοτοκαριογράφος.
Ὁ Ἐφραὶμ Καρίας, ἀνθήσας περὶ τὰ μέσα τοῦ Θ' αἰῶνος μ.Χ., σύγχρονος τοῦ ἱεροῦ Φωτίου, ἐποίησε πολλὰ στιχηρὰ ἰδιόμελα καὶ δοξαστικά. Τούτου σώζονται ἰδιόμελα στούς Ταξιάρχες Μιχαήλ καί Γαβριήλ, στούς Ἀποστόλους Πέτρο καί Παῦλο, στόν Μεγαλομάρτυρα Εὐστάθιο, δοξαστικά στούς Ἁγίους Ἀδριανό καί Ναταλία, Ἰωακείμ καί Ἄννα, Ἀκεψιμᾶ, Κοσμᾶ καί Δαμιανό, προσόμοια, θεοτοκία καί σταυροθεοτοκία.
Στούς Συναξαριστές δέν ἀναφέρεται. Ἡ μνήμη του βρίσκεται στό Βυζαντινό Εορτολόγιο τοῦ Μανουήλ Γεδεών107 . Ἀνῆκε σέ ταπεινή κοινωνικά οἰκογένεια τῆς περιοχῆς Ἀδριανουπόλεως τῆς Θράκης, πρωτεύουσας τοῦ εὑρισκομένου στήν περιοχή τῆς Θράκης θέματος τῆς Μακεδονίας. Ἀπό ἐκεῖ προέρχεται ἡ προσωνυμία τοῦ Βασιλείου καί τῆς ὅλης δυναστείας, τῆς ὁποίας αὐτός ὑπῆρξε ἱδρυτής, ὡς μακεδονικῆς. Ἐγεννήθηκε στήν Χαριούπολη τῆς ὡς ἄνω περιοχῆς περί τό 837 μ.Χ. Νεαρός εἰσῆλθε ὡς ἱπποκόμος στήν ὑπηρεσία τῶν ἀνακτόρων (856 μ.Χ.), δέν ἄργησε δέ νά προαχθεῖ σέ πρωτοστάτορα, δηλαδή σέ ἀρχιϊπποκόμο. Προικισμένος μέ ἀσυνήθη μυϊκή δύναμη καί εὐφυῒα προσείλκυσε τήν προσοχή τοῦ αὐτοκράτορος Μιχαήλ Γ΄, τοῦ ὁποίου ἀπέβη σύμβουλος, ἄν καί ἀγράμματος. Ἀφοῦ ὑπεισῆλθε στά τῆς αὐλῆς ἔφθανε ὅλο καί ψηλότερα. Σέ αὐτόν ἀποδίδεται ἡ δολοφονία τοῦ παντοδύναμου σχεδόν καίσαρος Βάρδα (865 μ.Χ.), θείου τοῦ Μιχαήλ. Ἀπολαμβάνοντας τῆς ἐμπιστοσύνης τοῦ αὐτοκράτορος υἱοθετεῖται καί τέλος στέφεται ὑπό αὐτοῦ συναυτοκράτορας. Ἡ γοργή καί ἀπροσδόκητα λαμπρή ἐξέλιξη αὐτοῦ προκάλεσε τό φθόνο πολλῶν, ἀλλά συγχρόνως καί ἀνησυχίες στήν ψυχή τοῦ Βασιλείου γιά τή μονιμότητα τῆς θέσεώς του. Λαβών ἀφορμή ἐνδεχόμενη ἀνακήρυξη καί ἄλλου ὡς συναυτοκράτορος, δέν ἐδίστασε νά ὀργανώσει καί ἐκτελέσει τή δολοφονία τοῦ εὐεργέτου του Μιχαήλ (867 μ.Χ.). Ἐπακολούθησε ἡ στέψη αὐτοῦ ὡς μόνου αὐτοκράτορος. Ἐβασίλευσε μέχρι τό ἔτος 886 μ.Χ., ὅταν ἀπέθανε «κερατισθείς» ἀπό τραυματισμένο σέ κυνήγι ἐλάφι.
Ὁ Βασίλειος ἐργάσθηκε πρός διάδοσιν τοῦ Χριστιανισμοῦ μεταξύ τῶν Σλάβων τῆς Δαλματίας. Ἀποπειράθηκε δέ τέλος νά διαδώσει τόν Χριστιανισμό μεταξύ τῶν Ρώσων. Τήν προσοχή του ἔστρεψε καί πρός τούς Ἑβραίους τῆς αὐτοκρατορίας, ἀφοῦ τούς ἀνάγκασε νά δεχθοῦν τό βάπτισμα. Στίς ἡμέρες του ἔγινε καί ἡ βάπτιση τῶν τελευταίων ἐθνικῶν Ἑλλήνων τῆς Μάνης. Συγχρόνως ἐπολέμησε στήν Μικρά Ἀσία ἐναντίον τῶν Παυλικιανῶν καί τῶν συμμάχων τους Ἀράβων. Μολονότι ἐστερεῖτο παιδείας, ἀντιλαμβανόταν τήν ἀναγκαιότητα σαφῶν καί συγχρονισμένων νόμων. Ἀπέβλεψε στήν ἀνακάθαρση, τόν ἐκσυγχρονισμό καί τήν ἐξελλήνιση τῆς νομοθεσίας. Τό ἔτος 879 μ.Χ. ἐκδόθηκε ὁ Πρόχειρος Νόμος. Περί τό τέλος δέ τῆς βασιλείας του ἐγράφη ἡ Ἐπαναγωγή, ἡ ὁποία ἀργότερα ἐπηρέασε καί τούς Ρώσους. Τέλος, πρέπει νά μημονευθοῦν οἱ Παραινέσεις πρός τόν υἱό του Λέοντα ΣΤ΄ τόν Σοφό, οἱ ὁποῖες ναί μέν συνετάχθησαν ὑπό τοῦ ἱεροῦ Φωτίου, ἐμπεριέχουν ὅμως τό περί διακυβερνήσεως τοῦ κράτους πνεῦμα καί τίς ἀπόψεις τοῦ Βασιλείου.
Ὡς κτήτορας καί ἀνακαινιστής πολλῶν ναῶν καί μονῶν, μεταξύ αὐτῶν καί τῆς Νέας Ἐκκλησίας ἐντός τοῦ χώρου τῶν ἀνακτόρων, νοσοκομείων, γηροκομείων καί ἄλλων κοινοφελῶν ἱδρυμάτων, ὁ Βασίλειος (867-886 μ.Χ.) βρῆκε θέση σέ κάποια Μηνολόγια μεταξύ τῶν Ἁγίων γιά τήν εὐσέβειά του καί γιά τόν ἐμπλουτισμό τῆς Πόλεως μέ ἱερά κτίσματα, πρός δόξαν Θεοῦ. Ἦταν ἄριστος μελωδός καί ἡ Ἐκκλησία τιμᾶ τή μνήμη του στίς 29 Αὐγούστου.
100 P . G . 100, 776 C .
101 Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου , Ἐπιτομή ἐκ τῶν προφητοανακτοδαβιτικῶν ψαλμῶν, 1799, σελ . 129130, τά ἐνδεκασύλλαβα δίστιχα .
102 Εὐχολόγιον Goar, σελ. 448. Θ. Ξύδη, Οἱ ἰαμβικοί κανόνες τοῦ Δαμασκηνοῦ, Ἀθῆναι 1948, ἀνάτυπον. Le de Stefani , Il lessico ai canoni iambici di Giovanni Damasceno secondo un ms. romano, Byz. Zeit. 21(1912), σελ . 431-435.
103 Gretser J., Opera omnia de Sancto Cruce I, Ingolstadt 1616, 1199-1207. II, 1734, σελ. 8588, Εἰς Σταυρόν. Arsenij, F., Μόσχα 1889, εἰς ἅγιον Δημήτριον. Ioannou P., Anal. Boll. 65 (1947), σελ. 134138, εἰς Βησσαρίωνα. Petit L., Les ιvκques de Thessalonique, ΑO 4 (1900-1901) 216. Pargoire J., Les oeuvres de Saint Joseph de Thessalonique, ΑO 9 (1907) 207-210. Van de Vorst, C., La translation de Saint Thιodore Studite et de Saint Joseph de Thessalonique, Anal. Boll . 32 (1913), σελ. 27-62. Τρεμπέλα Π., ᾿Εκλογὴ ἑλ ληνικῆς ὀρθοδόξου ὑμνογραφίας, σελ. 219 - 231. Εὐστρατιάδου Σ., ᾿Ιωσὴφ ὁ Στουδίτης ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης”, Μακεδονικὰ 2 (1941-1952), σελ. 25-88, μετὰ ὑμνογραφικῶν κειμένων. Φυτράκη Ἀ., ᾿Ιωσὴφ ὁ ὑμνογράφος καὶ ᾿Ιωσὴφ ὁ Στουδίτης, ᾿Αθῆναι 1970. Τωμαδάκη Εὐτ., ᾿Ιωσὴφ ὁ ῾Υμνογράφος. Βίος καὶ ἔργον, ᾿Αθῆναι 1971, πολλαχοῦ. Χρήστου, Π. Κ., Πατρολογία Ε ¢ , σελ. 681-684.
104 Ἀρχιγραμματεύς τοῦ βασιλέως.
105 Α' 918. ἔκδ. Παρισίων.
106 C. Θmereau, Hymnographi Byzantini, Θchos d' Orient, 15 [1926], σελ. 184.
107 Σελ. 161.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου